Cuevas de San Marcos

Cuevas de San Marcos ye un conceyu español de la provincia de Málaga, Andalucía. Tópase allugáu dientro de la Contorna Nororiental de Málaga, na zona norte de la contorna d'Antequera, colindando con Córdoba, dende'l valle del ríu Genil hasta la Sierra de Malnombre y el Camorro de Cuevas Altes. Esti conceyu atopar a una altitú de 420 metros sobre'l nivel del mar.

Cuevas de San Marcos
Alministración
País	España
Autonomía	Andalucía
Provincia	provincia de Málaga
Partíu xudicial	Archidona
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcaldesa de Cuevas de San Marcos (es)	Lourdes Gutierrez Cepero
Nome oficial	Cuevas de San Marcos (es)
Nome llocal	Cuevas de San Marcos (es)
Códigu postal	29210
Xeografía
Coordenaes	37°16′01″N 4°25′03″W
Cuevas de San Marcos Cuevas de San Marcos (España)
Superficie	37 km²
Altitú	422 m
Llenda con	Villanueva de Algaidas, Cuevas Bajas, Encinas Reales, Rute y Iznájar
Demografía
Población	3647 hab. (2023) - 1838 homes (2019) - 1810 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.22% de provincia de Málaga 0% de Andalucía 0.01% de España
Densidá	98,57 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
cuevasdesanmarcos.es

Per carretera tópase asitiáu a 88 km de Málaga y a 487 km de Madrid. Trátase d'un pueblu d'actividá agrícola, con predominancia del cultivu de la olivar y la producción del aceite de la variedá "Hojiblanca". El so nome vien dau pol so santu patrón, l'Evanxelista San Marcos y pola so conocida cueva de Belda, con gran fondura ya impresionantes formaciones d'estalactites y estalagmites. Nel interior de la cueva asitia una colonia endémica d'esperteyos polo que solo ye visitable mientres unos meses al añu. El conceyu estender por una superficie d'unos 37'50 km². Los sos habitantes reciben el nome de cuevachos.

Historia

La historia de la villa de Cuevas de San Marcos remonta los sos entamos escontra 1806. Antes conocida como Cuevas Altes (Les Sarteñas), dixebrándose d'Antequera, el so establecimientu como conceyu independiente, recibiendo'l nuevu nome como ye conocíu güei día. Al pie de Sierra Camorro, asítiase esta villa, que tien tol progresu de vida que tuvo llugar a lo llargo de la so historia. Antes denomada Ciudá de Belda, alzar na falda de la so sierra, na cual atópase, ente otres menos conocíes pero con gran interés, una cueva llamada de Belda, asítiase na aguada norte de la villa y ye perteneciente al conxuntu montascosu denomináu “Sierra del Camorro” que ta formáu por caliar y Margocalizas del periodu xurásicu a un altor de 907metros. Asitiada nel cume d'esta sierra, atópase un xacimientu paleolíticu dexando abierta la posibilidá d'en tiempos pasaos, la esistencia d'un castiellu y les sos fortaleces, que foi destruyíu polos moros. Dientro de la cueva, ye conocida la esistencia de siquier tres lagos y de numberoses galeríes nel interior de la mesma, na que s'aprecia quilómetros d'estalactites, formaes a lo llargo de décades. Nel primer llagu atopóse restos d'una antigua sepultura y nos otros dos restos de cerámica, dambos atopen el Muséu Municipal o nel Muséu Arqueolóxicu Provincial.

Esta cueva sirvió d'agospio a numberosos pueblos que vivieron na actual villa de Cuevas de San Marcos.

Dende la prehistoria, esti territoriu foi pobláu por distintes civilizaciones. Fueron munchos los pueblos que s'asitiaron nestes tierres aprovechando la so situación xeográfica: Prehistóricos, íberos, romanos, musulmanes, cristianos. Atopáronse restos arqueolóxicos importantes de les distintes civilizaciones que dexaron constancia de la so cultura y de la rica hestoria local. El menhir conocíu como "El neñu de piedra", los restos de cerámiques ibériques, los hachos, puntes de llances, restos humanos fosilizaos y otros instrumentos de la edá del bronce topaos en dellos llugares dexaron buelga del pasu del home per estes tierres. Nel xacimientu arqueolóxicu Medina Belda, catalogáu como xacimientu de primer grau, atopábase la ciudá medieval de Belda, onde inda se pueden apreciar estructures de cais y cases, el barcal y una antigua torre. Nel Muséu Arqueolóxicu Local atópense espuestes pieces procedentes de los distintos xacimientos de la llocalidá. El primer nome del que data esta llocalidá ye'l del pobláu de Belda, que foi enclave de cierta importancia mientres les dómines de dominación romana y musulmana. Na actualidá da-y dichu nome al so cueva "Belda", qu'amás de tener la so importancia xeolóxica, ye tamién zona d'abelugu pa distintes colonies d'esperteyos, una de les más importantes d'España y posiblemente d'Europa.

Llugares d'interés

Esti pueblu ufierta a los sos visitantes unu de los paisaxes más llamativos de la provincia malagueña, un conxuntu de paraxes nos que s'alternen el monte baxu, pinos, olivares, almendrales y encines, tou ello xunto a les agües del banzáu de Iznájar.

Destaquen, ente otros: el Xacimientu Arqueolóxicu de Medina Belda, la Cueva Belda, el Muséu Arqueolóxicu Local, la Ponte Luis de Armiñán, la Ilesia de San Marcos l'Evanxelista y l'Ermita de Nuesa Señora del Carmen.

La Ilesia de San Marcos Evanxelista foi construyida nel sieglu XVIII anque la so reconstrucción foi llevada a cabu en 1798 por un alarife antequerano llamáu Juan de Reina al que se debe l'aspeutu neoclásicu que güei presenta. La ilesia consta de tres naves, dixebraes por arcos de mediu puntu, que sostienen bóvedes de mediu cañón con arcos fajones que percuerren tola nave principal llegando hasta'l coru eleváu. Les naves llaterales tán estructuradas en forma de cuadraos separaos por fajones. Como obres importantes, nel so interior atopa un oleu en llenzu del sieglu XIX de la Virxe del Carmen (Patrona de la villa), según el retablu del Altar Mayor, en madera dorao. N'imáxenes, destaca la escultura de Jesús Nazarenu, obra del imaginero granadín José Gabriel Martín Simón, que data del añu 1936. Tamién puede vese la bella imaxe de La nuesa Señora de los Dolores, imaxe que datada ente 1920 y 1930. La nuesa Señora de los Dolores atópase na capiya qu'hai dientro de la mesma ilesia, na que n'ocasiones se celebra'l ritu de la misa. Nel so esterior, cabo resaltar la torre de lladriyu que presenta tres cuerpos y capitel piramidal de texas vidraes. La Ermita de La nuesa Señora del Carmen data del sieglu XVIII, siendo restaurada nel sieglu XIX, calteniendo de la so construcción inicial solo la torre del campanariu.

Otros finxos relevantes son el pasu del ríu Genil y la proximidá del banzáu d'Iznájar, el más grande d'Andalucía, conceyu col que tamién comparte les sos agües.

Fiestes principales

Romería de San Marcos. Como en munchos otros llugares d'España, el 25 d'abril celebra la festividá de San Marcos. Equí tien especial importancia al tratase del patrón del pueblu. La primer decisión que tomaron los alcaldes pedáneos al recibir la Cédula de Villazgo foi camudar el nome de Cuevas Altes pol de Cuevas de San Marcos el 29 de setiembre de 1806. Esto da una idea de la devoción a esti santu. Ye costume que les families y amigos salgan al campu a pasar un día de romería, compartiendo coles persones que s'averen la comida y bebida qu'ente toos llevaron. Los oríxenes d'esta tradición tienen de tener dalgún puntu de mancomún cola que se celebra nos demás llugares d'España. A San Marcos atribúyense-y poderes pa la proteición de les colleches, polo que sería teníu como'l ser más capaz pa velales y protexeles. De fechu yera costume sacar a San Marcos en procesión pa realizar rogativas por que lloviera. Nel himnu a San Marcos, puede vese la rogativa a estes proteiciones, ente les que taríen a la peste y otres calamidaes. El costume de salir al campu a compartir la comida ye común a munchos llugares polo que ye posible qu'esista dalgún motivu común. Una de les posibles esplicaciones de la tradición puede tar nel fechu de realizar una ufrienda al santu n'agradecimientu o en pidimientu de bienes pa les colleches. En Cuevas de San Marcos caltién la tradición d'enfornar el 24 d'abril unes rosques de pan llamaes «hornazos de San Marcos», que tienen la particularidá d'incluyir un güevu que s'enforna xuntáu a la rosca. A los costume de compartir comida nun día de campu añader la de «arreyar al diañu», consistente n'arreyar dos flores de jaramago que representa la victoria del flaire sobre'l demoniu tal como cunta la lleenda de la Cueva de Belda.

Feria d'agostu (del 11 al 15). Tien el so orixe na feria de ganáu que se celebraba en setiembre, camudóse la so fecha a l'actual por que los vecinos que taben ausentes por motivos de trabayu pudieren esfrutala nes sos vacaciones. Mientres esta feria celebra'l día del emigrante. El programa de festexos empieza'l vienres pela mañana con una competición de natación y diversos talleres que se lleven a cabu nes instalaciones de la Biblioteca Municipal. Pela nueche los festexos treslladar al paséu y recintu ferial onde los más pequeños pueden esfrutar de les atraiciones. A partir de les 11 de la nueche empiecen les actuaciones musicales nel recintu ferial, na Caseta Municipal y la Caseta de la Mocedá. El domingu, ente otres actividaes, tienen llugar les carreres de cintes en moto, pa les que ye obligatoriu l'usu del cascu nos participantes. Amás, mientres tola selmana asocédense múltiples talleres y esposiciones, pa neños mayores de 5 años según esposiciones d'artesanía testil nel Taller d'Empléu, y distintes lligues de baloncestu y tenis nes categoríes de cadete ya infantil.

Antroxu. Celebrar con murgues y amarutes.

Selmana Santa. Celébrense les tradicionales procesiones el Domingu de Ramos, Xueves Santu y Domingu de Resurreición.

Xueves de Compadres. Tien la so correspondencia col Xueves Lardero que se celebra en munchos llugares d'España y d'Europa. Lardero vien de la pallabra «lardo», que significa tocín. Esta pallabra procede del llatín lardum o lardium, pallabra cola que los romanos denominaben el tocín y la mantega de gochu. Col tiempu pasó a ser sinónimu de carne de gochu. En munchos de los pueblos que se celebra, la tradición ye salir al campu a comer o merendar, siendo lo tradicional comer carne antes de la llegada del antroxu. La tradición ta estendida per dellos países d'Europa. N'Italia hai dos díes de «carnevale», en febreru, que se llamen «marte dì grasso» y «giovedì grasso». En Francia llámase-yos el «mardi gras», pero ye fiesta tamién el «jeudi gras», esti segundu día dicen que provién d'una fiesta de Polonia. N'Inglaterra hai «-y jeudi gras» (en francés) y dicen que ye francés. Ye posible qu'esta tradición se remonte n'España al sieglu XVI, cola espulsión de los Xudíos. En cuasi tolos sitios onde se celebra, ta acomuñada la fiesta al consumu de carne de gochu. Nos llugares onde los cristianos obligaron a árabes y xudíos a convertise al cristianismu, comer carne de gochu yera señal de ser «cristianu vieyu». En Cuevas de San Marcos, la tradición tomó otru aldu. La xente axuntaba esi día en casa de dalgún de los amigos, posiblemente a cenar. En dos sombreros, introducíense papeletes colos nomes de los varones n'unu y el de les muyeres n'otru. Les pareyes que se formaben con esti sortéu yeren mientres l'añu «compadres». Una vegada sorteaes les pareyes comparte chocolate y churros o tortas de caña. La tradición sigue anguaño pero paradóxicamente vuelve un pocu a los sos oríxenes yá que, magar se caltién el chocolate y los churros, nes comíes volvió introducise la carne. Fecha: 27 de xineru.

Xueves de Comadres. Ye una fiesta d'amistá que se celebra un xueves antes d'antroxu, pero nesti casu son les muyeres les que s'axunten.

Fiesta de les candeles, nueche del 7 al 8 d'avientu. Esta fiesta podría correspondese cola festividá de les candelarias, una y bones el ritu ye paecíu, enciéndese grandes candeles por tol pueblu. Sicasí, mientres les Candelarias celebrar en febreru, la fiesta de Les Candeles en Cuevas de San Marcos celebra la viéspora del día de la Inmaculada. Ye tradición que mientres les selmanes previes, los neños dedicar a «acarretar» tou lo quemable qu'atopen. En munchos casos acarretar» lo qu'otros yá acarretaron. Va años, cuando inda esistíen molinos d'aceite con prensa de capachos, los neños recoyíen los vieyos, y dacuando los nuevos, pa quemar nes candeles. Ye típicu que la xente percuerra'l pueblu parándose nes candeles, nes que se-yos ufierta siempres daqué de comer y beber. Asina empieza la Navidá , una y bones esi día canten los primeros villancicos y empiécense a afatar les cases pa recibir esta festividá. La celebración d'esta festividá nel mes d'avientu puede tener el so orixe nos ritos de purificación que se celebraben pa purificar a homes y animales. P'atopar otros llugares onde se celebre esta fiesta n'Andalucía hai que movese a la provincia d'Huelva.

Gastronomía

Ver tamién: Gastronomía de la provincia de Málaga

Platos Típicos:

Salmorejo, picadiellu con gran variedá d'ingredientes, ente los que nun pueden faltar tomate, cebolla, pimientu, pepinu y cenahoria morada (hai quien añade naranxa picada y pataca cocida), tou ello bien arregláu con sal, vinagre y aceite d'oliva; almite güevu duru y atún, y ye una comida de branu (y d'iviernu, si quierse) bien típica d'estes tierres. Sobrehúsa, cocíu que los sos ingredientes principales son les fabones y los güevos. El Gazpachuelo, sopa que los sos ingredientes principales son el pan, el pexe y los güevos. Les Farrapes, que'l so ingrediente principal ye la farina. Tomates tostaos con morciella llustre. La porra ye tamién un platu bien típicu, anque la gastronomía haber acomuñáu namái a Antequera; como nesta llocalidá, tratar d'un platu fríu que tien como ingredientes tomate, pimientu (dambos bien coloraos, pa da-y color), ayos, pan de miga, aceite d'oliva, vinagre y sal, tou ello bien esmagayáu; al amiestu que resulta acostúmase añader atún, güevu duru y (si quierse) unes aceitunes; lo que marca un puntu de distinción cola porra antequerana ye añader unes granes tienres de fabones entá verdes. Rellenu d'antroxu, un embutíu compuestu por xamón, carne, güevu, pan y perexil .

Repostería:

Roscos de vinu, roscos de güevu, roscos sosos, pan de figu, pan de cortixu, endrómines, borrachuelos, manoletes, tortas d'aceite, tortas de caña, arrope.

La gastronomía cuevacha ta dedicada sobremanera a la repostería. Dependiendo de les fiestes que tienen llugar, ellabórense unes comíes o otres. Asina queda reflexáu:

• Navidá: matanzas pa la posterior ellaboración de los chorizos, salchichones caseros, morcielles y la salación de los xamones. En repostería tien llugar les tortilla d'aceite, los roscos sosos, roscos de vinu o pan de cortixu. La bébora ellaborada nestes feches ye'l arrasoli.
• Antroxu: ye la ellaboración del rellenu, que ye un embutíu a base de xamón, pollu o pavu.

• Selmana Santa: como comida destacada son los potaxes, les tortas de bacaláu y bacaláu fritu. En repostería endrómines, arroz con castañes, arroz con lleche, borrachuelos, empanadilles y endrómines.
• San Marcos: hornazos y roscos de güevu.
• San Miguel: farrapes de mostiu, pan de figu y la carne de marmiellu.

Centros educativos

Cuevas de San Marcos cunta colos siguientes centros educativos:

• C.E.I.P. Ciudá de Belda: Centru d'educación infantil y primaria asitiáu en Cai Granada, 64.
• Y.I. Cuevas de San Marcos: Escuela Infantil asitiada en Cai Iznájar, 23.
• I.E.S. Genil: Institutu d'Enseñanza Secundaria asitiáu Cai Granada, 64.
• S.Y.P. Blas Infante: Seición d'Educación Permanente pa educación d'adultos.

Política

Alcaldes dende les eleiciones de 1979

Llexislatura	Nome	Partíu
1979-1983	Juan Manuel Senciales Herrera	PSOE-A
1983-1987	Juan Manuel Senciales Herrera	PSOE-A
1987-1991	Antonio Gómez Repullo	PSOE-A
1991-1995	Antonio Gómez Repullo	PSOE-A
1995-1999	Juan F. Arjona Encinas	IX-LV-CA
1999-2003	Juan F. Arjona Encinas	IX-LV-CA
2003-2007	Rafael Caro González	IX-LV-CA
2007-2011	Manuel Hinojosa Lozano	PSOE-A
2011-2015	Lourdes Gutiérrez Cepero	IX-LV-CA
2015-2019	Lourdes Gutiérrez Cepero	IX-LV-CA Pa la Xente
2019-2023	n/d	n/d
2023-	n/d	n/d

Los resultaos en Cuevas de San Marcos de les postreres eleiciones municipales, celebraes en mayu de 2015, son:

Eleiciones Municipales - Cuevas de San Marcos (2015)
Partíu políticu	Votos	%Válidos	Conceyales
IULV-CA-PA LA XENTE	841	38,81%	4
PSOE-A	731	33,73%	4
PP	582	26,86%	3

D'interés

El pueblu de Cuevas de San Marcos ye nomáu delles vegaes nel llibru "L'home que mercaba xigantes" de Luis C. Folgado de Torres. Jeremy Wade visitó'l pueblu y el so banzáu en busca de peces.

Ver tamién

• Falla de la Sierra del Camorro

Enllaces esternos

• Web Ayuntamiento de Cuevas de San Marcos

• Datos: Q1647751
• Multimedia: Cuevas de San Marcos