San Martín de Rubiales

San Martín de Rubiales ye una llocalidá y un conceyu asitiaos na provincia de Burgos, comunidá autónoma de Castiella y Llión (España), contorna de la Ribera del Duero, partíu xudicial d'Aranda, conceyu del mesmu nome.

San Martín de Rubiales
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Burgos
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Nome oficial	San Martín de Rubiales (es)
Códigu postal	09317
Xeografía
Coordenaes	41°38′33″N 3°59′36″W
San Martín de Rubiales San Martín de Rubiales (España)
Superficie	19.4 km²
Altitú	809 m
Llenda con	Nava de Roa, Castrillo de Duero, Bocos de Duero, Valdearcos de la Vega, Mambrilla de Castrejón y La Cueva de Roa
Demografía
Población	143 hab. (2023) - 83 homes (2019) - 60 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.04% de provincia de Burgos 0.01% de Castiella y Lleón 0% de España
Densidá	7,37 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
sanmartinderubiales.es

Vista dende Socastillo.

Xeografía

Asitiáu a 8 km de Roa, 30 km d'Aranda de Duero y 15 km de Peñafiel (yá na provincia de Valladolid). Bañáu peles agües del Duero, el ríu despide'l so caminar per tierres burgaleses antes de la so entrada en Valladolid, asitiáu dientro de la comarca de la Ribera del Duero.

Atópase allugada dientro de la ruta GR14 na so etapa nᵘ11 [2].

Puntu de tráficu de la sumida llinia de Ferrocarril Valladolid-Ariza, sirvía de parada a los viaxeros con destín a otros pueblos colindantes qu'escarecíen d'estación ferroviaria, al empar que al desplazamientu de mercancíes.

Demografía

Evolución demográfica Demografía

1991		1996		2001		2004		2007		2009		2011		2014
342		280		226		217		202		190		157		149

Economía

Agricultura, ganadería ya industries vinícoles so la Denominación d'Orixe Ribera del Duero.

• Esisten dos bodegues dientro del términu de San Martín de Rubiales.

Matucos.

Vince John.

Fiestes y gastronomía

Fiestes,-

• Finales d'Abril - Principio de Mayu (Xubida del Mayu y Planta d'árboles)
• 8 de setiembre (Virxe de la Natividá)
• 11 de payares (San Martín)

Gastronomía,-

• Vinu cola D.O. Ribera del Duero.
• Corderu asáu (Lechazo de Castiella y Llión) y Chuletillas al caricote (Chuletes asaes con palos de sarmiento).
• Oreya de gochu rebozada con miel.
• Dulces tradicionales (Alfajores y boluques)

Personalidaes

María Concepción "Concha" Díez Valcabado, pintora de la Ribera del Duero por excelencia, ye fía d'esta llocalidá.

Siempres dispuesta a reafitar los oríxenes y la historia de Castiella y Llión, la so llarga llista d'obres pictóriques fueron exhibíes en ciudaes como Valladolid o Madrid y numberoses llocalidaes pertenecientes a la Comunidá que la vio nacer, llevando los paisaxes y colores de la so tierra d'orixe como un estandarte.

Ente los premios qu'obren nel so poder, cabo destacar, el Primer Premiu de la II Edición del Concursu Nacional de Pintura del I.E.S. Vela Zanetti pol so llenzu "Llegando a Ítaca" en 1995.

Concha, ye integrante, amás d'otres asociaciones culturales, de l'Asociación Socastillo de San Martín de Rubiales, que na actualidá ta dedicada al fomentu de la cultura histórico y rexonal, lo mesmo que de actividaes d'entretenimientu mientres el periodu branizu, siendo l'acontecimientu más relevante, la conmemoración del Mileniu de la Batalla de Rubiales (1007) celebráu nel 2007 nesta llocalidá, y dientro del marcu de la Castiella Condal.

Esteban de las Heras Balbás, subdireutor hasta finales de 2008 del periódicu Ideal de Granada, llegó a la redaición del periódicu en 1971 como redactor en práutiques. El so compañeru D. Francisco Pleguezuelos Fernández escribió pa la so despidida: "Amás de ser un periodista de los pies a la cabeza, foi, ser, y va ser: 'catedráticu' d'historia, xeografía, filoloxía, filosofía y de llingua. Catedráticu n'educación, en respetu y n'ética; son tantos los sos valores que, precisaría ensame de páxines p'afigurar, la so incuantificable personalidá y conocencies."

Asina lo tresmite nes sos visites al so pueblu natal, siempres cooperando nos eventos sociales. A mediaos de 2009 escribió una pequeña representación en tres actos titulada "Dias de Romero y Oru" a pidimientu de l'Asociación Cultural Socastillo y empobinada na visita que Carlos I realizó a San Martín de Rubiales na Primavera de 1518.

Cuenta con numberosos gallardones, tantu polos sos trabayos periodísticos, como de lliteratura, siendo amás miembru de l'Academia de les Bones Lletres de Granada, y Direutor Xerente de la fundación Agua Granada.

El 10 d'ochobre de 2015, foi nomáu Fíu Predilectu de San Martín de Rubiales nun emotivu actu, nes cercaníes de la que foi la so residencia, a dichu actu acompañáron-y amigos y compañeros de Granada, que cola so presencia, ciñu y "arte" fixeron más emocionante l'eventu.

El 12 de Payares de 2016, representóse la obra "Del romeru a la canela", obra qu'escribió espresamente pa la 9ª celebración del mileniu de la batalla de Rubiales, y que ye complementu de la escrita nel 2000, tamién a pidimientu de l'Asociación Cultural Socastillo, empobinada escontra les Capitulaciones ente Carlos I y Fernando de Magallanes, pa dir a les islles de la especieria (lo que dio llugar al primer viaxe alredor del mundu), diches Capitulaciones roblar en Valladolid, y completáronse en San Martín de Rubiales y Aranda de Duero.

Marín Plaza (1943-2016), esti artista nació en San Martín de Rubiales en 1943, pero con tan solo 15 años treslladar a Eibar. Darréu, afincar nel barriu debarra de Lastur, onde tenía un taller. Marín Plaza centrar nel arte plástico, realizando obres d'escultura y pintura. Amás, en 1983 foi designáu responsable de l'aula de Cerámica del Centru d'Enseñances Artesanales de Deba.

Realizó una gran cantidá d'esposiciones per tol territoriu vascu, empezar per Deba. Tamién pudiero ver la so obra en Bilbao, San Sebastián, Zarauz, Vergara, Vitoria o Getaria. El so trabayu tamién crució la frontera con Francia pa ser espuestu en París.

Marín dexónos el 25 de febreru de 2016.

Historia

• Nel 1007, llibróse una batalla en Socastillo, un monte asitiáu al marxe del pueblu, ente los nativos y les tropes del fíu d'Almanzor (Abd al-Malik al-Muzaffar). La batalla asocedió nel monte, onde s'asitiaba un castiellu, que pola so situación estratéxica pal dominiu del pasu del Duero pela ponte de la llocalidá, yera una torga qu'amenorgaba les posiciones de fuercia na redolada. Finalmente, los musulmanes comandados por el mesmu fíu de Almanzor, y nel mes de payares (mes estrañu pa los musulmanes pa entamar campañes, daes les inclemencies del tiempu nesi mes) masacraron a los habitantes del pueblu y destruyeron el castiellu.

• Siendo en 1200 rei de Castiella Alfonsu VIII moteyáu "de Borgoña", o "El de Les Navas", o "El Noble" y tamién "El Bonu", llevantóse un hospital cercanu a la ponte de Rubiales, pueblo esti desapaecíu (San Martín de Rubiales fundar al fundise tres asentamientos bien próximos ente sigo, Rubiales, Quintanilla y San Martín) y l'actual de San Martín de Rubiales. Dichu hospital sirvía de socorru a los viadantes que circulaben pelos senderos rurales y que desaguaben nel Camín de Santiago; foi dau por Gonzalo Pérez de Torquemada y la so muyer María de Armildez, corriendo la construcción al cargu de un caballeru llamáu frai Lorengo, que tendría de vivir en dichu hospital hasta la so muerte. Nel 1204 el rei dio la propiedá del hospital al Monesteriu de Santa María la Real en Tórtoles de Esgueva (Anguaño alluga la Posada Rural Monesteriu Tórtoles de Esgueva, una quesería artesanal y una residencia de la tercer edá), siendo primer abadesa, doña Urraca, hermana del fundador y que morrió en 1208. Esiste constancia que nel 1650 permanecía en funcionamientu tal que acrediten documentos, qu'asitien la nacencia d'un neñu d'un matrimoniu de Llugo en dichu hospital.^{[necesita referencies]}

• Pel añu 1518 el rei Carlos I d'España realizaba un viaxe col so séquitu dende Valladolid a Aranda de Duero, el 23 de Marzu paró en San Martín de Rubiales, onde permaneció mientres la cena y darréu durmió, decidiendo pasar la Pascua agospiáu na "Casona", allugamientu actual de l'antigua bodega embovedada totalmente en arquerías de mediu puntu. Tou ello de resultes de los rumores que corríen de qu'a Aranda de Duero llegara la peste, enteraos los vecinos d'Aranda de Duero, personar en "Rubiales" pa desmentilo, polo que'l 29 acabante comer reinició'l viaxe, llegando hasta Ventosilla onde fixo nueche.

• Nel Censo de Vecinderos de la Corona de Castiella realizáu en 1591 denominábase San Martín, pertenecía a la Tierra de Roa, incluyida na provincia de Burgos en 1594. La comunidá cuntaba con 1.569 vecinos pecheros, correspondiendo 563 a la capital.

• En 1813, los Escuadrones españoles del "cura Merín", mandaos por Antón y por Ramón de Santillán, escuerren a los franceses, qu'escapen en direición a Peñafiel. Pero Merín unviara al Teniente Leiba con bon númberu de caballos a cruciar el Duero pela ponte de San Martín de Rubiales, por qu'enfrentara a la Caballería francesa que buscaría abellu en Peñafiel. L'Escuadrón francés foi abatíu y fechos prisioneros los sobrevivientes, ente ellos el Comandante del Escuadrón, Príncipe Cassano, ayudante de Xosé I, que foi deteníu polos soldaos de la unidá que mandaba Santillán.

Anécdotes y rumores

• En 1872 nació un personaxe peculiar, Juan de la Horra Esteban, personaxe que al llegar a la edá adulta nun espuntó n'estatura, siendo más bien de baxa talla, lo que-y dio'l llamátigu de "Juanillo", cunten qu'intentó tirase pela ponte de San Martín de Rubiales, pero pensando nes molesties que causaría al xulgáu de San Martín de Rubiales, y teniendo dellos reales nel bolsu, decidió garrar el tren "corréu" de la mañana y tirase pela ponte d'Aranda de Duero (llamáu de "los desesperaos"), llogró tirase pero ensin cumplir l'oxetivu marcáu. Dempués tornó a San Martín de Rubiales onde morrió en 1917 a los 45 años d'edá.

Escudo familia de Fidalgos.

Esti acontecimientu dicen dio orixe a la conocida xota que inmortalizó el grupu de música castellana Nuevu Mester de Juglaría que popularizó numberoses xotes, especialmente del cancioneru d'Agapito Marazuela.

• Cunten que cuando Carlos I d'España (Carlos de Gante) alcordó trate col Cardenal Cisneros en Mojados cerca de Valladolid, el Cardenal atopóse indispuesto nel so camín, parando en San Martín de Rubiales na casa d'una familia de fidalgos, que tendríen de tener dalgún venceyu cola Inquisición polos símbolos, qu'entá güei, apreciar nel escudu heráldicu que dicha casa conserva na so fachada, y el fechu d'esistir un llugar nel so interior, nel que'l suelu ta, aparentemente, fechu con güesos de tibia, al igual que nel monesteriu d'El Paular, en Rascafría (Madrid). Según paez, yera una práutica habitual mientres esa dómina.

El Cardenal siguió camín hasta Roa de Duero onde morrió'l 8 de payares de 1517.

El rumor que se foi treslladando al traviés del tiempu ye que, el Cardenal morrió nel mesmu San Martín de Rubiales, pero que dada la poca importancia que tenía nesa dómina en comparanza con Roa de Duero, foi treslladáu a dicha llocalidá, atribuyendo l'acontecimientu históricu a un allugamientu de más alcurnia.

Llugares d'interés

Talla de la Virxe Doliosa del s. XVIII.

Talla de la Virxe Doliosa del s. XVIII,- Asitiada nel retablu del Cristu incorporáu a la ilesia entorno al 1758 na segunda ala de la Ilesia. Esta talla ye de l'afamada escuela de Imaginería Riosecana de les Sierra (Medina de Rioseco).

Vista nocherniega de la ilesia.

Ilesia del s. XVI,- Asitiada na parte más elevada de San Martín de Rubiales, la so construcción ta basada na arquiteutura de catedral, ye dicir una ala central col retablu principal y otres dos ales a cada llau, por motivos d'espaciu, dada la proximidá coles cases colindantes nel so llau derechu, suprímese una de les ales, quedando namái la central y la llateral esquierda.

Típiques bodegues.

Ubicación bodegues.

Bodegues (redolada al 1600 d'antigüedá),- La propiedá de les bodegues ye o bien familiar, o por alcuerdu de dellos vecinos, quien tienen estremaos o cortiles individuales dientro de la bodega.

La construcción de les bodegues diba realizándose en tiempos muertos cuando les responsabilidaes del trabayu del campu non podíen realizase, bien pola estación o poles inclemencies del tiempu, tou de forma manual a base de picu y esaniciando la tierra sobrante a mano, o con ayuda del ganáu. En numberoses d'elles construyéronse nel so interior barriles pa la ellaboración del vinu, siendo numberoses les que nel so interior caltener anguaño. Munches d'elles reformaron les sos fachaes coles piedres de l'antigua ilesia de Santa María, que taba allugada xunto al campusantu actual. Yera tradición llevar los animales pal día de San Antón, hasta que se produció'l so fundimientu. El frontón asitiáu na parte alta del pueblu, tamién foi construyíu con piedres de la mesma procedencia.

Ermita.

Ermita de San Xuan (Edá Media),- Paez ser que foi edificada nel añu 1708, de trazos senciellos, ensin apenes decoración, dedicada a San Xuan Bautista como da fe la so talla barroca.

El so retablu de piedra presenta la imaxe de la Virxe de Fátima (mercada al sacerdote de Mambrilla de Castrejón Don Benito y l'imaxe de San Antonio de Padua xunto con un Cristu nel so centru.

Socastillo.

Socastillo,- Ye un altu nos márxenes de San Martín de Rubiales, dende onde s'acolumbra la ribera del Duero y numberosos pueblos de la contorna (Roa, Nava de Roa, Hoyales de Roa, Haza, etc...). Foi'l soporte de la fortaleza que sufrió l'asediu del fíu de Almanzor en 1007, les cróniques de la batalla tán espuestes na so altiplanicie, onde nel 2007 foi reproducida una parte de la muralla que defendía tan importante enclave como celebración del mileniario de dicha batalla. Presenta una llaguna artificial de recién creación p'abastecer a los campos de la so redolada de regadío.

Ponte medieval.

Ponte medieval sobre'l Duero,- Esta ponte tuvo una gran importancia estratéxica a lo llargo de los tiempos, yá que yera puntu de camín pal encruz del Duero, tal que puede reparase nel apartáu d'Historia d'esta mesma páxina. Ponte de gran tráficu tamién de resultes de la fábrica de farina y sémola "La flor de San Juan" qu'esistía nel marxe de San Martín de Rubiales, onde numberosos pueblos de la zona tresportaben les sos colleches de trigu pa la so conversión en sémola o farina. Tuvo numberoses obres, en 1664 al empar que'l de Roa, de 1731 a 1738, en 1775 de resultes d'una riada, hasta la so postrera en 1912 onde foi rectificáu'l so centru na zona de camín, esaniciando la forma alomada, convirtiendo la so calzada, nel rasante horizontal actual.

Les Siendes.

Les Siendes,- Camín rural, que partiendo dende'l frontón de San Martín de Rubiales, llega hasta Bocos de Duero, yá na provincia de Valladolid, ye la redolada habitual de los paseos realizaos polos Sanmartinenses, lo mesmo que de obligada enseñanza a tolos visitantes. Un paséu apacible per estes fasteres onde puede esfrutase de paradisiacos paisaxes cola vega del ríu Duero a la vista y distantes montes, yá pertenecientes a la provincia de Segovia y Valladolid. La naturaleza y l'aselu al serviciu del ser humanu.

Referencies

• Datos: Q1628787
• Multimedia: San Martín de Rubiales