Abolicionismu

L'abolicionismu ye una doctrina que defende l'anulación de lleis, preceptos o costumes que se consideren atentatorios a principios éticos y morales. El términu aplicóse principalmente a la corriente que defendía l'abolición de la esclavitú.

Cartelu qu'amosaba les tarrecibles condiciones de los barcos d'esclavos.

Historia

La supresión de la esclavitú nes repúbliques americanes na segunda metá del sieglu XIX, nun pasó de ser más qu'un actu teóricu, porque la población de raza negra nun oldeó los sos derechos colos del restu de la población hasta feches tan recién como lo son los finales del sieglu XX. Nos Estaos Xuníos, por casu, la llucha contra la segregación racial algamó la so mayor intensidá a fines de la década de 1960. Entá anguaño, en plenu sieglu XXI, sigui esistiendo esclavitú incuestionable en determinaes árees de países como Brasil. Nel añu 2003, por casu, l'entós presidente Luiz Inácio Lula da Silva fixo publicar una llista colos nomes de los hacendados condergaos nos dos últimes décades per tenencia d'esclavos. El númberu d'esclavos lliberaos pol gobiernu nesos años xubió a 10.731.

Abolicionismu per país

Chile

Magar en 1780 plantegóse l'abolición de la esclavitú na fallida combalechadura de los trés Antonios, foi'l primer Congresu Nacional, convocáu ocho meses dempués de la creación de la Xunta de Gobiernu, en tiempos de la Patria Vieya, el que, gracies a la iniciativa del congresista Manuel de Salas xunto a Jorge Luis Sanchez Y. estableció'l 15 d'ochobre de 1811 la «llibertá de banduyos», que consistió en declarar llibres a los fíos d'esclavos que nacieren a partir d'esi intre nel país. Coles mesmes, declaráronse los sos banduyos «igualmente llibres» de forma d'evitar aiciones fraudulentas, como la venta de les madres nel estranxeru. Amás, el bandu amestó que tolos esclavos que permanecieren más de seis meses nel territoriu o que tuvieren de camín quedaben llibres.

En 1818, y por cuenta de la participación de batallones d'esclavos negros ente les victorioses fuercies patriotes pertenecientes al Exércitu Llibertador de los xenerales José de San Martín y Bernardo O'Higgins, prometióse-yos la llibertá total.

En 1823, José Miguel Infante presentó nel Congresu un proyeutu de llei que propunxo l'abolición total de la esclavitú. Nesi momentu, Chile cuntaba con un pocu más d'un centenar d'esclavos. La nueva llei, aprobada'l 24 de xunetu d'esi mesmu añu, señalaba que yeren llibres toos aquellos nacíos dende 1811 d'equí p'arriba, y los sos descendientes; y toos aquellos que triaren el territoriu de la República.

Finalmente, so la presidencia interina de Ramón Freire, abolióse la esclavitú de manera definitiva n'avientu de 1823 per mediu de la Constitución d'esi añu, que recoyía les idees d'Infante nel so artículu 8.°: «En Chile nun hai esclavos: el que tríe'l so territoriu per un día natural va ser llibre. El que tenga esti comerciu nun puede habitar equí más d'un mes, nin naturalizase enxamás», convirtiéndose nel primer país de Hispanoamérica en faelo oficialmente.

L'actual Constitución de 1980, nel so artículu 19.°, tamién rinde tributu a Infante na so redaición:

• «Artículu 19.°: La Constitución asegura a toles persones:
  • [...] 2°.- [...] En Chile nun hai esclavos y el que tríe'l so territoriu queda llibre».

España

Cuntó a lo llargo de la so historia con intelectuales abolicionistes, como'l dominicu Bartolomé de las Casas (tres la so inicial postura favorable a llevar esclavos negros a América pa llibrar d'un destín asemeyáu a los indios), el xurista Bartolomé de Albornoz (dambos del sieglu XVI) y l'ilustráu protestante José María Blanco White (empiezos del sieglu XIX). La llexislación medieval regulaba la esclavitú, y afíxose al Nuevu Mundu, onde les Lleis d'Indies torgaben esclavizar a los indíxenes, pero non el tráficu d'esclavos africanos. Tres los alderiques que sobre l'esclavismu dar nes Cortes de Cádiz, la Constitución de 1812 (con intervenciones, ente otros, del diputáu de Tlaxcala José Miguel Guridi Alcocer y d'Agustín d'Argüelles), nun optó pol abolicionismu puru, anque seya que non toles sos reformes fueron derogaes por Fernandu VII en 1814.

La presión de les potencies de la Restauración europea (la tema tratar nel Congresu de Viena) llevó a Fernandu VII a abolir tratar d'esclavos (Tratáu ente S.M. el Rei d'España y de les Indies, y S.M. el rei del Reinu Xuníu de la Gran Bretaña ya Irlanda pa l'abolición del tráficu de negros, concluyíu y robláu en Madrid en 23 de setiembre de 1817, que prevía'l fin efectivu del tráficu pal día 30 de mayu de 1820, dando cinco meses más pa los barcos qu'empezaren el so viaxe con anterioridá a esa fecha), lo que caltenía la esclavitú reproductiva, y de fechu nun torgar un activu contrabandu ("negreros" como'l marqués de Comillas).

Los lliberales nel poder mientres el reináu de Sabela II escoyeron caltener la esclavitú nes colonies (yá daquella solo Cuba, Puertu Ricu y Filipines, independizándose'l restu) y abolila na Península, islles axacentes y territorios africanos "pol solu fechu de triar" (artículu 2, llei de 8 de marzu de 1837). En 1842 regulóse la esclavitú con un Reglamentu.

El 2 d'abril de 1865 créase la Sociedá Abolicionista Española por iniciativa del hacendado puertorriqueñu Julio Vizcarrondo, treslladáu a la península en lliberando a los sos esclavos. El 10 d'avientu del mesmu añu funda'l so periódicu L'Abolicionista. Cuntó col sofitu de políticos que cuayaron la Revolución de 1868, “la Gloriosa” que destronó a Sabela II.

De resultes d'ello, en 1870, siendo ministru d'ultramar Segismundo Moret, promulgóse una llei llamada de “llibertá de banduyos” que concedía la llibertá a los futuros fíos de les esclaves y qu'agafó a los esclavistes. En 1872 el gobiernu de Ruiz Zorrilla ellaboró un proyeutu de llei d'abolición de la esclavitú en Puertu Ricu.

Contra esti proyeutu desamarró una feroz oposición. Pa coordinar l'aición opositora crear en delles ciudaes como Madrid, Santander, Cádiz, o Barcelona Círculos Hispanu Ultramarinos d'ex residentes de les Antilles ya impulsóse tamién la constitución en delles ciudaes de la Lliga Nacional” antiabolicionista. Socatraron plantes de la nobleza al rei Amadéu d'España, combalechadures, campañes de prensa y manifestaciones caleyeres, como la del 11 d'avientu en Madrid, que tuvo como retruque la qu'entamó nesta ciudá la Sociedá Abolicionista Española el 10 de xineru de 1873. Tal crispadura esplícase, pos se vía na lliberación de los 31.000 esclavos puertorriqueños, un tarrecíu preámbulu de la lliberación de los cuasi 400.000 esclavos cubanos.

Precisamente, la oposición a esti proyeutu de llei abolicionista foi unu de los elementos más visibles de la crítica al rei Amadeo na prensa conservadora, reprochándo-y que nun s'enfrentara (de forma dudosamente constitucional) al Parllamentu, apoderáu por una alianza, nesta cuestión, de monárquicos progresistes (como'l mesmu xefe de gobierno Ruiz Zorrilla) y de republicanos (como Castelar o Pi y Margall). Según el Diariu de Barcelona, el 7 de febreru de 1873 produxérase un golpe militar si'l rei refrendara l'abolición. Nel so llugar, Amadeo ratificó la orde del gobiernu d'eslleir l'arma d'artillería. De siguío, el 11 de febreru, abdicó.

La llei pola que s'abolía la esclavitú en Puertu Ricu foi finalmente aprobada'l 25 de marzu de 1873, un mes dempués de l'abdicación del rei y de votase la proclamación de la Primer República Española. Esto animó al historiador cubanu José Antonio Saco a escribir y publicar una monumental Historia de la esclavitú dende los tiempos más remotos hasta los nuesos díes (París, 1875-1877, 4 volumes). Cuba tuvo d'esperar dellos años más que Puertu Ricu, una y bones l'abolición nun llegó hasta'l decretu del 17 de febreru de 1880, yá nel reináu d'Alfonsu XII, que sustituyía la esclavitú por una institución entemedia escontra la condición de llibertu, denomada Patronatu (y "patrocinaos" los hasta entós esclavos). El Patronatu foi abolíu definitivamente pol real decretu de 7 d'ochobre de 1886, que lliberó los 25 o 30 000 patrocinaos que quedaben. Como testimonios humanos de lo que supunxo la esclavitú en Cuba permanecen entá les autobiografíes de dos esclavos, la de Juan Francisco Pumar, que la so segunda parte sumió, y la d'Esteban Montejo, transcrita pol antropólogu Miguel Barnet.

Ver tamién: Esclavitú n'España

Estaos Xuníos d'América

Caricatura contemporánea del abolicionismu.

El movimientu abolicionista formar en 1830 nos estaos del norte d'Estaos Xuníos, nos que se-y dio muncha publicidá. En 1831 fundóse la New England Anti-Slavery Society (Sociedá anti-esclavitú de Nueva Inglaterra).

El movimientu tenía los sos raigaños nel sieglu XVIII, onde naciera coles mires de prohibir tratar d'esclavos. La posesión d'esclavos dexar hasta'l final de la Guerra de Secesión, particularmente nos estaos del sur. La constitución trataba en ciertos puntos la esclavitú, anque en nengún usaba esta pallabra.

Tolos estaos al norte de Maryland abolieron la esclavitú ente 1789 y 1830, gradualmente y en distintos momentos. Sicasí, el so estatus permaneció inalteráu nel sur, y les costumes y el pensamientu públicu evolucionaron en defensa de la esclavitú como respuesta al creciente fortalecimientu de l'actitú anti-esclavitú del norte. El puntu de vista contra la esclavitú que calteníen munches persones del norte tres 1830 foi llevando lenta y imperceptiblemente escontra'l movimientu abolicionista. La mayoría de los estaos del norte nun aceptaben les posiciones estremes de los abolicionistes. Abraham Lincoln, a pesar de ser contrariu a la esclavitú, tampoco aceptaba l'abolicionismu.

L'abolicionismu como principiu yera daqué más qu'un meru deséu d'ampliar les restricciones a la esclavitú. La mayoría de los nortizos aceptaben la esistencia de la esclavitú, nun teníen como oxetivu camudar esto, sinón favorecer una política de lliberación indemnizada y gradual. Los abolicionistes, sicasí, queríen terminar cola esclavitú d'una vegada por toes y pa siempres, y el movimientu carauterizar pola aplicación de la violencia pa bastiar el fin, como amuesen les actividaes de John Brown. El movimientu abolicionista espublizóse particularmente gracies a la efectiva propaganda de William Lloyd Garrison.

Na Guerra de Secesión de los Estaos Xuníos, l'abolicionismu xugó ciertu papel. Anque los cuáqueros (Benjamin Lay, John Woolman) dar a conocer parcialmente pola so participación nesti movimientu, ésti nun taba en nengún casu llindáu a los cuáqueros. Esti puntu foi unu de munchos que llevó a la fundación de los metodistes llibres, un grupu que se dixebró na década de 1860 de la Ilesia Metodista.

Munchos abolicionistes americanos desempeñaron un papel activu en contra de la esclavitú nel «Ferrocarril Soterrañu», organización clandestina que trataba d'ayudar a los esclavos fuxitivos a pesar de les grandes penes qu'esto podía acarretar según la llei federal qu'entró a valir en 1850.

Por aciu la Proclamación d'Emancipación (promulgada pol presidente Abraham Lincoln, na que se declaraba la llibertá de tolos esclavos nel añu 1863 y entró n'efeutu per primer vegada a la fin de la Guerra Civil 1865), los abolicionistes americanos llograron la lliberación de los esclavos nos estaos nos que siguía habiendo esclavitú y la meyora de les condiciones de los americanos negros polo xeneral. El movimientu abolicionista abonó'l campu pal movimientu pa los derechos civiles estauxunidense.

Francia

Tres la Revolución francesa y la Declaración de los Derechos del Home y del Ciudadanu, abolióse la esclavitú'l 7 de febreru de 1794 na Convención Nacional. Sicasí, Napoleón restableció la esclavitú'l 20 de mayu de 1802. L'abolición definitiva llegó'l 27 d'abril de 1848.

Méxicu

Méxicu foi de les primeres naciones qu'abolieron la esclavitú en tol so territoriu col Decretu de l'Abolición de la Esclavitú. Esti documentu foi emitíu pol cura Miguel Hidalgo y Costilla col sofitu d'Ignacio López Rayón, cuando ostentaba'l primeru'l cargu de Xeneralísimu d'América del Exércitu Insurxente, el 6 d'avientu de 1810, na plaza de Guadalajara, Jalisco, mientres la guerra d'independencia mexicana. Ente otres coses, el decretu dicía a la lletra:

Que tolos dueños d'esclavos tendrán de da-yos la llibertá, dientro del términu de diez díes, so pena de muerte, la que se-y va aplicar por transgresión d'esti artículu. “Que cese pa lo socesivo la contribución de tributos respeutu de les casta que la pagaben y toa exaición qu'a los indios esíxase-yos. “Miguel Hidalgo, Xeneralísimu d'América. ”Por mandatu de La so Alteza, Lic. Ignacio Rayón, Secretariu”.

Esti decretu empecipió una tradición antiesclavista que se caltuvo nel tiempu. La Constitución de 1917, que rixe anguaño a la nación mexicana, nel so primer artículu, relativu a les garantíes individuales, prohibe de manera terminante, la esclavitú en Méxicu, y quien llegue a triar territoriu nacional, siendo esclavu, por esi simple fechu recupera la so llibertá, lo que-y ye garantizáu pol Estáu.

Perú

El 16 de payares de 1780 Túpac Amaru II como parte de la so revolución emite'l "Bandu de Llibertá" en Tungasuca (Cusco) proclamando l'abolición de la esclavitú per primer vegada nel continente, dando la llibertá a los negros que les huestes indíxenes al so mandu atopaben y convidándolos a que se-y sumen. Esti procesu foi atayáu polos españoles mientres el Virreinatu de Perú.

Cola independencia de Perú, José de San Martín declaró llibres a tolos fíos d'esclavos nacíos dende'l 28 de xunetu de 1821 d'equí p'arriba. Darréu en payares del mesmu añu decreta la tutela sobre los fíos de los esclavos, darréu la mantención amplióse considerando tamién la tutela sobre los esclavos llibertos hasta que tengan cincuenta años, esta tutela yera costeada polos hacendados agrícoles quien tomaron en cuenta que caltener a un esclavu yera bien costosu; a partir d'ende munchos hacendados convirtieron a los sos esclavos en peones llibres» pero obligaos al trabayu nes faciendes so la figura del arriendu de parceles de tierra», esto favoreció'l surdimientu de les llamaes «chacras d'esclavos».

A partir de 1821 el númberu d'esclavos negros mengua evidenciando una crisis del sistema esclavista nel Perú que perduraría hasta 1854, añu de l'abolición de la esclavitú nel Perú. Esta desintegración del sistema esclavista pasó por diversos periodos nos cualos se evidenciaron diverses manifestaciones de resistencia de los esclavos negros, sobresaliendo cuatro modos de resistencia que fueron:

• el conflictu llegal
• la compra de la llibertá
• el cimarronaje
• el bandolerismo

La lliberación de los esclavos foi proclamada por Ramón Castilla na ciudá de Huancayo el 5 d'avientu de 1854 mientres un periodu de conflictos pol poder col entós presidente Echenique. En 1854, nel Perú esistíen 25 505 esclavos; pa llograr la so llibertá'l gobiernu peruanu tuvo que pagar a los sos propietarios un bonu de trescientos pesos per cada esclavu, lo que representó un egreso de cuasi ocho millones de pesos que fueron costeados coles esportaciones del guanu. Se documenta que munchos patrones declararon tener más esclavos pa poder recibir más dineru.

En xineru de 1855, Castilla ingresa a Lima y ye escoyíu como presidente provisional convocando a un congresu constituyente del cual surde la constitución de 1856 onde se reflexen, amás de proclamar de l'abolición de la esclavitú, l'abolición del tributu indíxena, ente otros; empezando una nueva etapa n'historia afroperuana.

Portugal

El primer ministru reformista Marqués de Pombal abolió la esclavitú en Portugal y nes colonies de la India'l 12 de febreru de 1761, polo que se considera a Portugal pionera nel abolicionismu. Sicasí, nes colonies portugueses d'América siguió dexándose la esclavitú. Xunto con Gran Bretaña, a principios del sieglu XIX prohibió la trata d'esclavos y en 1854 por decretu lliberáronse tolos esclavos del gobiernu de les colonies. Dos años más tarde, tamién se lliberar a tolos esclavos de la ilesia nes colonies. El 25 de febreru de 1869 producióse finalmente l'abolición completa de la esclavitú nel imperiu portugués.

Reinu Xuníu

Gracies a la influyencia d'homes como'l negreru represu John Newton cola publicación del so folletu Pensamientos sobre tratar d'Esclavos en 1788 y del xurista William Wilberforce, quien foi líder de la campaña parllamentaria pa suprimir tratar d'esclavos africana, La Society for Effecting the Abolition of Slavery (Sociedá pa efectuar l'abolición de la esclavitú) foi fundada en 1789 por Thomas Clarkson como espresión d'un grupu de presión abolicionista, la llamada polos sos enemigos Secta de Clapham. Nes sos presentaciones informó al públicu de tratar d'esclavos y les sos práutiques y buscó el sofitu del parllamentu.

En 1807 prohibióse tratar d'esclavos nel territoriu d'Inglaterra al traviés del Acta del Comerciu d'Esclavos.

El 23 d'agostu de 1833 aprobóse la Slavery Abolition Act (Llei d'abolición de la esclavitú) pola que dende'l 1 d'agostu de 1834 quedaben llibres tolos esclavos de les colonies britániques. Mientres un periodu de transición de cuatro años permaneceríen, en cuenta de un sueldu, amestaos inda al so amu. Los propietarios de plantíos del Caribe fueron indemnizaos con 20 millones de llibres esterlines.

Bibliografía

• Archivo históricu SEDENA (Secretaría de la Defensa Nacional de Méxicu)
• Martin Duberman (Hrsg.), The Antislavery Vanguard: New Essays on the Abolitionists, Princeton 1965
• James McPherson, The Struggle for Equality: Abolitionists and the Negro in the Civil War and Reconstruction, Princeton 1964
• Leonard L. Richards, Gentleman of Property and Standing: Anti-Abolition Mobs in Jacksonian America, New York 1970
• John L. Thomas (Hrsg.), Slavery Attacked: The Abolitionist Crusade, Englewood Cliffs/New Jersey 1965
• Edward P. Jones, The Known World (Roman, 2003), Premiu Pulitzer 2004.

• Datos: Q169390
• Multimedia: Abolitionism