Alderique:Yiddish

Anque'l so vocabulariu y la so gramática básicos deriven del alemán occidental medieval, el yiddish ye la axuntadura de munchos idiomes, incluyíos l'alemán, l'hebréu, l'araméu y dellos idiomes eslavos y romances.
Pa entender la particularidá de les llingües romances hai qu'allegar al orixe del yiddish, como resultáu de la emigración de los xudíos de Francia ya Italia escontra'l valle del Rin alemán, que les sos llingües franques yeren el zarfáticu o xudeu francés que yá se falaba en Francia, Países Baxos y parte d'Alemaña, lo mesmo que de parte de los dialectos del xudeu italianu.
L'absorción del yiddish da sintaxis y vocablos hebreos y arameos débese a que na sociedá Ashkenazi, l'hebréu yera la llingua de la Torá escrita y l'oración; l'araméu yera la llingua del deprendimientu de la Torá oral y el yiddish yera la llingua franca, ye dicir, de la vida cotidiana..Estes trés llingües tán escrites nel mesmu alfabetu pero s'estremen nel so usu y en cómo sonaben.
No que fai a la inlfuyencia de les llingües del Este d'Europa, débese a qu'a midida que los xudíos siguieron migrando escontra l'este, como resultáu de les Cruzaes y la Peste Negro, el yiddish estendióse pola Europa Central y Oriental y escomenzó a incluyir más elementos de les llingües eslaves.
--DaríuMP (alderique) 15:13 14 mar 2021 (UTC)

¿Quién falaba yidish?

Isaac Bashevis Singer da lluz a esta entruga dende la so propia esperiencia, como sollerte observador en Varsovia, siendo testigu de les conversaciones ente los neños de la cai, de los discutinios de los llitigantes nel tribunal rabínicu onde exercía el so padre: {...El yidish nunca foi faláu por militares, policíes, xente de poder y d'influencia. Yera l'idioma del xastre, del tenderu, del maestru de Talmud, del rabinu, del casamenteru, de la sirvienta, pero nunca del inxenieru, del xuez, de la gran dama. Naide pudo escribir Guerra y paz, Ana Karenina o Crime y castigu en yidish porque nengún conde, nengún oficial d'altu rangu o inclusive nengún estudiante universitariu usaba'l yidish na so vida cotidiana...} Sacáu de LA CONDICION JUDIA CONTEMPORANEA: A la luz de la literatura de Natán Ofek. --DaríuMP (alderique) 16:14 2 abr 2021 (UTC)

Influencia eslava nel yiddish

{La influencia eslava enfusó nel sistema 'fonémicu' del yiddish d'Europa oriental y apurrió a la gramática del idioma nuevos morfemes derivaos. Non solo les palabres yiddish individuales sufrieron cambios semánticos como resultancia del contautu col eslavu, sinón que tol sistema de verbos con prefixu tresformóse nel modelu eslavu nun patrón distintivu d'aspeutu granible.} - YIDDISH BLENDS WITH A SLAVIC ELEMENT, de Uriel Weinreich. --DaríuMP (alderique) 11:43 2 abr 2021 (UTC)

Rames dialeutales del yidis

Dovid Katz nel so Manual of the Yiddish Language afirma qu'hai trés principales dialectos del yiddish d'Europa del Este: el yiddish del Mediu Este (popularmente polacu), yiddish del sureste (ucranianu) y yiddish del nordés (lituanu).
La edición actualizada del folletu de YIVO de 1946 Datos básicos sobro'l yiddish pormenoriza más esti esquema. Asina tenemos qu'el Yiddish occidental ta llindáu al este aprosimao pola frontera xermanu-polaca de 1939; qu'el Yiddish central, tamién llamáu yiddish polacu s'estiende dende la frontera xermanu-polaca de 1939 aprosimao hasta los ríos Vístula y San; y qu'el Yiddish oriental que ta escontra l'este dende'l Vístula, consta del dialectu del nordés, tamién llamáu yiddish lituanu, y el dialectu del sureste, tamién llamáu yiddish ucranianu.
--DaríuMP (alderique) 16:39 14 mar 2021 (UTC)

Alfabetu yidis. Erru na lletra 'vov'

La lletra ו (vov) treslitérase d'alcuerdu al klal shpraj como u. La lletra וּ (melupn vov) que ye una vov (ו) con melupn (un puntu nel centru de la lletra - וּ) escríbese desti xeitu cuando apaez antes o dempués de la consonante tsvey vovn (װ) ; y tamién s'amiesta un melupn al primeru 'vov' de dos vovn consecutivos cuando dambes lletres son vocales.
--DaríuMP (alderique) 20:59 14 mar 2021 (UTC)

Refraneru

D'un xeitu más conversacional y avera del dichu sobro falar al muriu, suelse dicir: Red tsu im un red tsu der vant, alts eyns, que quier dicir: fala-y a él y fala-y a un muriu, ye tou unu (ye lo mesmo).
--DaríuMP (alderique) 17:26 15 mar 2021 (UTC)

Treslliteración de l'exemplu

La treslliteración de וועט האָבן גוט טאָג, די איינער וואָס נעמט זיין תפילה בוך צו דער שול ye vet hobn gut tog, di eyner vos nemt zeyn tefile buj tsu der shul. La langer jof de בוך , tamién se pronuncia; y la pallabra תפילה, acordies cola pronunciación ashkenazí, trensllitérase tefíle. El relativu װאָס, escríbese con kómets alef y la so pronunciación ye entós vos. --DaríuMP (alderique) 08:58 28 mar 2021 (UTC)

Esti refrán ta traducíu directamente del yiddish y tan lliteralmente como dexa la non perda del sentíu. Sobro esti asuntu de la lliteralidá, reparé más d'una vegada, que como nel exemplu, apenes hai diverxencia na manera de dicir les coses en yiddish y la manera de diciles na aldega nes distintes variantes del asturianu. Lo que demuestra que caltien vivu'l sustrato de llingua franca, daqué que l'asturianu tamién caltien; y que magar les diferencies morfosintáctiques entre xuna y la otra llingua, l'usu común, la manera de desendolcase ente les persones, la ironía y el sarcasmu, hasta l'usu de los tacos (que merecería xuna entrada estremá pola so estensión en yiddish) tien sorprendentes coincidencies y puntos de mancomún.

--DaríuMP (alderique) 16:47 29 mar 2021 (UTC)

Lliteratura non relixosa en yidish de los sieglos XIV y XV

Wirnt von Grafenberg foi un poeta n'altu Alemán de la metá del sieglu XIII. Alredior de 1215 escribió una epopeya, titulada Wigalois, que forma parte de la lliteratura medieval acomuñada con reis y héroes llexendarios británicos, particularmente el Rei Arturo. Posteriores adaptaciones de la hestoria de Wigalois fueron escrites en yiddish. Según la doctora en lliteratura medieval Annegret Oehme, delles temes cristianos y subtrames fueron esaniciaos na versión yidish, allá pol sieglu XIV o XV; con ello la versión yidish volvióse más universal al ser aplicable a delles cultures, non yá la cristiana, y otros períodos de tiempu. Tamién aumentó la llonxevidá de la hestoria y promovió la lleenda artúrica, inclusive influyendo n'adaptaciones alemanes posteriores. L'adaptación yidish afixo'l testu alemán orixinal a favor d'un formatu de romance artúrico más tradicional. Quier esto dicir qu'el yidish non solo afai un testu alemán o vuelve cuntar la hestoria d'otra manera, sinón que los testos alemanes posteriores básense nesa versión yidish. Los auotres alemanes darréu posteriores nun teníen idea de qu'en dalgún momentu hubiera un testu alemán medieval del sieglu XIII, y nesta ignorancia siguieron afaciendo y volviendo cuntar n'alemán la hestoria basada nos cuentos yiddish. [1] [2] --DaríuMP (alderique) 13:40 2 abr 2021 (UTC)

Referencies

<4> Abondando nes denominaciones del yiddish, Max Weinreich ufiértanos nel so 'History of the Yiddish Language' los términos: loshn ashkenaz (לשון אשךנזי ), taytsh(טײַטש) y leshoneynu o undzer shpraj (אונדזער שפּראַך). Otra denominación más familiar ye la de 'llingua-madre' o מאַמע לשון; esta espresión aparentemente coloquial y afeutiva , tien un matiz más fondu: el falante de yiddish fala'l yiddish con que la so madre dirixió-y les sos primeres pallabres, esto ye, la variedá de yiddish que s'herieda ye la de la madre, anque por distintos motivos unu tenga d'emigrar y adpatase a los usos lingúísticos d'otres rexones, por casu, unu puede 'mamar' el ukrainish y d'adultu usar el litvish por razones académiques. --DaríuMP (alderique) 16:29 30 mar 2021 (UTC)

<7> El rabinu Shlomo Yitzjaki, más conocíu como Rashi, estudió en Worms dos sieglos enantes se compilara el Majzor de Worms. Él o los sos discípulos escribieron gloses en francés antiguu escrites en calteres hebreos, pero nun ta claru qué idioma falaríen los xudíos d'esa dómina. [3] --DaríuMP (alderique) 16:26 2 abr 2021 (UTC)