Alfabetu húngaru antiguu

Húngaru antiguu
Tipos	sistema d'escritura natural, alfabetu y alfabeto bicameral (es)
Llingües	húngaru
Dates	ca. sieglu VII - sieglu XVII
Basáu en	antiguo alfabeto turco (es)
Sistema d'orixe	Prosemíticu Feniciu Araméu Turcu antiguu Húngaru antiguu; ; ; ;
ISO 15924	Hung (176)
Direición del testu	de derecha a izquierda
Unicode	Antic Hongarès
Estaya Unicode	U+10C80-10CFF

L'alfabetu húngaru antiguu (n'húngaru conocíu como rovásírás o székely rovásírás, székely-magyar rovás; embrivíu a cencielles como rovás "mozqueta, marca")^[2] ye un sistema d'escritura alfabéticu usáu polos maxares na Alta Edá Media (del sieglu VII al X). Por cuenta de la so reminiscencia rúnica, l'alfabetu húngaru antiguu tamién foi llamáu popularmente "runes húngares" o "alfabetu de runes húngaru".

Créese que l'alfabetu deriva del alfabetu turcu antiguu y probablemente apaeció per primer vegada mientres el sieglu VII. Los maxares asítiase na llanura Panónica en 885; cuando'l Reinu d'Hungría foi fundáu en 1000 y foi adoptáu'l Cristianismu, l'alfabetu llatín foi adoptáu y el sistema d'escritura cayó en desusu. Sicasí, en rexones remotes de Transilvania, l'alfabetu caltuvo un usu marxinal polos maxares székely a lo menos hasta'l sieglu XVII, sol nome de székely rovásírás.

L'alfabetu taba afechu a la fonoloxía del idioma húngaru, representáu lletres por fonemes, tales como cs, gy, ly, ny, ö, sz, ty, ü, zs.. L'alfabetu húngaru modernu representa estos soníos con dígrafos (secuencies de lletres usaes pa escribir un solu soníu) y con signos diacríticos. Sicasí, l'alfabetu rovásírás nun contién les lletres pa los fonemes dz, dzs del húngaru modernu, yá que estos son desarrollos relativamente recién na historia d'esi idioma. Les lletres llatines q, w, x y y tampoco tienen un equivalente, yá que nun son fonemes separaos n'húngaru y solo úsense pa pallabres estranxeres.

Oríxenes

Alredor de 600, les tribus maxares treslladar escontra'l suroeste dende los sos antiguos territorios na rexón costera al este del Mar Negru. Les runes húngares tán rellacionaes col alfabetu turcu antiguu, de la mesma probablemente (anque esiste ciertu alderique al respeutu) deriváu del alfabetu araméu.^[3]

Calteres

L'alfabetu de runes inclúi 42 lletres que pueden variar de forma pero siendo la mesma. Delles consonantes tienen dos formes, por casu, tenemos l'aS frente a yS. La primer forma emplegar tres vocales a, á, o, ó, o, ú, ente que la forma 'y' escribir tres y, ë, é, i, í, ö, ő, ü, ű.

Les runes húngares tamién pueden incluyir delles runes non alfabétiques que nun se presenten xuníes sinón como signos separaos. Conócense como capina dictionum y nun se definió claramente'l so orixe o'l so usu normal.

Dellos exemplos son:

Discutiniu académicu

La escritura con runes húngara foi descrita per primer vegada mientres l'humanismu del Renacimientu y del Barrocu.^[4]^[5]^[6]^[7] Concretamente en 1598 por János Telegdi nel so manual, Rudimenta Priscae Hunnorum Linguae, nel que presenta la so interpretación de les rovás. esta obra tamién contién testos n'húngaru escritos con runes como por casu el Padre nuesu.

Nel sieglu XIX los estudiosos empezaron a investigar les regles y otres carauterístiques d'esta escritura y foi nesi momentu cuando la pallabra rovásírás empezó a formar parte de la conciencia popular húngara.

Puesto que la escritura con runes fuera sustituyida pol llatín les investigaciones de los llingüistes tuvieron que reconstruyir l'alfabetu a partir de documentos y materiales históricos. L'etnógrafu y folclorista Gyula Sebestyén y el filólogu, llingüista y turcólogo Gyula (Julius) Németh, fixeron la mayor parte d'esti trabayu y por ello les obres de Sebestyén Rovás és rovásírás (Mozquetes y escritura de runes) (1909) y A magyar rovásírás hiteles emlékei de 1915 (Reliquies fiables de la escritura con rúnica húngara) contién abondosa información sobre la tema.

Ver tamién

Historia medieval d'Hungría

Referencies

↑ URL de la referencia: https://www.unicode.org/charts/PDF/U10C80.pdf.
↑ Del verbu ró 'tallar', 'marcar', yá que les lletres yeren usualmente tallaes en madera o vares.
↑ Róna-Tas, András (1987). "On the Development and Origin of the East Turkic "Runic" Script" Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungariae, XLI: 7-14
↑ Diringer, David. 1947. The Alphabet. A Key to the History of Mankind. London: Hutchinson's Scientific and technical Publications. Pp. 314-315.
↑ Gelb, I. J. 1952. A study of writing: The foundations of grammatology. Chicago: University of Chicago Press. Pp. 142, 144
↑ Gaur, Albertine. 1992. A History of Writing. London: British Library. ISBN 0-7123-0270-0. P. 143.
↑ Coulmas, Florian. 1996. The Blackwell Encyclopedia of Writing Systems. ISBN 0-631-19446-0. Pp. 366-368.

Bibliografía

Húngaru

Új Magyar Lexikon (Nueva Enciclopedia Húngara). Budapest: Akadémiai Kiadó, vol. 5, ISBN 963-05-2808-8
Sebestyén, Gyula (1915). A magyar rovásírás hiteles emlékei, Budapest.
Fodor, István; György Diószegi y László Legeza (1996). Őseink nyomában. (On the scent of our ancestors) Budapest: Magyar Könyvklub-Helikon Kiadó, p. 82, ISBN 963-208-400-4
Tóth-Károly Bera, Dóra (1996). Honfoglalás és őstörténet. Budapest: Aquila, ISBN 963-8276-96-7
Kiszely, István. A magyar nép õstörténete

Inglés

Rockstein, Edward D. (1990). "The Mystery of the Székely Runes", Epigraphic Society Occasional Papers, 19: 176–183.

Llatín

Thelegdi, J. (1598). Rudimenta priscae Hunnorum linguae brevibus quaestionibus et responsionibus comprehensa, Batavia.

Enllaces esternos

(n'húngaru) Rovas
(n'húngaru ya inglés) Dr. Gábor Hosszú: Rovásírás
(n'húngaru) Rovas
(n'húngaru) Portal de Rovas húngares
(n'inglés) Runes húngares / Rovás
(n'húngaru) Szekler Rovas
(n'inglés) Videu de runes con notación fonética IPA

[042c0388935f1614e4e40bbc0dcf9063145c968d-1] URL de la referencia: https://www.unicode.org/charts/PDF/U10C80.pdf.

[2] Del verbu ró 'tallar', 'marcar', yá que les lletres yeren usualmente tallaes en madera o vares.

[aramaic_origin-3] Róna-Tas, András (1987). "On the Development and Origin of the East Turkic "Runic" Script" Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungariae, XLI: 7-14

[4] Diringer, David. 1947. The Alphabet. A Key to the History of Mankind. London: Hutchinson's Scientific and technical Publications. Pp. 314-315.

[5] Gelb, I. J. 1952. A study of writing: The foundations of grammatology. Chicago: University of Chicago Press. Pp. 142, 144

[6] Gaur, Albertine. 1992. A History of Writing. London: British Library. ISBN 0-7123-0270-0. P. 143.

[7] Coulmas, Florian. 1996. The Blackwell Encyclopedia of Writing Systems. ISBN 0-631-19446-0. Pp. 366-368.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]