Arboleas
Arboleas ye un conceyu español de la provincia d'Almería, Andalucía, asitiáu'l Valle del Almanzora, a 105 km de la capital provincia, Almería y a 9,5 km d'Albox, pueblu de cabecera de la contorna. Nel añu 2017 cuntaba con 4463 habitantes. La so estensión superficial ye de 65 km² y tien una densidá de 68,66 hab/km².
 Arboleas | |||||
|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Andalucía | ||||
| Provincia |  provincia d'Almería | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
| Alcalde d'Arboleas | Cristóbal García Granados | ||||
| Nome oficial | Arboleas (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
04660 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 37°21′04″N 2°04′27″W / 37.3511°N 2.0743°O | ||||
  Arboleas Arboleas (España)  | |||||
| Superficie | 65 km² | ||||
| Altitú | 278 m | ||||
| Llenda con | Albanchez, Albox, Zurgena, Lubrín, Cantoria y Taberno | ||||
| Demografía | |||||
| Población |
4439 hab. (2023) - 2312 homes (2019) - 2284 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe |
0% de provincia d'Almería 0% de Andalucía 0.01% de España | ||||
| Densidá | 68,29 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
 | |||||
.svg)
.svg){kind=small}
Xeografía editar
Arboleas allugar na ribera del ríu Almanzora, nes estribaciones de la sierra de los Filabres. Ta asitiáu na contorna del Valle del Almanzora. Atópase arrodiáu poles poblaciones de : Albox, Zurgena, Lubrín, Albanchez, Cantoria y Taberno.
Historia editar
Según Diego Cerdán, nel sieglu XVI el nome del pueblu solletrábase "Alboreas" (del árabe "Al-Burayax") - que significa "la torrecilla".[2]
Ye posible tamién que l'orixe del nome "Arboleas" deber a Abu Ben Abdalacis Al-Arbuli, un científicu nazarí del sieglu XIV. Al-Arbulí foi vecín del conceyu y ente les sos obres cabo destacar el Tratáu de los Alimentos.
Tres la dómina nazarí, la villa d'Arboleas pasó a poder de los cristianos, xunto con otros pueblos del Almanzora, nel añu 1488, cuando toos ellos rindiéronse conxuntamente a los Reis Católicos nel Real de Vera. La so primitiva ilesia foi alzada nel añu 1492 pol Exmo. Cardenal Arzobispu de Toledo, Don Pedro González de Mendoza, y darréu, por Frai Diego de Deza, en 1505, pola so bulda dada en Segovia el día 26 del mes d'abril del mesmu añu. Taba asitiada al oeste de la villa, sobre un cantil de bien mal accesu dende'l ríu, yera un edificiu de mampostería y lladriyu, según describir Pascual Madoz nel so Diccionariu, de 21 vares de llargor, 8 d'anchor y 21 d'altor. Les sos ruines, que la so figura retayar hasta fecha recién sobre'l tayo serrapatosu del ríu, emprestaba al paisaxe un ciertu encantu y sabor d'antigüedá yá desapaecíu pa siempres pola inesplicable decisión de baltar los restos de los vieyos murios, graciosos arcos y abovedáu techu pa espeñalos sobre'l calce secu del Almanzora.
Ente los fechos históricos relativos a esta villa, cabo citar la llamada batalla de la Corrolada d'Arboleas sostenida pola xente de Lorca contra los moriscos del Almanzora y que Mármol y Carvajal cúntanos nel capítulu XXV de la so obra citada. Escapando'l Marqués de los Vélez d'una emboscada de los moriscos sulevaos nel llugar llamáu Boques d'Oria, pidieron les fíes del Marqués auxiliu a la ciudá de Lorca porque tarrecíen qu'ellí se sulevaren los moriscos, una vegada ausentáu'l so padre coles tropes que diben encalorar la sulevación nel ríu.
Recibíu l'auxiliu y encaloráu al amagu de rebelión, colaron escontra Oria los de Lorca y, una vegada que dexaron la plaza defendida, baxaron sobre la villa de Cantoria con ánimu de conquistala porque supieron quc ellí teníen les moriscos una fábrica de pólvora. Salieron a medianueche d'Oria pa dir amanecer sobre Cantoria, pero nun pudo dase l'ataque por sorpresa porque los moriscos yá taben decataos de la so venida. Duró la batalla dende los siete de la mañana hasta los dos de la tarde. Consiguieron los de Lorca esquiciar les primeres puertes del rebellín, que yera'l sitiu onde los moros guardaren el ganáu, y, metiéndose na casa de la munición, que taba ente los dos murios, esbarataron l'inxeniu de refinar el salitre y fabricar la pólvora y quemar tou.
Nun pudiendo entrar na fortaleza porque nun llevaben artillería, nin traíen escales, sacaron 2.300 cabeces de ganáu menor y 900 vaques y retiráronse.
Colaba a la cabeza Martín de Molina con 30 caballos y 300 peones, p'adelantrar el camín y llegar al llugar de Huercal, porque suponíen qu'allegaríen munchos moros, según les grandes afumaes que faíen los de Cantoria. Cerca del llugar d'Arboleas, afayáronse enemigos que vinieren n'ayuda de Cantoria, y, viendo que los cristianos retirárense, llanzar na so persecución. Unviaron ‚estos dalgunos caballeros a reconocer la xente que los escorría y vieron cuatro banderes de moros que caminaben a metese nes güertes d'Arboleas, onde había un pasu peligrosu pola enforma espesura de los álamos y de les acequias que cruciaben d'una y otra parte ensin pontes, y, porque tarrecíen que, si los moros tomaben aquel pasu, pudieren face-yos gran dañu, fixeron alto pa engarrar a la entrada de la güerta. Pero los moros, al velos faer parada, abarruntaron que teníen de tene-yos preparada dalguna emboscada, dexaron el camín que llevaben, xubieron a gran priesa percima d'una venta que dicen Bena Romana, y dende ellí empezaron a arcabucear a los de Lorca. Quixeron los cristianos atacalos, pero l'Alcalde Mayor nun lu consintió, diciéndo-yos que pasaren alantre, qu'él-yos daría la orde pa ello en sitiu onde los caballos pudieren revolver. Dempués de pasar la venta y un agüeriu grande que se formaba al pie d'ella, avanzaron como una media llegua más allá y, cerca del sitiu, que dicen la Corrolada, empezó la batalla.
Dempués d'usar los arcabuces, atacar con tal ímpetu que llegaron a les manes y, engarrando esforzadamente caballeros y peones, mataron a dellos turcos que veníen na vanguardia, poniendo a los demás en fuxida y tomando los cinco banderes, que yeren de Cóbdar, Líjar, Albanchez, Serón, Purchena, Tabiernes y Benitagla.
Luis de Mármol y Carvajal, de quien trescribimos el rellatu d'esta batalla, diz tamién: Engarró esti día un moru, que llevaba una d'estes banderes, almirablemente, que, tando pasáu de dos llanzaes, y teniéndo-y trevesáu cola llanza l'alférez de la caballería, con una mano garrada a la llanza del alférez y cola otra a la bandera, tuvo gran ratu lluchando, hasta que l'Alcalde Mayor mandó a un escuderu que lu pillara col caballu, y, yá cayíu, nel suelu, nun se-y pudo quitar la bandera mientres-y quedó un aliendu de vida.
Cuenta Cánovas Cobeño; na so Historia de Lorca, que'l Conceyu d'esta ciudá, pa conmemorar esta victoria, que tuvo llugar el día 2 de payares, fiesta de San Millán, tomó l'alcuerdu de celebrar tolos años nesti día unes solemnes fiestes con bailles y farses y una procesión coles banderes ganaes a los moros en dicha ocasión. Asina mesmu alcordó escribir un llibru tituláu "Llibru de les Batalles" y consta de cien folios, la mayor parte d'ellos en blancu, yá que namái s'emplegó pa rellatar la historia de la batalla de la Corrolada d'Arboleas.
Demografía editar
El conceyu esperimentó un marcáu ascensu nel númberu de los sos habitantes, na última década. Felicidad tasa de crecedera foi cercana al 120%, cifra inusual n'Andalucía, y, al igual que Huércal de Almería, la más alta de la provincia nesti periodu.
| 1996 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1,550 | 1,540 | 1,540 | 1,540 | 1,615 | 1,782 | 2,000 | 2,310 | 2,819 | 3,402 | 3,904 | 4,301 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: INE [Consultar]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Patrimoniu Artísticu y Monumental editar
Patrimoniu Históricu Andaluz editar
Economía editar
Tradicionalmente, agricultura y ganadería ovina y ,fundamentalmente, caprina fueron les actividaes económiques mayoritaries, calteniendo bastante importancia anguaño.
Nos últimos años, el sector de la construcción tuvo una crecedera estraordinaria siendo la base de la economía llocal. La influyencia d'esti sector na economía del pueblu foi importante tamién indireutamente yá que se xeneraron
un gran númberu de negocios en redol a dichu sector: carpintería, talleres, almacenes
de materiales de construcción, fontanería, xardinería, gasolinera. La mayoría d'estos negocios instaláronse nel polígonu industrial añader a los negocios esistentes rellacionaos cola agricultura: almazara y almacenes agrícoles. El sector hosteleru cobró gran importancia nos últimos años gracies al aumentu demográficu de la llocalidá provocáu pola llegada de ciudadanos procedentes d'otros países, fundamentalmente Reinu Xuníu.
Nucleos de población editar
El conceyu estremar nes siguientes entidá de población, según el nomenclátor de población publicáu pol INE (Institutu Nacional d'Estadística). Los datos de población referir a [[Plantía:Población/ES/04+]].
| códigu INE | Entidá de Población | Población Plantía:Población/ES/04+ |
|---|---|---|
| 000100 | Arboleas | Plantía:Población/ES/04+ |
| 000200 | Venta Mateo | Plantía:Población/ES/04+ |
| 000300 | Casablanca | Plantía:Población/ES/04+ |
| 000400 | La Cinta | Plantía:Población/ES/04+ |
| 000600 | El Germán | Plantía:Población/ES/04+ |
| 000800 | Limaria | Plantía:Población/ES/04+ |
| 000900 | La Perla | Plantía:Población/ES/04+ |
| 001000 | El Prau | Plantía:Población/ES/04+ |
| 001100 | El Rincón | Plantía:Población/ES/04+ |
| 001300 | Los Coxos | Plantía:Población/ES/04+ |
| 001400 | Los Coloraos | Plantía:Población/ES/04+ |
| 001500 | El Chopu | Plantía:Población/ES/04+ |
| 001600 | Los García | Plantía:Población/ES/04+ |
| 001700 | La Hoya | Plantía:Población/ES/04+ |
| 001800 | Los Huevanillas | Plantía:Población/ES/04+ |
| 001900 | Los Llanos d'Arboleas | Plantía:Población/ES/04+ |
| 002000 | Los Blesas | Plantía:Población/ES/04+ |
| 002200 | Los Peraltas | Plantía:Población/ES/04+ |
Fechos destacables editar
- El 16 de payares de 2009 el conceyu foi interveníu por orde xudicial por causa d'una presunta irregularidá na concesión de contratos urbanísticos.[3]
Referencies editar
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Cerdán Galera, Diego (2014). Afitaos y Efemérides de la Historia d'Albox, Sieglu XII-1975. Madrid: Ediciones Marcianes, páx. 56.
- ↑ La Policía intervién por orde xudicial el Conceyu almeriense d'Arboleas
Enllaces esternos editar
- El Portal d'Arboleas - El Portal Ciudadanu d'Arboleas (Foros, noticies,...)
- Arboleas - Sistema d'Información Multiterritorial d'Andalucía
- Arboleas - Diputación Provincial d'Almería
- Ayto d'Arboleas - Páxina oficial del Conceyu d'Arboleas.
- [1] - Patrimoniu cultural d'Arboleas. Guía Dixital del Patrimoniu Cultural d'Andalucía ellaborada pol Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu
