Campu d'ilesia de San Xuan de Cenero
El Campu d'ilesia de San Xuan de Cenero, asitiáu nel barriu de L'Abadía, na parroquia de L'Abadía Cenero, nel conceyu asturianu de Xixón, ye una unidá constituyía pola ilesia parroquial y un texu, elementos ente los qu'esiste una amestanza cultural ya histórica, que xustifiquen la so calificación como Bien d'Interés Cultural.
| Campu d'ilesia de San Xuan de Cenero | |
|---|---|
.jpg) | |
| Llocalización | |
| País |  España |
| Autonomía |  Principáu d'Asturies |
| Provincia | provincia d'Asturies |
| Conceyu |  Xixón |
| Coordenaes | 43°30′03″N 5°44′01″W / 43.500833°N 5.733631°O |
  Campu d'ilesia de San Xuan de Cenero Campu d'ilesia de San Xuan de Cenero (Asturies) | |
| Patrimoniu | |
 | |
Campu d'Ilesia
editarLos Campos d'ilesia n'Asturies, son conxuntos formaos por un texu y un elementu del patrimoniu cultural material. El texu ye un árbol con gran relevancia cultural na rexón, exerciendo un papel simbólicu a lo llargo de la hestoria. Protagonista n'antigües creyencies precristianes, col tiempu convertirase nun iconu representativu de la comunidá parroquial, y a ser consideráu anguaño como l'alcordanza d'un pasáu míticu, d'una identidá asturiana afitada na tradición y nun conxuntu de valores ecoloxistes y ambientales.
La fonda amestanza ente estos dos elementos, faise evidente na esistencia n'Asturies de doscientos quince grupos constituyíos per un edificiu relixosu y un texu. D'ente toos estos, y poles sos especiales carauterístiques, el Principáu d'Asturies, declaró a dolce d'ellos, ente los que s'atopa'l Campu d'ilesia de San Xuan de Cenero, como Bien d'Interés Cultural, cola categoría de Sitiu Históricu, por Decretu 61/2017, de 20 de setiembre.
Ilesia
editarLa primer anuncia documental sobro la ilesia atópase nel diploma fechu por Ordoñu I y la so esposa Mumadona en 857, nel que facíen delles donaciones en beneficiu de la ilesia de San Salvador d'Uviéu, ente elles “in Veranes ecclesias (...) Sancte Eulalie de Cetnero“, (la dedicación inicial a Santolaya sería camudada darréu a San Xuan). Según Francisco Javier Fernández Conde,
Namái puede afirmase con seguranza, qu'esta ilesia yá esistía nel sieglu XI, a xulgar pol documentu soscritu por Pedro García y la so esposa Fronilde en 1082 nel que donen a “la ilesia de San Xuan de L'Abadía Cenero” delles propiedaes nel conceyu de Xixón. Un sieglu más tarde, en 1125, l'arcedianu Pedro Anayaz dona a San Salvador d'Uviéu “dos porciones del monesteriu de San Juan de L'Abadía Cenero”.
Los términos ilesia ya monesteriu empléguense munches vegaes como sinónimos na diplomática asturiana anterior al sieglu XIII, polo qu'esta cita nun ye bastante pa confirmar la esistencia d'una comunidá reglar en Cenero. En 1270 Alfonso X concedió-y al abá y conventu de San Vicente d'Uviéu la ilesia de L'Abadía Cenero, naciendo asina'l señoríu de L'Abadía de Cenero. Ye bien posible qu'esta concesión traxera un cambéu na denominación del titular eclesiásticu de la ilesia xixonesa, que dende entós pasaría a llamase abá. Asina taríamos ante un cargu honorariu, resultáu de la so rellación cola comunidá monacal de San Vicente, pero que nun implicaba la esistencia d'una congregación asemeyada n'Abadía de Cenero.
.jpg)
Por esti motivu, posteriores menciones como les de “Suer Gonçález abbat de L'Abadía Cenero” (1308) y de “Alvar Gonçales abá de L'Abadía Cenero” (1378 y 1380), asina como la referencia de que “Santianes de Cenero húsala apresentar el abbad de Cenero” (1385), resultaríen ser solo designaciones protocolaries. Nesti sen, pal estudiosu Cortina Frade, nun hai denguna dulda de que: “enxamás hebo monesteriu, nin monxos, nin vida común del cleru. Tenía un abá que namás yera beneficiariu d'unes rentes correspondientes a dichu títulu”.
Posteriormente, ente los sieglos XV y XVIII el cargu d'abá siguió vixente, exercíu por distintos miembros de la poderosa familia de los Valdés de Trubia (Xixón). La denominación tradicional de la entós parroquia de Cenero como “l'abadía”, que yá apaez nel sieglu XVI, rellacionaríase tamién col calter simbólicu qu'adquirió esta ilesia y el so territoriu en venceyándose al monesteriu de San Vicente.
L'actual configuración de la ilesia ta mui lligada a la personalidá de Manuel Valdés Gutiérrez, que foi'l so párrocu dende 1926 hasta 1962 ya incansable investigador de la hestoria de L'Abadía Cenero, descubridor de los restos arqueolóxicos de Veranes y Beloño. Ensin él nun podría entendese l'aspeutu que güei amuesa la ilesia y la so redolada.
Anguaño nun se caltién dengún restu del primitivu edificiu medieval de Cenero y les partes más antigües de la ilesia pertenecen al románicu tardío del sieglu XIII. D'acordies con Manuel Valdés, la fábrica actual fecharíase en 1270, siendo construyida a pidimentu de don Diego Valdés, Adelantáu de Sevilla, d'onde seríen orixinarios los artistes encargaos de decorala. Esta deducción sofítala nos pequeños arcos de ferradura[n 1] que calen la arquivolta[n 2] interna de la portada y que pal párrocu de Cenero tienen un induldable aspeutu mozárabe.
Al contrario, pa otros estudiosos, les marques de canteru que caltiénense na portada y arcu triunfal, tán rellacionaes coles de les ilesies de Villamayor (Piloña) y Serín (Xixón), amás del capitel[n 3] con una cabeza de bovín, asemeyada a la d'esta cabera ilesia, refuercen la tesis de que ye obra d'un taller asentáu nel centru d'Asturies.
Na nueche del 23 d'agostu de 1936 la ilesia sufrió una quema, y solo quedó d'ella la parede correspondiente al arcu toral[n 4], la portada, daqué más senciella; y una montonera piedres del sepulcru del fundador de la ilesia. Polo que cinca a documentos, moblame o oxetos llitúrxicos, casi nengún salvóse de la quema, desapaeciendo tolos llibros parroquiales, una Virxe de Murillo, otra del sieglu XIII, un frontal de madera policromada de la mesma dómina, un San Jerónimo de Ribera y un pergamín del sieglu IX que contenía parte de la Chronica mundi de San Isidoru de Sevilla. Namái salvose una “talla románica d'un santu con vistíu episcopal” desapildada en 1969, y una cruz procesional del sieglu XVI en plata llabrada.
Más non tolos daños qu'afeutaben al templu dempués de la guerra yeren resultáu de la quema, Yá en 1927, el párrocu anotara nel Llibru de Fábrica que l'edificiu “taba dafechu en ruines”. L'orixe del problema foi estructural, por cuenta de que la roca sobro la qu'asitiábase la ilesia moviose dexándola inestable, polo que ya en 1776, hubo de construyise un ábside nuevu.
La quema de la ilesia sirvió pa facer non una restauración, sinón una reconstrucción completa, d'inspiración neorrománica, na qu'emplegaronse materiales contemporáneos y amestáronse dependencies nueves. Torriente Rivas, l'arquiteutu que diseñó'l proyeutu en 1942, xustificaba esti determín nos enclinos del momentu: “quiciabes una restauración del tipu de les que se fixeron n'España nel sieglu XIX, siguiendo la pauta de Viollet-le-Duc[n 5], fuera un llabor más brillosu pal arquiteutu, mas valoramos qu'esti tipu de restauraciones atópense anguaño claramente en decadencia”. El proyeutu inicial yera de gran bayura y atrevíu, y non refugaba los avances de l'arquiteutura moderna, Ente los cambeos a desendolcar, atalantábase treslladar la portada del templu de San Pedro de Veranes (Xixón), pa allugalu nel llau de la epístola; cubrir la ilesia con una bóveda semiplana de cementu; abrir nueve ventanares con vidreres; sustituyir los retablos per pintures o azulexos esmaltaos con temes relixosos; y nel interior de la ilesia colocaríase na parte inferior un perimetru d'azulexu con escenes cotidianes de Xixón.
La mayoría d'estos planes nun llegaron a cumplise, sacantes l'apertura de los ventanares coles sos vidreres y l'emplegu de materiales contemporáneos nes cubiertes. Les obres entamaron en 1943, finando en 1950, y el costu total xubió a l'astronómica cifra (pal so tiempu) de 204.694,53 pesetes.
La reconstrucción de la ilesia respuende a un claru programa estéticu neorrománicu, que faise evidente nos contrafuertes de la nave, la ventana xeminada de la fachada sur y el guardapolvu[n 6] de perlles qu'abelluga tolos vanos. El cuerpu central de la ilesia completose con trés dependencies amestaes, que'l proyeutu d'igua nomaba sacristía, antesacristía ya catequesis. El cabildru orixinal ciegu, foi sustituyíu per otru porticáu con amplies arcades de mediu puntu ya enrexáu d'inspiración románica, cubiertu por una vigueta metálica con bovedilla de lladriyu finu. Nél tresnáronse los restos de la cornisa qu'amparaba la portada de Cenero, un mosaicu y delles tégules[n 7] procedentes de la basílica paleocristiana de San Pedro de Veranes (Xixón), que foron arrexuntaos pel párrocu Manuel Valdés dende la década de 1920. La illuminación del interior del templu aumentose abriendo ocho ventanares con vidreres decoraes coles imáxenes de dellos santos y escenes bíbliques: San Sebastián, Santiago Apóstol, la Virxe del Carmen, dos mártires ensin identificar, l'Arcánxel Rafael acompañando a Tobías, la decapitación de San Xuan Bautista y el bautismu de Cristu nel ríu Xordán.
Escontra la ilesia, al otru llau de la carretera, llevantose en 1956 un altar pa la esposición del Santísimu Sagramentu'l día de Corpus Christi, conocíu popularmente per “l ́altarina”, y un añu dempués añadiéronse a dambos llaos de la entrada a la ilesia, pilastres remataes con dos escultures alegóriques de la Fe (figura orando) y la Esperanza (figura mirando l'horizonte).
Los restos románicos de la ilesia faense evidentes na planimetría del edificiu, compuestu per una sola nave rectangular de cabecera reuta, y nel gran arcu trunfal que la dixebra del presbiteriu, nel qu'ábrense dos falses capielles llaterales, anguaño dedicaes a San Xuan Bautista y la Virxe de Cuadonga. Les dimensiones d'esti nucleu inicial, enforma mayores que les d'otros templos románicos d'Asturies, confirmen que yera un de les ilesies más importantes del conceyu, por cuenta de la so llocalización xeográfica, nuna zona perbona pa l'agricultura y bien enllaciada coles víes de comunicación d'entós.
La ilesia presenta una estraordinaria portada románica, formada por cuatro arquivoltes decoraes con rombos, axedrezaos[n 8], perlles y dientes de sierra, adornos que n'arquivolta interior camuden n'arquillos[n 9] de ferradura. Les arquivoltes afítense sobro una imposta[n 10] tamién llabrada con bandes d'axedrezáu. Los capiteles tán decoraos con aves, apomaos[n 11], dos animales engarriaos ya una cabeza bovina. Nel estremu norte del cabildru caltiénense los restos de la cornisa antigua de la portada, y que por razones desconocíes nun foron incluyíos na so rehabilitación. Ente estos, destaca la cenefa de rosetes de la cornisa y la figura monstruosa que decora un de los canecillos[n 12].
Nel interior, l'espaciu de la nave y el presbiteriu dixébrense per aciu d'un gran arcu trunfal pocu apuntáu[n 13]. Nos murios nos que sofítase, hai dos forniques llaterales de mediu puntu, a manera de falses capielles, decoraes con un guardapolvu axedrezáu y capiteles de temática vexetal. L'arcu trunfal presenta un altor mayor de lo avezáu y consta de dos arquivoltes decoraes con puntes de diamante y dientes de sierra, qu'afítense sobro una imposta con cenefa de rosetes sofitada a la so vez, sobro cuatro guapos capiteles. Éstos tán decoraos con palmetes[n 14], apomaos y dellos motivos vexetales, cola sola esceición de los asitiaos nel llau de la epístola. Nestos apaecen dos aves y pente l'abonda vexetación puen estremase dos figures humanes; una d'elles ye una muyer con un neñu'n brazos y la otra ye un rostru que sobresal ente'l ramascu. Nel arcu trunfal entá son visibles dellos restos de policromía colorada, perdiéndose los pigmentos azules que tamién decoraben esti espaciu.
Na nave, nel llau del evanxeliu, ábrese un arcosoliu[n 15] perpoco apuntáu, col tímpanu[n 16] decoráu con una cenefa'n sierra y pequeñes rosetes. El sarcófagu ta talláu con escudos y motivos xeométricos mui escoloríos, sofítándose sobro trés figures echaes, tamién bien esterioraes, que van poder ser lleones. Poles sos carauterístiques formales, esti sepulcru alzaríase nos sieglos XIV o XV, p'allugar el calabre de dalgún miembru de la poderosa familia de los Valdés, quienes exercieron el cargu d'abá de Cenero dende la Baxa Edá Media.
La nave estrémase en cuatro partes per aciu de trés arcos “fajones”[n 17] de mediu puntu y cuenta con arcades ciegues de ferradura nos llaterales, ú colocáronse les imáxenes de San Antonio de Padua, la Inmaculada Concepción y Xesús del Sagráu Corazón sobro talameres de piedra, toes elles mercaes o apurríes cuando la reconstrucción de la ilesia. Al pie de la nave llevántase una tribuna d'antepechu, a la que xúbese per una escalera de caracol con barandes de tabla calada. Dambes son resultáu de la reconstrucción fecha ente 1943 y 1950, mas ainda caltiénense dalgunes ménsules[n 18] orixinales con restos de policromía colorada.
La portada la ilesia corónala una espadaña trífora, organizada en trés pisos, caún decoráu con pináculos[n 19], que termina nun cenciellu teyáu a dos agües coronáu per una cruz. Na quema de 1936 nun sufrió daños, y pol so estilu clasicista podría fechase nel sieglu XVIII.
Pela so antigüedá, la ilesia de San Xuan de Cenero, forma parte del Inventariu del Patrimoniu Cultural d'Asturies, por mor de lo establecío na disposición transitoria tercera de la llei de Patrimoniu Cultural d'Asturies, qu'asina lo establez pa “les edificaciones y polo xeneral los inmuebles construyíos con anterioridá al añu 1800”. Amás ta incluyía nel Inventariu del Patrimoniu Arquiteutónicu d'Asturies.
Texu
editar.jpg)
Delantre la ilesia hai un vieyu texu femenín con un perímetru de tueru de trés metros y mediu. Constitúi un exemplu esceicional dientro de los texos de campos d'ilesia, porque conozse la fecha exauta del so plantíu: el 6 de xineru de 1786, según apuntó l'antiguu párrocu Juan Vázquez de Prada, esi añu nel Llibru de Fábrica.
El texu ta separtáu del templu pela carretera nomada Camín de Curumbiellos. L'asfaltáu d'esta carretera que causa que los raigaños arrecostinen con un pesu escesivu, la continua vibración orixinada pelos vehículos y la corra de piedra qu'arrodia'l so tueru, tan perxudicando grandemente'l so espoxigue. La copa del texu amuesa esti dañu: nun tien la bayura afayadiza, y dalgunes de les sos cañes tán entamando a pulgase.
La vecindá tien un fuerte venceyu col texu, ya que conforma una de les sos señes d'identidá, bien percima de la ilesia. Nun ye casual que l'asociación de vecinos de Cenero, escoyera xustamente'l nome de “El texu” pa nomar asina la Comisión Ambiental que crearon en 2011 pa oponese a la instalación d'un basureru d'escarrapios industriales na contorna, y tampoco qu'esta Comisión celebrara una de les sos xuntes principales debaxo del texu, col enfotu de recordar los antiguos conceyos vecinales qu'avezaben facer nesi llugar al salir de misa.
Bibliografía
editarEsti artículu ye una obra derivada de la disposición relativa al procesu de declaración d'un bien cultural o natural, asoleyada nel BOPA númberu 239, de 16 d'ochobre de 2017, testu que ta llibre de restricciones conocíes, en virtú del derechu d'autor de conformidá col artículu 13 del Testu Refundíu de la Llei de Propiedá Intelectual (BOE númberu 97, de 22 d'abril de 1996).
- Declaración de Bien d'Interés Cultural: https://sede.asturias.es/bopa/2017/10/16/2017-10983.pdf
- Ficha de Bien d'Interés Cultural: (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Notes
editar- ↑ Arcu de ferradura: Construcción curva arquiteutónica de más de cientu ochenta graos de circunferencia.
- ↑ Arquivolta: Cada un de los arcos concéntricos que dende la imposta decoren el lláu exterior de les portades medievales.
- ↑ Capitel: Remate con adornos que se fai nel cabu superior d'una columna y que tien pol arquitrabe.
- ↑ Arcu toral: Arcu travesáu na nave que sofita la bóveda.
- ↑ Viollet-le-Duc: Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc (París, 1814-Lausana, 1879) foi un arquiteutu, arqueólogu ya escritor, famoso poles sos "restauraciones" interpretatives de construcciones medievales. Les sos restauraciones buscaben más ameyorar la estructura y arquiteutura del monumentu, que la restauración del orixinal, recibiendo abondes crítiques pola so atrevencia
- ↑ Guardapolvu: N'arquiteutura, moldura saliente a mou de cornisa, que protexe ya enmarca un retablu u otru elementu arquiteutónicu, tanto pela parte cimera como pelos llaterales.
- ↑ Tégula: Teya rectangular romana de barro cocíu, mármole o piedra, plana, con rebordes nos llaos allargaos pa encalzar la lluvia.
- ↑ Axedrezáu: De dibuxu asemeyáu al tableru d'axedrez.
- ↑ Arquillu: Arcu decorativu pequeñu, qu'acollínase'n serie na parte cimera o intermedia d'un paramentu formando una arcada. Los arquillos ciegos son un motivu recurrente nel arte románicu,
- ↑ Imposta: Nos arcos, parte decorativa qu'enllacia la curva de l'arcu col elementu nel que sofítase.
- ↑ Apomao: Mano que sostién una bola, (términu d'orixe heráldicu).
- ↑ Canecillu: N'arquiteutura y n'arte, estremu de la viga qu'asoma al esterior calteniendo'l bistechu.
- ↑ Arcu apuntáu: Arcu compuestu de dos tramos d'arcu que formen ángulu na cuña central.
- ↑ Palmeta: Motivu decorativu con forma de fueya de palmera afinecía.
- ↑ Arcosolio: Güecu n'arcu usáu como llugar d'enterramientu.
- ↑ Tímpanu: Espaciu semicircular enriba d'un pórticu.
- ↑ Arcu “fajón”: Arcos que refuercen una bóveda de cañón, al cruciala de llau a llau. Van empotraos na estructura, estremando la bóveda en dellos tramos.
- ↑ Ménsula: Elementu perfiláu con delles moldures, que sobresal del planu vertical, y val pa sofitar dalgún oxetu.
- ↑ Pináculu: Elementu arquiteutónicu d'adornu rematáu na parte cimera con figura de conu o pirámide.
Referencies
editarEnllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Campu d'ilesia de San Xuan de Cenero.
Datos: Q117188273- Multimedia: Field of church of San Juan de Cenero
