Chilluévar

Chilluévar ye un conceyu asitiáu nel estremu norte de la contorna d'Altu Guadalquivir y que'l so estremu nordés forma parte del Parque Natural de les Sierres de Cazorla, Segura y Les Villes. El so territoriu ye eminentemente agrícola y dependiente de la olivar. Esti cultivu ocupa los terrenes en rimada que van dende'l norte y este hasta los ríos de la Vega y Cañamares al sur, suroeste y sureste, onde s'atopen los cultivos herbales. La cercanía de terrenes de llabor y sierra constitúi un hábitat bien afechu pa les especies cinexétiques de caza menor y pa les pequeñes aves insectívores, anque la presión de la caza fai que nun sían abondoses. Típicu ye'l nucleu urbanu poles sos cais estreches y empinaes.

Chilluévar
Alministración
País	España
Autonomía	Andalucía
Provincia	provincia de Xaén
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Chilluévar	José Luis Agea Martínez
Nome oficial	Chilluévar (es)
Códigu postal	23477
Xeografía
Coordenaes	38°00′07″N 3°01′52″W
Chilluévar Chilluévar (España)
Superficie	37.7 km²
Altitú	738 m
Llenda con	Santo Tomé, La Iruela y Cazorla
Demografía
Población	1363 hab. (2023) - 692 homes (2019) - 742 muyeres (2019)
Porcentaxe	0% de provincia de Xaén
Densidá	36,15 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00

Amás del nucleu principal, nel que se concentra la mayor parte de la población, tamién pertenecen al conceyu les aldegues de Los Almansas, Los Romos y Chilluévar la Vieya.

Historia

Los testimonios más antiguos topaos nel so términu municipal remóntense a tiempu de los íberos, na aldega de les Almansas, y a dómina romana, na que tuvo una intensa ocupación per mediu de villes rústiques. D'esta dómina caltienen un conxuntu d'inscripciones funeraries nel Muséu Provincial.

En dómina musulmana identificóse Chilluévar con Alcoray, llocalidá mentada per primer vegada en 1256, y que tien de ser la Alcorahe citada en 1384 nun documentu del rei Xuan I.

L'impulsu y afitamientu del nucleu de Chilluevar arrinca de 1231, fecha na qu'estes tierres pasaron a formar parte del "Adelantamientu de Cazorla", patrimoniu del arzobispáu de Toledo. Dos circunstancies contribuyeron al florecimientu d'esta aldega, per un sitiu les obres promovíes pol Cardenal de Toledo, Don Rodrigo Ximénez de Rada, nel so enfotu d'arrobinar la nueva fe cristiana nes tierres conquistada a los musulmanes y por otru, el trasiegu de ganaderos por esti llugar, al quedar Chilluévar como pasu obligáu de la Mesta nel camín que xunía Andalucía y Llevante. En "Chilluévar la Vieya", como güei conozse al primitivu allugamientu, construyóse una ermita, una hostería, un campusantu y un banzáu. Ganaderos, pelegrinos y comerciantes visitaben la ermita, atopaben descansu en hospedería y pensiones, y faíen abebentar al ganáu.

La desapaición de la Mesta y la transhumancia supunxo la progresiva decadencia y marxinación d'esti primitivu nucleu, pero non asina'l de la llocalidá qu'a finales del XVIII consagraba una nueva ilesia parroquial nel llugar denomináu "Chilluévar Nuevu", a un cuartu de llegua de la ermita antigua. En 1787 l'aldega recibió'l títulu de "villa" a instancies del Cardenal Lorenzana, un títulu qu'anque nun significaba nengún tipu d'independencia, respondía por la so reconocencia como nucleu de población.

Los primeros años del sieglu XX tán marcaos pol llargu procesu de segregación de Chilluévar del conceyu de la Iruela, que remató'l 14 d'avientu de 1926, cola independencia municipal de la primera.

Monumentos

• Ilesia Parroquial de Ntra. Señora de la Paz.
• Calzada romana y ponte romana nel ríu Cañamares.
• Restos arqueolóxicos del xacimientu romanu de Los Almansas.

Climatoloxía

El conceyu de Chilluévar ta influyíu pol clima mediterraneu, carauterizáu per iviernos templaos y con daqué d'agua a la fin d'estos, y branos calorosos y secos.

Fiestes

Fiestes patronales n'honor a La nuesa Señora de la Paz (24/01)

Al pie de Bélmez de la Moraleda y a Beas de Segura, Chilluévar tien como Patrona a la Virxe de la Paz. Nel so honor, el día 24 de xineru celebra'l so festividá con una misa y la procesión de la so imaxe. Lo más carauterístico son les colosales lluminaries que se llevanten en tol conceyu la nueche anterior, creaes polos vecinos de la llocalidá colos restos de la fradadura de la olivar; ye típicu'l pan con aceite y los papes rustíes en diches lluminaries.

Festividá de San Isidro (15/05)

San Isidro, xunto a la Virxe de la Paz, son los Patronos de Chilluévar; entamar la Hermandá de Llabradores y consiste nuna xornada festiva na sierra onde, amás d'actos relixosos n'honor al proteutor de los llabradores, nun suelen faltar los deliciosos embutíos polos que la llocalidá ye conocida y ente los que tien una merecida fama'l llombu de orza n'aceite.

Feries y Fiestes n'honor de La nuesa Señora de la Paz (3-7/09)

N'honor de la Virxe de la Paz, esta llocalidá de la Sierra de les Villes, celebra la so feria dende'l 3 al 7 de setiembre siendo'l día 4 la celebración de la virxe. Amás de los distintos actos relixosos qu'honren a La nuesa Señora de Chilluévar, nome pol qu'esta advocación mariana yera conocida nel sieglu XIX, destáquense los festexos taurinos con sueltes de vaquillas y les estraordinaries verbenes populares nes que puede tastiase la rica cocina serrana que sobresal polos embutíos de gochu y de caza mayor.

Gastronomía

Salaos

• Gachamigas (lleven torrendos y pimientos secos).
• Talarines (tortas de masa con cogordes y llebre o perdiz).
• Tortiella serrana (tortiella fecha con muncha masa de chorizu).
• Truches.
• Corderu con romeru.
• Melojas.
• Ayu llabráu.
• Tortiella de pescozaes.
• Ajoharina.

Duces

• Arroz con lleche.
• Farrapes duces
• Paparajotes.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Chilluévar.
• Patrimoniu cultural de Chilluévar na Guía Dixital del Patrimoniu Cultural d'Andalucía. Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu

• El conteníu d'esti artículu incorpora material d'una entrada de Jaenpedia, publicada en castellanu so la llicencia GFDL.

• Datos: Q1645539
• Multimedia: Chilluévar