Constitución Federal Asturiana de 1883

El federalismu foi una de les fuercies polítiques más importantes n'Asturies de la segunda metá'l sieglu XIX y los federales asturianos tuvieron una intensa actividá durante la primer etapa de La Restauración, na que'l federalismu yera ún de les fuercies republicanes y d'oposición al réxime más relevantes. Durante estos años, decidíos los federales a desllindar les sos teoríes y a preparase pa la llegada de la República pa que nun se repitieren los lluctuosos socesos de 1873, surdió la iniciativa d'afitar en forma constitucional les idees del Federalismu, polo que se tomó la decisión de que los federales nes distintes nacionalidaes d'España compunxeren Constituciones pa los sos Estaos Soberanos, pa depués, siguiendo la teoría'l Pautu Sinalagmáticu, facer una Constitución pa la Federación.

D'esti mou los federales asturianos, ente los que destacaba'l xixonés Eladio Carreño (posiblemente l'autor del testu al completu), punxéronse manes a la obra y el 13 de mayu de 1883 apruébase la Constitución na décima Asamblea'l Partíu Federal Asturianu, nel Teatru Xovellanos (abarrotáu por más d'800 persones, según dicen nel periódicu El Carbayón). Esti testu Constitucional ye d'una importancia clave na Hestoria d'Asturies, yá que ye la primer vegada que s'afirma la Soberanía Asturiana dende'l 25 mayu 1808, y pue argumentase que ye la primer y hasta la fecha única ocasión na que se reconoz al Pueblu Asturianu como énte soberanu, ya que la soberanía que se proclamó en 1808 foi la de la Xunta Xeneral. Destacar, amás, que nes actes de les sesiones anteriores a la so aprobación Wenceslao Guisasola desllizó nel proyeutu'l sintagma "Nacionalidá Asturiana".

La Constitución Federal del Estáu Asturianu, de 92 artículos d'estensión repartíos en 18 títulos, afitaba grandes llibertaes civiles y democrátiques y foi pionera en munchos aspeutos sociales. Afitaba tamién un muérganu bicameral pal gobiernu d'Asturies, la Xunta Cimera, conformada pol Conceyu Federal, nel qu'aconceyaben los representantes de tolos conceyos, y la Diputación Asturiana, cámara na que s'axuntaben los representantes votaos en llista única por tolos asturianos. Remanaba'l poder executivu una Comisión Permanente de cinco miembros, siendo'l presidente de la mesma tamién el presidente l'estáu.

ESBILLA DE LA CONSTITUCIÓN:

"Art. 1- L'Estáu soberanu d'Asturies quier formar parte integrante de la Federación Española, y acatará la Constitución Federal de la República Española o Ibérica y les lleis xenerales que surdam d'ella. Reintegra la so soberanía en too lo que nun tea llendáu pola Constitución Federal, y exercerá tolos drechos que nun delegare nel poder federal.

Art. 2- La soberanía del Estáu Asturianu reside nel pueblu. Tolos poderes y toles funciones públiques son delegaciones d'autoridá cimera y institúyense nel so beneficiu, pal caltenimientu de los sos drechos.

...

Art. 4- La forma de gobiernu del Estáu ye una república democrática federativa.

...

Art. 6- L'home ye, pola so ñatura, llibre y independiente; y por esa razón, la Constitución Rexonal Asturiana proclama, en primer términu, l'autonomía l'individuu, en quien reconoz el drechu íntegru al desendolcu de les sos facultaes físiques, intelectuales y morales; reconoz la llibertá cultos; declara llibres el pensamientu y la concencia; llibre'l drechu de reunión y asociación pacífiques, llibres la prensa, la cátedra, la tribuna, el comerciu, la industria y les profesiones.

Estos drechos, garantizaos pola Constitución presente, son anteriores y superiores a toa llexislación, por ser propios a la ñatura humana.

...

Art. 15- La vida política de los pueblos entama nesta institución que n'Asturies llamen conceyu o ayuntamientu, primer entidá coleutiva. Siendo l'ayuntamientu la base primera coleutiva de tolos poderes, y el que remana mayor influencia na prosperidá de los pueblos, cuando gocia de la so llibertá, la Constitución Rexonal Asturiana proclama y reconoz l'autonomía política, alministrativa y económica a tolos conceyos o municipios esistentes nel territoriu l'Estáu, en tolo que se refier a la so vida interior y nun afeute a l'autonomía los demás conceyos nin a la individual de los que los constituyan.

...

Art. 66- La enseñanza elemental completa ye obligatoria a tolos habitantes de dambos sexos del territoriu d'Asturies. Tolos Conceyos tendrán la obligación de caltener un númberu d'escueles que la llei afitará, pa qu'esa educación seya completa y de baldre...

Art. 67- La enseñanza elemental completa y llaica corre a cargu de los Ayuntamientos..."

Bibliografía.

• El pueblo a escena, Sergio Sánchez Collantes, RIDEA, 2019.
• Proyecto de Constitución Federal del Estado Asturiano, estudio preliminar, ídem, 2009, Ediciones Trea.