Diferencies ente'l gallegu y el portugués
Les diferencies ente'l gallegu y el portugués son diverses y atópense tanto a nivel fonéticu, como morfo-sintático, amás, d'ortografía y el léxicu.[1] Una parte d'estes ye la resultancia de la castellanización del gallegu a lo llargo de los dos sieglos en que foi marxináu como llingua culta, los llamaos Séculos Escuros. Magar dambes tienen un orixe común, anguaño hai opiniones diverses sobre si tienen de ser consideraes o non llingües separaes, esistiendo dellos llingüistes, tanto gallegos como portugueses, que consideren que se trata de variedaes estremaes de la mesma llingua,[2] ente qu'otros considerar llingües distintes.[1]
Les diferencies
editarLes diferencies danse básicamente a nivel fonéticu:
- Inesistencia na mayoría de les fales gallegues de sibilantes sonores (z y j)[3](anque esisten en delles zones del gallegu esterior y na fala d'Estremadura.
- En gallegu nun hai oposición ente vocales orales y nasales (anque tán presentes en delles zones de la provincia de Lleón) el gallegu nasaliza les vocales en contautu con nasal, pero eso nun significa diferenciación fonolóxica.[4]
- El restu de diferencies, son les mesmes atopaes nos dialeutos portugueses septentrionales: pronunciación de ch como "tch", tracamundiu b/v, pronunciación clara de los diptongos oi/ou (con alternanza según el patrón: loiro / louro), etc.[5]
El tratamientu de la nasalidá ye variable nes fales gallegues, con distinta evolución nos dialeutos portugueses; asina, los trés terminaciones del gallegu portugués:
- -ão
- -am/-ã
- -om/-õ
dan llugar en portugués al ditongo nasal -ão, ente qu'en gallegu sufrieron evoluciones diverses:
- -ão→ -án/-ao irmán 'hermanu' (dialeutalmente irmao) (= irmão)
- -ãa→ -á/-án irmá (dialeutalmente irmán) (= irmã)
- -am→ -an/-a ra (dialeutalmente ran), (= rã)
- -om→ -on razón 'razón'
- plurales: -õye→ -óns / -ós / -ois razóns 'razones', (dialeutalmente razós y razois)
Nótese qu'esiste fluctuación ente'l caltenimientu de la nasalidá al traviés d'una monoptongación (irmão > irmán, polo xeneral, nel área occidental) o'l caltenimientu del diptongu por aciu la desnasalización (irmão > irmao, polo xeneral nel centru y l'área oriental). Sicasí, esisten pequeñes árees onde inda esisten vocales y diptongos nasales (nel área oriental).
Otres diferencies ente les variantes comunes nun son aplicables a la totalidá de les fales: En gallegu esiste'l llamáu diptongu indoeuropéu[ensin referencies], ui o oi que sustituyó a la o tónica llatina en portugués lusu-brasilanu (subsiste, sicasí, dialeutalmente en Portugal).
- Froito 'frutu'
- Loitar, loita 'lluchar, llucha'
- Escoitar 'escuchar'
Estos diptongos son de tipu etimolóxicu, fructu > fruito, luctare > luitar, auscultara > ascoltare > escoutar > escoitar > escuitar (análogu a multu > molto > mouto > moito > muito), la so perda deber a relatinizaciones modernes (sieglos XVI-XVII), "luctar, "fructo", cuando la "c-" dexar de pronunciar. Un casu común al gallegu y el portugués ye "actu", orixinalmente actu > autu (autu-da-fé), pero foi relatinizada a "actu".[6]
En gallegu caltién el pronome arcaicu che que s'alterna cola forma te, dependiendo de si fai referencia a un oxetu/complemento direutu o indireutu.
- Collerche as mans 'coyer les mãos'
Tamién se caltién la forma de plural llelos (< lles+vos), y non la forma común atopada en portugués (lhos). El gallegu tamién caltién grupos de pronomes enclíticos, por cuenta de la esistencia d'un "pronome de solidaridá" (gal. non cho teño / por. não to tenho, não tenho isso que queres).
- Cambeos nes conxugaciones verbales.
- gal. Eu son / port. Eu sou
- gal. Vós sodes / port. Vós sois
- gal. Eles son / port. Eles são
- gal. Eles falaron / port. Eles falaram
- gal. Eu fun / port. Eu fui el gallegu nasaliza sistemáticamente les primeres persones de los antepretéritos g. collin /p. colhi, g. estiven / p. estive, daí, g. fui > fuin > fun)
- arcaísmos
La comparancia ca ([do] que), del llatín qua > ca, va siguida del pronome de dativu y non del pronome personal: g. máis altu ca min / p. mais alto que eu.
Castellanismos en gallegu
- Innumberables, sobremanera nel vocabulariu téunicu o exóticu. Esto debe a la situación de diglosia gallegu/castellán en Galicia.
Castellanismos en portugués
- Ciertes pallabres d'orixe castellanu fueron introducíes al portugués, ente que la forma orixinal foi caltenida en gallegu, asina en portugués tiense penha, repolho, castelhano, menino, frente a les formes correspondientes al gallegu pena, repolo, castelán, meniño.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ 1,0 1,1 Alfredo Maceira Rodríguez. «Galego y português modernos: Um estudo comparativu» (portugués). Archiváu dende l'orixinal, el 23 de marzu de 2010. Consultáu'l 29 de payares de 2010.
- ↑ José Luís Fontenla. «A língua portuguesa na Galiza» (portugués). Consultáu'l 29 de payares de 2010.
- ↑ cfr. páx.362, Entwistle, 1988
- ↑ cfr. páx.361, Entwistle, 1988
- ↑ cfr. páxs. 361 y 362, Entwistle, 1988
- ↑ na norma do AO, "arreyo"
Bibliografía
editar- Entwistle, William James (1988). Ed. AKAL: Les llingües d'España: castellán, catalán, vascu y gallegu-portugués, 5, páx. 443. 8470900188.
Tienes d'especificar urlarchivu = y fechaarchivu = al usar {{cita web}}.«Estrema ente'l gallegu y portugues» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 10 d'avientu de 2016. Consultáu'l 10 d'avientu de 2016.