Agastache mexicana

Agastache mexicana ye una especie de planta melecinal perteneciente a la familia Lamiaceae. Ye orixinaria del sur d'América del Norte.

Agastache mexicana
Clasificación científica
Reinu:	Plantae
Subreinu:	Tracheobionta
División:	Magnoliophyta
Clas:	Magnoliopsida
Subclas:	Asteridae
Orde:	Lamiales
Familia:	Lamiaceae
Subfamilia:	Nepetoideae
Tribu:	Mentheae
Xéneru:	Agastache
Especie:	Agastache mexicana (Kunth) Lint & Epling
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew	Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online	World Flora online
[editar datos en Wikidata]

Inflorescencia

Descripción

Ye una yerba qu'algama un tamañu d'unos 40 a 60 cm d'altor, anque en dellos casos llega hasta de 1.5 m d'altor. Los sos tarmos son cuadraos. Les sos fueyes tienen forma de llanza y na so parte inferior son más anches que na cimera, los cantos de les fueyes son dentaos y con pelos pol viesu. Tien les flores dispuestes en recímanos terminales, en númberu de 5 hasta 20, con forma tubular, de color coloráu vivu o colloráu-moráu y los sos frutos son color café. Ye una planta arumosa.

Distribución y hábitat

El cidrón ye orixinariu de Méxicu; ta presente en climes templaos, semicálidos y templaos ente'l nivel del mar y los 780 metros y dende los 1600 a los 2670 msnm. Ta acomuñada a los montes tropicales caducifolios, subcaducifolio y perennifolios y a montes espinosos, mesófilu de monte, d'encino, de pinu y mistu d'encino-pinu.

Propiedaes

Na medicina tradicional, esta planta úsase frecuentemente pa tratar l'espantu, como asocede nos estaos de Méxicu, Hidalgo, Michoacán, Morelos y Puebla. Con esti propósitu empléguense diversos preparaos, xeneralmente acompañaos d'otros componentes. El cocimientu d'esta planta xunto con flores de cempasuchil (Tagetes erecta) o les fueyes d'esta planta (cidrón blancu), más cidrón estranxeru (Dracocephalum moldavica), mastranso (Mentha rotundifolia) y yerba del pollín (Eupatorium petiolare), maceraes n'agua o alcohol, utilizar pa bañar al enfermu. O basta tomar peles mañanes un té preparáu con cidrón coloráu (Agastache mexicana) y Santu Domingu (Hedeoma piperita), enantes de los dolce del día. La cocción del cidrón coloráu col moráu y el blancu, aconséyase estregáu nel cuerpu de los neños axorizaos, cúbrese-yos con un llenzu hasta que suden, pero enantes únxese-yos nes corvales y piernes con ”espíritus d'untar”; esto fai trés vegaes per selmana. O bien, se macera el cidrón nun llitru de refino, acompañáu de pericón (Tagetes llucida), axatada (Ruta chalepensis), estafiate (Artemisia ludoviciana var. mexicana) y cempasuchil (Tagetes erecta), y déxase reposar hasta que'l maceráu tórnese verde. D'esti preparáu toma una cuyaradina diaria hasta sanar, o tamién puede entemecese solamente con yerba del golpe (sp. n/r) y con refino.

Nel tratamientu d'enfermedaes de los nervios y el plasmu, que s'adquieren cuando se reciben impresiones fuertes (como ver un accidente, un muertu o por salir d'un llugar caliente a un llugar fríu), la planta prepárase combinada colos cidrones blanco y azul. Otru mestrones encamienten dalos xunto con canela (Cinnamomum zeylanicum), manina (Chiranthodendron pentadactylon) y tila (Tilia mexicana).

Taxonomía

Agastache mexicana describióse por (Kunth) Lint & Epling y espublizóse en American Midland Naturalist 33: 227. 1945.

Etimoloxía

Agastache: nome xenéricu que deriva de les pallabres griegues: agan = "enforma" y stachys = "una panoya de maíz o de trigu" que tienen munchos picos.

mexicana: epítetu xeográficu qu'alude a la so llocalización en Méxicu.

Subespecies

• Agastache mexicana subsp. mexicana

Sinonimia

• Brittonastrum mexicanum (Kunth) Briq.
• Cedronella mexicana (Kunth) Benth.
• Dracocephalum mexicanum Kunth basónimu

Ver tamién

• Planta melecinal
• Fitoterapia
• Usos melecinales de los raigaños
• Terminoloxía descriptiva de les plantes

Bibliografía

• Harold Lint and Carl Epling (1945). A Revision of Agastache, American Midland Naturalist, Vol. 33, No. 1, pp. 207–230.
• Entry at PFAF (Plants For A Future) database

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Agastache mexicana.

• Datos: Q1897366
• Multimedia: Agastache mexicana
• Especies: Agastache mexicana