Diferencies ente revisiones de «Asturianu oriental»

L''''asturianu oriental''' ye unala variante del [[asturianu]] que se fala ente'l [[ríu Seya]] y la llinia que marca'l [[ríu Purón]] nel valle de [[Pendueles]] en Llanes, y la llende de [[Cabrales]] con [[Peñamellera Alta]].

A la mandrecha d'esta llinia y trescalando pa [[Cantabria]], la fala ya amuesa carauterístiques propies del [[Castellanucastellanu]] y puede nomase como faza de fala de transición ente Asturianuasturianu y Castellanucastellanu.

== Llendes y faces llingüístiques ==

L’AsturianuL'asturianu oriental amuesa como rasgu peculiar un soníu mal nomáu aspiráu (representáu cola grafía /«'''ḥ/'''») onde les otres fales faen /f/. Dizse asina ''ḥoguera'', ''ḥacer'', ''ḥigos'', ''ḥornu'', en cuenta de ''foguera'', ''facer'', ''figos'' y ''fornu''.

La llinia que xebra lasles fales asturianes del centrocentru y oriente (ye dicir, la llende «f- / hḥ-») cuerre cabu’lcabo'l Seya. [[Ribeseya]] pertenez casi por entero a la faza de /ḥ/ y namás [[Berbes]] caecai nel domeñudominiu de /f/. El finxu llingüísticu que marca /ḥ/ espárdese pel terciu oriental de [[Parres]] y baxa pal sur percorriendo la llinia que xebra [[Ponga]] y [[Amieva]].

La llende del plural femenín /-es/ nun concuaya cola de f / ḥ. LasLes formes de la mena ''vaques'', ''ḥabes'', ''pites'', ''ḥortigues'', trescalen nel domeñudominiu del asturianu oriental; óiseoise nos conceyos de Ribeseya, [[Cangues d'Onís]] y Amieva. Al norte, ye’lye'l ríu Aguadamia que xebra Ribeseya de [[Llanes]], el finxu deente -es / -as. Na riera izquierda, endientro de Ribeseya, namás el llugar de Cuerres conoz l’acabul'acabu /-as/.

Esti plural empléaseemplégase sin saca en tolos llugares de Llanes. En Cangues fáese elfaise'l plural /-es/ a nun ser nes faces más orientales (Samartín, Mestas, Con y Llanu) onde dizsese yadiz yá ''ḥueyas'', ''caxigas'', ''madreñas'', mesmo que’nqu'en tou [[Onís]].

* Faza 1: Ribeseya, Cangues d'Onís y Amieva. Plurales n'«-es» (''les cases'') y conxugación verbal n'«-in» (''baillabin'', ''punxerin'').

* Faza 2: Onís, [[Cabrales]] y Llanes. Plurales en n'«-as» (''las casas'') y conxugación en n'«-in» (''baillabin'', ''punxerin'').

* Faza 3: [[Peñamellera Baxa]], [[Peñamellera Alta]] y [[Ribadeva]]. Fala de transición ente'l Asturianul'asturianu y Castellanuel castellanu<ref>Francisco García González: ''La frontera oriental del asturiano: razones históricas de su fijación''. En ''Archivum'', Núm. 31-32. Ed. Universidá d'Uviéu.</ref>.

* Aspiración de la 'f' llatina: '''''ḥ'''ariñe'', '''''ḥ'''ornu'', '''''ḥ'''itu'' (farina, fornu, fitu)

* Zarru de la «-a» cabera en n'«-e». El piesllu paez dase con mayor facilidá cuando la tónica ye vocal zarrada /i/ o semizarrada /e/: tierra > ''tierre'', cuerria > ''cuerre'', ''fageam'' > ''ḥae'', ''puerte'', lleña > ''lleñe''. Por exemplu, nel casu de ''culuebra'', la fala de Llanes faefai'l piesllu culuebra > culiebra > ''culiebre'' mientes que qu'en Cabrales nonnun pieslla por cuenta del diptongu ''culuobra''. Tamién en Llanes rexístrasese rexistra ''güerte'' frente a ''guorta'' en Cabrales. En tou casu xuntaxunto a ''puorta'' tamién se conseña la forma ''puorte''. Esti fenómenu trescala peles tierres de [[Cantabria]] según conseña la toponimia ''La Cuerne'' ([[Tudanca]]), ''Tombu la Muezque'' (Herrerías), etc.<ref>Xosé Lluis G.García ÁriasArias: ''La toponimia de Cantabria vista dende l'asturiana''. En LLAA.''Lletres Asturianes'', Núm. 106, pxs. 49-70. Ed. ALLA. 2012</ref>.

* Zarru (en delles zones más qu'otres) de la «-e» en n'«-i»: ''ñevi'', ''padri'', ''ñaidi'', ''dici'' '(diz'), ''puonti'', ''ḥoce'' > ''ḥoci'' '(foz'), ''llechi'', ''ḥuenti''/''ḥuonti'', ''lleñe'' > ''lleñi'', ''ḥae'' > ''ḥai'', ''tierre'' > ''tierri''.

* Zarru en n'«-u» en pallabres que l'[[Asturianuasturianu central]] fae enfai n'«-o»«». Conxunciones y adverviosalverbios: cuandu, comu, abondu. Formes verbales de 1º3r p.s. pasáu perfeutu: ''punxu'', ''dixu'', ''vienu''.

* Les pallabres qu'entamen por «n-» fáenlo en «ñ-»: '''''ñ'''uestru'', '''''ñ'''uevas'', '''''ñ'''on'' (nuesu, nueves, non)

* Pronomes átonos -''mi'', -''ti'', -''si.'' de complementu indirectu: ''dio'''mi''''', ''frayó'''ti''''', ''ḥui'''si''''' (diote, frayóte, fose)

* Acabamientu del neutru en n'«-u»: ''materie primu'', ''ḥariñe blancu'', ''lleñi secu'' (materia primo, fariña blanco, lleña seco)

* Diptongu /ue/ o /uo/ ante nasal: Puente''puente'', ''güenu'', ''ḥuenti'' (ponte, bonu, fonte)

* VierbuVerbu ''ser'' sin diptongar: ''e'', ''es'', ''éremos'', érin''erin'' (ye, yes, yéremos, yeren)

* Presenta un sistema pronominal más perfechu quelque'l del asturianu central, estremándose pronomes de complementu directu (''me'', ''te'') de los indirectos (''mi'', ''ti''). ME/MI: ''Llevásti'''me''' (a mi) pel camín que ñon era''/''Llevásti'''mi''' la macona sin permisu''. TE/TI: ''AlcontreAlcontré'''te''' (a ti) esclucando pela pesllera''/''AlcontreAlcontré'''ti''' les perres en bolsu'l pantalón''.

FazaFaces 2 y 3:

* Plural en n'«-as»: ''cabañas'', ''ñeñas'' (les cabañes, les neñes)''

* Conxugación irregular de dellos vierbosverbos: ''ero llaniscu'' (soi llaniscu)

* Imperativu plural en «-de»: ''mirade'', ''correde'', ''venide''.

* De mou xeneral en Cabrales, y en menor medidamidida n'Onís, mantenencia del vieyu diptongu /uo/: ''buo'' 'bue', ''puorte'', ''guoyu'', ''ḥuoya'', ''ḥuorza'', ''cuoxu''.

Namás pa la faza 3:

* NunNon desendolcu del diptongu /UE-UO/ ante /L + yod/: ḥoja''ḥoḥa'', oju''oḥu'' (fueya, güeyu)

* Posesivos ''mi'', ''tu'', ''su'': ''la mi mujermuḥer'', ''la tu casa'' (la mio muyer, la to casa)

* Indireutu ''-li''/''-lis'': ''Ñon-lis dijudiḥu la verdá'' (nun-yos dixo la verdá)

* Desendolcu en /jḥ/ de los grupos C'L y L + yod. mujer''muḥer'', ḥoja''ḥoḥa'' (muyer, fueya)