Diferencies ente revisiones de «Botsuana»

'''Botsuana'''{{cartafueyu}} nomada oficialmente '''República de Botsuana''' (en [[tswana]]: ''Lefatshe la Botswana''), ye un país interior del [[África]] meridional. Correspuende al antiguu protectoráu británicu de [[Bechuanalandia]], y tomó'l so nome actual nel momentu de la so independencia, el [[30 de setiembre]] de [[1966]]. De magar entós tien un réxime políticu democráticu y parllamentariu.

 

 

Botsuana yera, nel momentu la so independencia, ún de los países más probes d'África, con un PIB per cápita de malpenes 70 dólares norteamericanos. De magar sufrió una gran tresformación: la de so ye una de les economíes de más rápidu crecimientu nel mundu, con un PIB ([[Paridá de poder adquisitivu|PPA]]) per cápita en [[2012]] d'alredor de 16.800 dolares<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bc.html CIA World Factbook 2012]</ref>

== Historia ==

{{AP|Historia de Botsuana}}

En dalgún momentu ente'l añu 200 y el 500 de la nuesa era xentes de llingua bantú que vivíen na rexón de [[Katanga]] (en territoriu actual de la República Democrática d'El Congo y [[Zambia]]) cruciaron el [[ríu Limpopo]], ocupando la fastera más meridional del continente dientro del procesu de migraciones conocíu como espansión bantú. Les foles migratories principales foron la de los ''Nguni'' y de los ''Sotho-Tswana''. Los primeros asentáronse nes rexones costeres del este del África del Sur, mentanto que los caberos posaron primero no qu'anguaño se conoz como Highveld, la gran meseta central d'África del Sur.

 

P'hacia l'añu 1000 la colonización bantú de la metá este d'África del sur completárase. Esti pueblu tenía un modelu d'organización social feudal, mui descentralizáu y organizáu a partir de kraals (clanes grandes o tribus) dirixíos por un xefe, que-y debía cierta llealtá al xefe de la nación bantú. Caltuvieron esa organización, y un mou de vida basáu na agricultura y la ganadería, hasta qu'aportaron los europeos.

 

Nel tercer cuartu del [[sieglu XIX]] entamaron les lluches ente los habitantes de lo qu'agora ye Botsuana y tribus ''Ndebele'' qu'aportaron al territoriu dende'l [[desiertu de Kalahari]]. Tamién empezó a haber problemes con colonos boers qu'aportaban dende [[Transvaal]]. La petición de los líderes batswana Khama III, Bathoen y Sebele d'axuda a [[Gran Bretaña]] fizo que'l gobiernu d'este país punxera a Bechuanalandia embaxu la so protección el [[31 de marzu]] de [[1885]]. La parte septentrional del territoriu permaneció embaxu esa forma alministrativa y dio llugar a l'actual Botsuana, mentanto que la fastera meridional axuntose a la Colonia del Cabu y ye anguaño parte de la ''Northwest Province'' (provincia noroccidental) de la República Sudafricana. Allí vive agora la mayoría de la población falante de la llingua setswana. Les tierres de la Concesión Tati, que primero yeren parte del reinu Matabele, foron alministraes pol protectoráu de Bechuanalandia dende [[1893]], y incorporáronse formalmente a elli en [[1911]].

 

El desarrollu de l'autoridá británica y la evolución del gobiernu tribal ficieron que, en [[1920]], s'establecieran dos conseyos consultivos representando a los europeos y los africanos. En [[1951]] formose un únicu conseyu consultivu européu-africanu, y la constitución de [[1961]] fizo d'elli un conseyu llexislativu consultivu.

 

En xunu de [[1964]] Gran Bretaña aceptó les propuestes d'autogobiernu democráticu que-y llegaben de Botsuana. La sede del gobiernu del protectoráu camudose dende [[Mafikeng]] (República Sudafricana) pa [[Gaborone]], que d'aquella yera namái un pequeñu asentamientu alministrativu colonial, en [[1965]]. Nesi mesmu añu redactose una constitución, que dio pasu a les primeres elecciones xenerales y a la independencia el 30 de setiembre de 1966. [[Seretse Khama]], cabezaleru del movimientu pola independencia y aspirante llexítimu a la xefatura de los ''Ngwato'', foi escoyíu como primer presidente del país. Foi reelexíu dos veces, y siguía siendo presidente cuando morrió en [[1980]]. Sucediolu'l so vicepresidente, Ketumile Masire, que foi elexíu otra vuelta en 1984, y tamién posteriormente en [[1989]] y [[1994]]. Retiróse del cargo en [[1998]], y foi sustituyíu pol so vicepresidente, Festus Mogae. Esti tamién ganó les elecciones de [[1999]], y llueu les de [[2004]]. N'abril de [[2008]] retiróse, y el so socesor foi el vicepresidente y teniente xeneral del exércitu Seretse Khama Ian Khama, conocíu como Ian Khama y fíu del primer presidente del país.

 

== Política ==

El '''poder executivu''' exércenlu'l presidente y el so gobiernu, y el llexislativu conxuntamente pol gobiernu y el parllamentu. El sistema de partíos ta domináu, de magar la independencia, pol ''Botsuana Democratic Party'' (Partíu Democráticu de Botsuana, BDP), que tien ganao toles elecciones celebraes nel país. Tocántenes al sistema xudicial, ye independiente dafechu del executivu y el llexislativu.

 

 

[[Archivu:BotswanaParliament.jpg|right|200px|thumb|Edificiu de l'Asamblea Nacional de Botsuana.]]

 

L'Asamblea Nacional de Botsuana tien anguaño 63 miembros; el so númberu aumenta cuando lo fai la población, revisándose'l so númberu cada 10 años, cuando se completa'l censu. De los 63 actuales, 57 son elexíos pol pueblu, ún por cada ún de los 57 distritos parllamentarios nos que se divide'l país. El partíu cola mayoría de los votos populares escueye otros cuatro, y el presidente y el fiscal xeneral formen parte d'ella automáticamente al acceder a esi cargu. Ye l'Asamblea la que decide quien va ser el presidente del país nel quinqueniu siguiente.

 

La segunda cámara, consultiva, ye nomada ''House of Chiefs'' (Casa de los Xefes), y tien 15 miembros. Ocho d'ellos son los xefes de les principales tribus del país, que formen parte del conseyu con calter permanente. Los otros siete tienen mandatu pa cinco años, y son cuatro subxefes tribales y trés miembros más que son escoyíos por alcuerdu de los otros 12. Cualesquier llei o decretu de l'Asamblea Nacional qu'afecte a les tribus tien de consultase a esta cámara.

 

Tocántenes al '''poder xudicial''', hai tribunales tradicionales dirixíos por los cabezaleros de las tribus, magar que toles persones que se someten a ellos tienen el derechu de pidir que'l so casu seya xulgáu nel sistema xudicial tradicional, basáu nel modelu inglés, que ye l'oficial nel país.

[[Archivu:Botswana districts numbered.png|right|300px|thumb|División alministrativa de Botsuana.]]

Botsuana ta xebráu en 9 distritos (''districts'')

# [[Distritu Central (Botsuana)|Central]]

# [[Distritu de Ghanzi|Ghanzi]]

 

Asina, Botsuana ye l'únicu país del mundu que tuvo un crecimientu económicu mediu del 7.5% demientres el periodu [[1961]]-[[1997]]<ref>[http://www.theglobalist.com/StoryId.aspx?StoryId=2507&AspxAutoDetectCookieSupport=1 ''The Globalist'': Botswana, a development success]</ref> y, magar que nos caberos años esta tasa menguó, en 2006-07 tovía yera del 4,7%<ref>[http://www.comercio.es/tmpDocsCanalPais/4DF3B174BCE9C9D1D66D205DF5D3C4DD.pdf Informe económicu y comercial de Botsuana de la Oficina Económica y Comercial d'España en Johannesburgu]</ref>. A resultes d'ello, la deuda esterna del país ye muncho menor que la de los países de la rodiada, a los que supera por embargu en renta per cápita.

 

L''''agricultura''' entá ye'l mediu de subsistencia del 80% de la población, magar que namái ye quien a cubrir la mitá de les necesidaes alimentaries del país y representa malpenes un 3% del [[PIB]]. L'actividá más espardida ente la población ye'l cultivu de pequeñes lloses y la cría del ganáu, poco productivos por culpa l'irregular réxime de lluvies y la probitú de los suelos. El '''turismu''', pela so banda, va garrando puxu nos últimos años. Tocántenes a la '''minería''', alcontráronse importantes xacimientos minerales nos años 70 del [[sieglu XX]]; a resultes d'ello, el sector mineru pasó de representar el 25% del PIB en 1980 al 38% en [[1998]]. La so importancia, amás, aumentará una y bones, dempués de l'aprobación del proyectu ''Orapa 2000'', la principal mina de diamantes del país ha doblar la so capacidá. La tasa de desempléu oficial ye del 21%, magar que fuentes non oficiales dicen que la cifra avérase al 40%. En [[2003]] un 30,3% de la población vivía perbaxo l'umbral de la probeza<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bc.html CIA World Factbook 2012]</ref>.

Queden entá nel país menos de 10.000 bosquimanos (basarwa) que caltienen, mayormente na fastera desértica del país, el so estilu tradicional de vida, basáu na caza y na collecha de frutes silvestres, pesie a los intentos del gobiernu, denunciaos poles [[Naciones Xuníes]], de quita-yos los sos derechos dientro d'una política d'ameyoramientu de la situación de la etnia tswana a costa de los grupos étnicos minoritarios<ref>[http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=33889&Cr=indigenous&Cr1#.US3IO_IhYro Informe del enviáu especial de Naciones Xuníes pal estudiu de la situación de los derechos fundamentales de los pueblos indíxenes]</ref>.

 

La llingua oficial de Botsuana ye l'inglés, que por embargu ye la llingua materna de namái el 2,1% de la población. Los más de los botsuanianos (78,2%) falen en setswana. Una peculiaridá d'esta llingua ye la importancia que tienen nella los prefixos:"bo" fala de país, "ba" de la xente, "mo" fai referencia a una persona y "se" a la llingua. Asina, Botsuana ye'l país de los tswana, qu'en conxuntu formen la tribu de los batswana; caún d'ellos ye un motswana, y la llingua que falen ye'l setswana.

 

Otres llingües falaes nel país inclúin el kalanga o sekalanga (7,9% de la población), el sekgalagadi (2,9% de la población) y otres como l'ndebele. Parte de la población blanca tien como llingua materna l'[[afrikaans]].

 

El 70% de la población del país identifíquense como cristianos. Los más d'ellos son anglicanos, metodistes y siguidores de la Ilesia Congregacional Xunida de Sudáfrica, magar que hai tamién luteranos, adventistes del séptimu día, baptistes, miembros de la Ilesia Reformada Holandesa, menonites, mormones, testigos de Xehová... La minoría católica del país organízase na diócesis de Gaborone, que la catedral de Cristu Rei ye la so ilesia principal, y nel vicariatu apostólicu de Francistown<ref>[http://www.gcatholic.com/dioceses/country/BW-type.htm Organización alministrativa de la Ilesia Católica en Botsuana]</ref>.

 

 

== Tresportes y comunicaciones<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bc.html Los datos d'esti apartáu tán sacaos del CIA World Factbook 2012]</ref> ==

 

El desarrollu de les principales víes de comunicación (por exemplu, la carretera Trans-Kalahari, financiada pol Bancu Africanu de Desarrollu) dependió en xeneral de l'ayuda financiera esterna. Sicasí, el 15-20% del gastu públicu del país destínase a inversiones d'ameyoramientu de les infraestructures viaries. Asina, en 2003 asfaltáronse 9.000 km de carreteres de les que comuniquen el país con Zambia y Zimbabwe, tentando de reducir la importante dependencia del pais respectu a les carreteres de la República Sudafricana. Pesie a ello el gastu en mantenimientu de carreteres sigue siendo escasu; bona amuesa d'ello ye'l fechu de que les cuatro rutes que xunen el país con Sudáfrica nun permiten el pasu de tráficu pesáu.<ref>[http://www.oecd.org/fr/pays/botswana/36791933.pdf Informe de la [[OCDE]] sobro les perspectives económiques de Botsuana]</ref>. El total de km de la rede de carreteres (2011) ye de 17.916. 8.916 d'ellos (6.116 asfaltaos y 2.800 non asfaltaos) pertenecen a la rede estatal, y los otros 9.000 tán al cuidáu de los niveles inferiores de l'alministración.

No que cinca al '''tresporte aereu''', hai 76 aeropuertos y aeródromos nel país; namái 10 d'ellos tienen la pista d'aterrizaxe asfaltada<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bc.html CIA World Factbook 2012]</ref>. L'aeropuertu de Gaborone ye l'únicu que tien tráficu internacional, y hai otros dos, los de [[Maun]] y [[Kasane]], que presten servicios a nivel rexonal. L'aerollinia de bandera ye Air Botswana, que xune los aeropuertos del país colos países vecinos ([[Zambia]], [[Zimbabue]] y [[República Sudafricana]]).

 

{{llistaref|2}}

 

* [http://www.thuto.org/ubh/bw/bhp1.htm Neil Parsons's ''Brief History of Botswana''] {{en}}

* [http://www.historyofnations.net/africa/botswana.html La historia de Botsuana na web ''historyofnations.net''] {{en}}

 

{{África}}