Wikipedia

Diferencies ente revisiones de «Jan van Eyck»

Navegar l'historial de mou interactivu
← Edición más antiguaEdición más nueva →
Contenido eliminado Contenido añadido
VisualTestu wiki
m papes, reis, etc
mSin resumen de edición
Llinia 1:
{{Persona}}
'''Jan van Eyck''' (o '''Johannes de Eyck''',) [[Maaseik]], h. [[1390]] – [[Bruxes]], enantes del [[9 de xunetu]] de [[1441]]){{nym}} foi un [[Pintura artística|pintor]] [[Flandes|flamencu]] que trabayó en [[Bruxes]]. Ta consideráu unu de los meyores pintores del Norte d'Europa del [[sieglu XV]] y el más célebre de los [[Primitivos Flamencos]]. [[Robert Campin]], que trabayó en [[Tournai]] y los hermanos Van Eyck en [[Flandes]], fueron les figures de transición dende'l [[góticu internacional]] hasta la [[escuela flamenca]]. L'estilu flamencu que se dio nos [[Países Baxos]] nel [[sieglu XV]] consideróse tradicionalmente como la última fase de la [[pintura gótica]]. Otra corriente enmarcar no que se dio en llamar [[Prerrenacimientu]]. A esti estilu pictóricu del [[góticu tardíu]] nel [[sieglu XV]], qu'anuncia'l [[Renacimientu Nórdicu]] d'[[Europa]], tamién se-y llama [[Ars Nova (pintura)|Ars nova]].
 
== Biografía ==
Llinia 6:
Jan van Eyck pertenecía a una familia de pintores. De cutiu rellacionóse col pintor [[Hubert van Eyck]], al que se considera'l so hermanu, por cuenta de que créese que dambos proveníen de la mesma ciudá, [[Maaseik]]. En documentos de la corte [[Países Baxos borgoñonos|borgoñona]] mentar a otru hermanu, Lambert van Eyck y tiense la teoría de que pudo ser pintor y tamién que foi quien supervisó'l zarru del taller de Jan van Eyck en [[Bruxes]].<ref>[http://www.metmuseum.org/toah/hd/eyck/hd_eyck.htm Jan van Eyck, Muséu Metropolitanu d'Arte]</ref> Otru pintor significativu, y abondo más nuevu, que trabayó nel sur de Francia, [[Barthélemy van Eyck]], créese que yera un pariente.
 
Desconozse la fecha de la nacencia de Van Eyck. Una tradición que se remonta a [[Lucas de Heere]] (1559) y Marcus Van Vaernewijck (1568) afita'l llugar de nacencia de Jan van Eyck en [[Maaseik]], cerca de [[Mastrique]], na [[Provincia de Limburgu (Bélxica)|provincia de Limburgu]], a veres del [[ríu Mosa]] y perteneciente a la [[diócesis de Lieja]]. Nada se sabe sobre la so formación como artista, nin siquier si foi en [[Francia]] o na so tierra natal. Probablemente la so formación foi nel campu de la miniatura, de la cual aprendió l'amor polos detalles diminutos y pola técnica refinada, que se reflexa inclusive nes obres pictóriques. Apuntóse la posibilidá de que se formara en [[París]], pero lo cierto ye que nun hai pruebes que la acrediten.
 
El documentu más antiguu qu'esiste d'él ye de la corte de [[Juan de Baviera]], [[príncipe-obispu]] de [[Lieja]], conde de [[El Condao d'Holanda|Holanda]] y de [[Zelandia]], en [[Haber]], onde se fixeron pagos a Jan van Eyck ente ochobre de 1422 y setiembre de 1424 como pintor de corte,<ref>{{Cita llibru |apellíu=Laclotte |nome=Michel |apellíu2=Cuzin |nome2=Juan-Pierre |títulu= Dictionnaire de la peinture |url= |idioma=francés |añu=1996 |editorial= Éditions Larousse |allugamientu=París |isbn=2037500114 |páxines=705-708 }}</ref> col rangu cortesanu de [[ayuda de cámara]], y primeru unu y depués dos asistentes.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Châtelet |nombre=Albert |títulu=Early Dutch Painting, Painting in the Northern Nertherlands in the fifteenth century |url= |idioma=inglés |añu=1980 |editorial= Montreux |allugamientu=Lausana |isbn=2882600097 |páxines=27-28}}</ref> Esto suxure una fecha de nacencia nel añu [[1395]], como mui tarde, y de fechu posiblemente enantes. La edá qu'aparenta nel so probable [[autorretratu]] suxure a la mayor parte de los estudiosos una fecha más temprana que 1395.<ref>[http://www.knight.org/advent/cathen/05732a.htm Enciclopedia Católica (n'inglés)]</ref>
[[Archivu:Jan van Eyck 094.jpg|thumb|right|''Recuperación de la Cruz por santa Helena'', llume atribuyíu al maestru G», del ''Llibru d'Hores de Turín''.]]
Los sos primeros pasos dar nel mundu de la [[miniatura]], na dómina apoderada pola tradición [[tardogótico|tardogótica]] francesa. D'esti primer periodu namái queden les miniatures nel ''[[Llibru d'Hores de Turín]]''. El so datación y comitente nun queda claro. Apuntóse la posibilidá de que lo encargara'l duque [[Guillermo IV de Baviera]] enantes de [[1417]]. Sicasí, xeneralmente entiéndese que fueron executaes en [[Haber]] pal conde d'Holanda, Juan de Baviera ente [[1422]] y [[1424]]. La mayor parte d'estes fueron destruyíes pol fueu en 1904, anque esisten fotografíes, pero otra parte del manuscritu caltener nel [[Muséu civico d'arte antica]] de [[Turín]]. Nos meyores folios del llibru miniado, atribuyíos por [[Huelin de Loos]] al maestru G» (posiblemente, Jan van Eyck) les figures son yá dafechu integraes nun espaciu realista, con una lluz qu'unifica la representación y delinea con gran precisión y detalles diminutos de la sala y de les ocupaciones de los personaxes. Queda claro que Van Eyck plantegábase, como [[Masaccio]], el problema de la realidá: pero mientres l'italianu faía una síntesis qu'acoyía la sola esencia de les coses, esmoleciéndose d'asitiala nun espaciu con [[perspectiva]] unitaria y racional, el flamencu procedía en llugar d'ello analizando con lucidez y atención los singulares oxetos como se presenten ante los nuesos sentíos.
 
Nun se sabe esactamente si estes miniatures facer Jan o'l so hermanu Hubert, como asocede con otres obres d'esta dómina. L'autoría d'obres de Van Eyck anteriores a [[1426]], fecha en que morrió'l so hermanu Hubert, alderícase y l'atribución a Hubert o a Jan ye delicáu. Esto asocede coles ''Tres Maríes ante'l sepulcru'' del [[Muséu Boymans van Beuningen]], que se suel atribuyir a Hubert polo arcaico de la composición. Paez que ye obra de Hubert van Eyck una ''Crucifixón'' de la [[Gemäldegalerie de Berlín]], y cabo la dulda de si'l [[Trípticu de Dresde]] ye obra de Jan o de Hubert. La tabla central d'esti trípticu representa a la ''Virxe entronizada col Neñu'' y nos paneles llaterales atópense [[Arcángel Miguel|San Miguel]] col donante a la izquierda y [[Catalina d'Alexandría|Santa Catalina]] a la derecha; el marcu ye entá l'orixinal y sobre el llau esternu de los portiellos puede vese una ''Anunciación'' pintada con [[grisalla]].
Llinia 16:
==== Dípticu de la Crucifixón y el Xuiciu Final ====
{{AP|Dípticu: La Crucifixón y el Xuiciu Final}}
Entá con duldes, paez que sí ye de Jan van Eyck un [[dípticu]] que representa la Crucifixón» y el Xuiciu Final», que se caltién nel [[Muséu Metropolitanu d'Arte]] de Nueva York, que lo data escontra l'añu [[1430]]. Quiciabes formaben parte d'un [[polípticu]] más ampliu desmembrado o bien ye namái un dípticu. L'espaciu de la ''Crucifixón'' ta entamáu según un [[puntu de vista]] realzáu qu'aumenta'l sentíu de fondura; a los pies de la cruz axunta una gran cantidá de personaxes nos que se ven soldaos y dignatarios de corte retrataos con impasible distancia, contraponiéndose a la desesperación de la Virxe arrodillada en primer planu y envuelta nuna llarga vestidura azul celeste que dexa descubiertu amosando la cara. El sentíu de dramatismu ta acentuáu pola posición del lladrón sobre la derecha representáu col cuerpu dobláu sobre la cruz, como nun intentu estremu de lliberar de les cuerdes, ente que'l cielu plomizu anuncia la inminente muerte de [[Cristu]]; la ciudá que se ve sobre'l fondu, colos sos numberosos edificios que recuerden les construcciones flamenques de la so dómina, representa la [[Nueva Xerusalén]].
 
La tabla col ''Xuiciu Final'' sicasí, ta construyida según un modelu de derivaciones medievales, con una disposición en trés planos y coles figures de grandor diversu según el so grau d'importancia; a lo cimero alcuéntrase Cristu arrodiáu por ánxeles que porten los preseos de la Pasión, por [[María (madre de Jesús)|la Virxe]] y San Juan y so los dolce [[apóstol]]es con santos y beatos a los llaos. Na parte inferior de la pintura se cven los muertos que remanecen de la tierra y del mar n'atención del xuiciu col [[arcángel Miguel]] que queda percima del [[cadarma]] de la Muerte representáu con nales d'esperteyu usaes pa delimitar l'espaciu de los infiernos onde los condergaos son llanzaos p'alimentar a tarrecibles bisarmes que ruempen los cuerpos en cachos.
Llinia 25:
{{AP|Polípticu de Gante}}
[[Archivu:eyck.hubert.lamb.750pix.jpg|thumb|450px|''El [[Polípticu de Gante]]: L'adoración del Corderu Místicu'' (vista interior), pintáu en 1432.]]
Hubert morrió'l [[18 de setiembre]] de [[1426]], y Jan prosiguió cola gran obra de la pintura flamenca de principios del [[sieglu XV]], el [[Polípticu de Gante]], qu'acabó en 1432. Foi un encargu de Jodocus Vijdts y la so esposa Isabel Borluut. Ta formáu por numberoses tables. Cuando se cierra presenta la [[Anunciación]]. Cuando ta abiertu apaez, na parte cimera, lo que se llama la [[Déesis]], esto ye, Xesucristo nel centru como [[Pantocrátor]] y a los llaos la [[María (madre de Jesús)|Virxe María]] y [[San Juan Evanxelista]], ente qu'a la izquierda atópense los ''Ánxeles cantores y Adán'' y a la derecha los ''Ánxeles músicos y Eva''. Debaxo alcuéntrase un gran panel cola tema del [[Agnus Dei|Corderu Místicu]] en praos verdes, y averábense a adoralo diversos grupos sociales. A los llaos atopen los ''Caballeros de Cristu y de Xueces íntegros'' (a la izquierda) y los ''Eremitas y los pelegrinos'' (a la derecha). Tamién s'incluyía alegoríes de [[virtú]]es, la [[Xusticia (virtú)|Xusticia]], la [[Fortaleza (virtú)|Fortaleza]], la [[Prudencia (virtú)|Prudencia]] y la [[Templanza (virtú)|Templanza]]. Nesta obra pueden apreciase dalgunos de los calteres típicos de la pintura de Van Eyck: [[Naturalismu (arte)|naturalismu]] analíticu, usu de colores lluminosos, curiáu pola representación del paisaxe y gran llirismu, toos elementos que se representen inclusive nes pintures executaes a pocos años de distancia del ''Polípticu de Gante''.
 
Empezáu en dalgún momentu enantes de 1426 y termináu, siquier en parte, pal añu 1432, esti [[polípticu]] considérase que representa «la conquista final de la realidá nel Norte», que s'estrema de les grandes obres del [[Primer Renacimientu]] na Italia en virtú del so deséu de quitase de la idealización clásica a favor d'una observación fiel de la naturaleza.<ref>Gombrich, Y.H., ''The Story of Art'', pp. 236-9. Phaidon, 1995.</ref> Atopar nel so allugamientu orixinal, la [[catedral de San Bavón]] en [[Gante]], Bélxica. Tuvo una hestoriahistoria aturbolinada, sobreviviendo a los alzamientos iconoclastes del sieglu XVI, la [[Revolución Francesa]], gustos cambiantes que llevaron a la so diseminación, y más apocayá'l saquéu de los [[Alemaña nazi|nazis]]. Cuando la [[Segunda Guerra Mundial]] acabó foi recuperáu nuna mina de sal. Non menos aturbolinada foi la hestoriahistoria de la interpretación d'esta obra. Una [[cuarteta]] de versos alexandrinos en [[llatín]], copia de la orixinal que figuraba nesti [[retablu]], despinta so la pintura y descubierta per mediu de [[rayos X]], afirma que Hubert empezó la obra y rematar Jan: Hubert van Eyck ''maior quo nemo repertus'' (más grande que cualesquier otru) empezó'l retablu, pero Jan van Eyck – llamándose a sí mesmu ''arte secundus'' (segundu meyor nel arte) – acabar. Según esta inscripción, el Polípticu de Gante ye la resultancia del esfuerzu collaborador de Jan van Eyck y el so hermanu Hubert. La interpretación tradicional ye que Jan axuntó los paneles que Hubert tenía empezaos enantes de la so muerte en [[1426]], y añedió otros nuevos de la so propia creación, ensamblándolos toos xuntos. La cuestión de quién pintó qué, «¿Jan o Hubert?» convirtióse nuna cuestión mítica ente los [[HestoriaHistoria del arte|historiadores del arte]]. La crítica paez güei inclinada a atribuyir a Hubert la concepción y en parte la execución de la tabla cola Adoración y de los trés tables cimeres, ente que tol restu executar Jan que trabayó nella de manera alterna, d'ende la falta d'homoxeneidá ente diversos compartimientos, que pa ser apreciáu por completu tienen de ser analizaos sobromanera. Pero hai dalgunos que se cuestionen, inclusive, la validez de la inscripción, y de ende la implicación de Hubert van Eyck na obra. Nos [[Años 1930|año treinta]], Emil Renders inclusive sostuvo que «Hubert van Eyck» yera una total ficción inventada polos humanistes de Gante nel sieglu XVI. Más apocayá, Lotte Brand Philip (1971) propunxo que la inscripción nel Polípticu de Gante foi malinterpretada, y que Hubert yera (en llatín) el «fictor», non el «pictor», de la obra. Ella interpreta esto nel sentíu de que Jan van Eyck pintó tol retablu, ente que'l so hermanu Hubert creó'l marcu escultóricu.
 
=== Ésitu mundanu ===
Llinia 35:
Una serie de documentos publicaos nel [[sieglu XX]] rexistren les sos actividaes al serviciu de Felipe. Rescampla que gociaba de gran prestíu y bien bones relaciones col duque, y pollo encargar viaxes que yeren más bien de calter diplomáticu, xeneralmente pol territoriu de lo que güei son [[Italia]], [[España]] y [[Portugal]]. El 26 d'agostu de [[1426]], el pintor recibe pagu pa entamar, en nome del duque, un pelegrinaxe y un alloñáu viaxe secretu y, de nuevu, el 27 d'ochobre del mesmu añu por ciertos alloñáu viaxes secretos», de nuevu en xunetu y agostu de 1427 recibe la remuneración procedente, según paez, d'una misión diplomática nel estranxeru. Esto atestigua que mientres los años 1426 y [[1427]], Van Eyck fixo, siquier, dos viaxes alloñaos. El conteníu esacto d'esos viaxes entá anguaño desconozse. Ye posible que dalgunos de los pagos relativos tamién a la so participación nuna embaxada a [[Valencia (ciudá)|Valencia]], en 1426. Trátase de pidir a [[Alfonsu V d'Aragón]] la mano de la so sobrina [[Isabel de Urgel]] para Felipe'l Bonu. La presencia de Van Eyck paez creíble si considérase l'interés qu'espertó n'Alfonsu V, quien adquirió delles de les sos obres, y al fechu de que, ente [[1431]] y [[1436]], el rei unviólu a [[Luis Dalmau]], el so pintor de cámara, a perfeccionar en Flandes les sos conocencies de la [[pintura al oliu]]. La ''[[Virxe dels Consellers]]'' de Dalmau (h. 1445, Barcelona, [[Muséu Nacional d'Arte de Cataluña|MNAC]]) remembra de xuru al Polípticu de Gante.
 
El 18 d'ochobre de 1427, Van Eyck, de vuelta a los Países Baxos, foi convidáu a un vinu d'honor pol maxistráu de [[Tournai]]. Entá ta en Tournai el 23 de marzu de [[1428]]. Les negociaciones de Valencia fracasaron, y Felipe el Bonu unvió una embaxada a [[Lisboa]] ([[Portugal]]) a pidir en matrimoniu a la [[Duque Isabel de Portugal|infanta Isabel]], la fía de [[Xuan I de Portugal|Xuan I]] (19 d'ochobre de 1428 - 25 d'avientu de [[1429]]). Un documentu de la dómina confirma que Van Eyck formaba parte de la embaxada. La finalidá yera dici-y al so protector ''la verdá de cuerpu y de calter'' de la princesa Isabel. En xineru de 1429, nel castiellu de [[Avis]], executó dos [[semeya pictórica|semeyes]]<ref>{{cita web |url=http://books.google.fr/books?id=TWxxDOx1XfMC&pg=PA408&lpg=PA408&dq=verk%C3%BCndigungsgruppe+ehem+toledo&source=bl&ots=kCeYQAXsPB&sig=MjOoG7-_s4rMuDQXofRZ0aawbMQ&hl=fr&ei=zEerSsikFM_ajQec9O3cBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1#v=onepage&q=verk%C3%BCndigungsgruppe%20ehem%20toledo&f=false |títulu="Das kommt mir spanisch vor": Eigenes und Fremdes in dean deutsch-spanischen ... |fechaacceso=23 d'ochobre de 2010|autor=Klaus Herbers,Nikolas Jaspert |obra= }}</ref> de la princesa que los correos llevaron a Felipe'l Bonu, el 12 de febreru, per mar y per tierra. Pue que, mientres esta embaxada, Van Eyck visitara [[Santiago de Compostela]], la corte de [[Xuan II de Castiella|Xuan II]] en [[Valladolid]] y la de [[Muhammed VIII de Granada|Muhammed VIII]] en [[Reinu nazarí de Granada Granada]]. La presencia del pintor na Península Ibérica contribuyó a espertar nella l'interés pol arte flamencu. Les semeyes de la princesa sumieron, pero conoz la esistencia d'un dibuxu por una antigua semeya qu'amuesa una semeya d'un estilu novedosu, onde la pose prefigura la de ''[[La Gioconda]]'' de [[Leonardo da Vinci]].
 
Estos viaxes dexáron-y reconocer nueves lluminosidaes, cielos y atmósferes diáfanas ya inclusive notar nueves vexetaciones. Nel ''[[Polípticu de Gante]]'' apaecen, como parte del paisaxe de la paradisiaca Nueva Xerusalén, figuraes con precisión casi de naturalista especies mediterránees.
 
Nun queden les obres que-y encargaren el conde d'Holanda primeru y el [[duque de Borgoña]] dempués. Ello ye que les obres de Van Eyck que se-y atribúin ensin duldar, debidamente roblaes y dataes, pertenecen toes a la última década de la so vida y, amás, nun son encargu d'aquéllos nobles sinón de comerciantes, altos funcionarios y clérigos a títulu particular. Paez que dempués del 1429 instalar en Bruxes, onde adquirió una casa nel añu [[1431]]; aprosimao na mesma dómina, cásase con una tal Margarita, de la que s'ignora la so procedencia. Tuvieron un fíu en [[1434]] y depués otru quiciabes en [[1435]]. El duque gratificar con un regalu y foi el [[padrín]] d'unu de los fíos. Paez que trabayó nel añu [[1433]] nel palaciu de Coudenberg en [[Bruxeles]]. Como pintor y ayuda de cámara del duque, Jan van Eyck taba escepcionalmente bien pagu. El so salariu añal yera abondo alto cuando foi contratáu per vegada primera, pero doblóse-y dos veces nos primeros años, y de cutiu recibió suplementos por encargos especiales. Namá'l so salariu yá fai de Jan van Eyck una figura escepcional ente los primitivos flamencos, cuidao que la mayor parte d'ellos dependíen d'encargos pa ganase'l sustentu. En 1434-1435, el maxistráu de la ciudá de Bruxes retribuyó a Van Eyck pola [[policromía]] de seis [[estatua|estatues]] y la so [[baldaquino]] na fachada del [[Conceyu de Brujo|Ayuntamiento]]. La visita que'l maxistráu fixera'l 17 de xunetu de 1432 nel so taller referíase quiciabes a esti encargu. Un indicativu de que l'arte y la persona de Van Eyck yeren extraordinariamente consideraos ye un incidente alministrativu asocedíu en septiembre de 1434: la cámara de cuentes de [[Lille]] refugó pagar a Van Eyck; el 13 de marzu de 1435, el duque intervieno personalmente a favor del so pintor, reprendiendo a los sos tesoreros por non pagar al pintor el so salariu, argumentando que Van Eyck abandonar y que nun sería capaz d'atopar a naide qu'igualara'l so «arte y ciencia». Nesta dómina siguió faciendo viaxes per encargu del duque, tando en [[Hesdin]] en [[1431]]-[[1432]] y en Lille nel añu 1432.
 
El 20 d'agostu de 1436, foi remunerado por ciertos viaxes alloñaos en tierres estranxeres». Trátase probablemente d'una misión en tierres non cristianes, rellacionada colos proyectos de [[cruzada]] de Felipe'l Bonu, quiciabes un viaxe por [[Bizanciu]] o [[Xerusalén]]. Nun puede escluyise que Van Eyck tuviera que faer reconocencies de caminos y territorios y reflexalos nun planu.
 
[[Archivu:The Fountain of Life after van Eyck 2.jpg|thumb|left|''[[La Fonte de la Gracia]]'' o ''El trunfu de la Ilesia sobre la Sinagoga'' (c. 1430-1455). Atribuyíu a la Escuela de Jan van Eyck, anque dalgún autor cree que'l cuadru pudo ser realizáu por un pintor '''anónimu flamencu'''.<ref> Bruyn fechar en 1455, ver Josua Bruyn, "The Fountain of Life", ''Allen Memorial Art Museum Bulletin'', Vol. 16, N°1, 1958, pp. 4-17; ver tamién Benzion Netanyahu, ''The Origins of the Inquisition in 15th-Century Spain'', Nueva York, 1995, pp. 181-82; y L. Dequeker, "Jewish Symbolism in the Ghent Altarpiece of Jan van Eyck (1432)", ''Dutch Jewish History: Proceedings of the Symposium on the History of the Jews in the Netherlands'', ed. J. Michman y T. Levie, 1984, pp. 347-62; [http://www.oberlin.edu/amam/Spanish_FountainofLife.htm#C Spanish Fountain of Life], aportáu 24 de payares de 2013. No que concierne a la ''Fonte de la Gracia'', la información provista pol Muséu del Prado ye que "El cuadru ta basáu nel Polípticu de los hermanos van Eyck na catedral de San Bavón de Gante" [http://www.museodelprado.es/coleccion/galeria-on-line/galeria-on-line/obra/la fonte-de-la gracia-y-trunfu-de-la ilesia-sobre-la sinagoga/ Prado]. Esta idea ye razonable pero presenta un inconveniente, una y bones el sitiu d'esi muséu fechó la ''Fonte de la Gracia'' en 1430, cosa que contradiz lo espresao nel so testu apocayá citáu, cuidao que el Polípticu de Dir Eyck en San Bavón foi executáu en '''1432''', y, de datase la ''Fonte de la Gracia'' en '''1430''', resultaría qu'esti últimu cuadru ''nun puede tar basáu nel Polípticu de Gante, yá que, de sese asina, antemanaríase-y en dos años''. Les fontes primeramente indicaes afirmen categóricamente que la tabla en Madrid ye ''posterior'' al polípticu de Gante, lo que suxure qu'el so data allúgase aprosimao en dalgún puntu ente 1435 y 1454.</ref> Trátase d'una alegoría teolóxica. El cuadru presenta na parte cimera a Cristu sentáu nel so tronu, acompañáu de la Virxe y San Juan, a que los sos pies emana un ríu d'hosties consagraes.<ref>La imaxe al paecer foi producida de resultes d'una acusación de profanación d'hosties en [[Segovia]]; Josua Bruyn, "The Fountain of Life", ''Allen Memorial Art Museum Bulletin'', Vol. 16, N°1, 1958, pp. 4-17 ([http://www.oberlin.edu/amam/Spanish_FountainofLife.htm#C Spanish Fountain of Life]).</ref> Na parte inferior, a la izquierda la Ilesia cristiana, encabezada pol papa; a la derecha la Sinagoga,<ref>Por "Sinagoga" entender nesti casu non la cortil destinada a la oración, sinón la Llei Escrita del xudaísmu, entendida equí non como la [[Torá]] puramente felicidá sinón un "Antiguu" Testamentu.</ref> representada por un grupu de xudíos al pie de un [[sumu sacerdote]] colos güeyos vendados, simbolizando la non percepción de "la lluz del cristianismu".<ref>Judith Resnik and Dennis Curtis, ''From Fool’sFool's Blindfold to the Veil of Ignorance'', Yale Law Report, 2011, pp. 14-15. Pa un analís d'esti últimu aspeutu, precedíu por y de xuru amestáu a l'alegoría eclesiástica denominada "Sinagoga", veanse los testos desenvueltos por Bart Fransen ("[http://revistas.ucm.es/index.php/ANHA/article/viewFile/39080/37693 Jan van Eyck y España]", ''Añales d'HestoriaHistoria del Arte'', vol. 22, númberu especial, 2012, pp. 39-58) y Mariano Akerman (Testu de disertación presentada en BonosBuenos Aires n'ochobre de 2013; [http://documenta-akermariano.blogspot.com/2013/11/llave.html Documenta: Sinagoga—la llave del enigma], 3 de payares de 2013).</ref> [[Muséu del Prado]], [[Madrid]].]] Al periodu [[1432]]-[[1439]], viviendo yá en Bruxes, pertenecen les pintures dataes que se consideren de xuru como de Jan van Eyck. Hai delles obres d'atribución incierta que s'imputen más al so taller, como asocede con un ''San Jerónimo nel so estudiu'' que se cree que realizó en tou, o en parte, el taller. Tamién a esi taller o a un pintor anónimu hispanu-flamencu atribúyese la obra ''[[La Fonte de la Gracia|La Fonte de la Gracia y trunfu de la Ilesia sobre la Sinagoga]]'' del [[Muséu del Prado]], que la so fecha d'execución ye aldericada ente los años 1430 y 1455. A la so muerte, Jan Van Eyck dexó inacabada la ''Virxe de Nicolás Van Maelbecke'' (colección privada, Gran Bretaña), que taba destinada pa la [[Catedral de Ypres|ilesia de San Martín]] en [[Ypres]].
 
Según una cuenta pa los funerales na [[Antigua catedral de San Donaciano de Brujo|iglesia de San Donaciano en Bruxes]], cuenta cerrada'l 23 de xunu de [[1441]], morrió poco primero de esa fecha. En calidá de miembru de la familia ducal, foi soterráu nel claustru anexu a esta ilesia; en 1442, por intervención del so hermanu Lambert, la so tumba foi tresferida al interior de la ilesia. La llábana nel centru de la cual taben grabaes les armes de la corporación d'el pintores sumió en 1800 cola destrucción de la ilesia (cf. El dibuxu de P. De Molo escontra 1785).<ref>Bruxes, Stadsarchief, ms. 595</ref> Un epitafiu de [[cobre]] de principios del [[sieglu XVI]] sumió mientres les guerres de relixón. Púnxose un nuevu epitafiu, en madera pintada, en 1768; sumió dende 1782. [[Lucas de Heere]] y [[Marcus Van Vaernewijck]] precisen que Van Eyck morrió nuevu.
 
El 22 de xunetu de 1441, polo tanto dempués de la so muerte, el duque pagó entá, a la vilba, una parte de los sos ingresos añales y, cuando la so fía Lievine entró al conventu de Santo Inés en [[Maaseik]], en [[1449]]-[[1450]], asignó-y una gratificación. Nun se caltién prácticamente nada de los encargos que Van Eyck realizó pa Felipe'l Bonu. Trabayó na decoración de les residencies de [[Hesdin]] (1431 o 1432), de [[Bruxeles]] (1433), y de [[Lille]] (1434). Xeneralmente, rellaciónense estos trabayos una pintura con una fiesta de caza na corte de Felipe'l Bonu, copia del segundu cuartu del sieglu XVI dempués d'una obra perdida d'evidente calter eyckiano.<ref>Versalles, Muséu del Castillo.</ref> Escontra 1460, cuando, nel so ''Tratáu d'arquiteutura'', [[Filarete]] trataba de la ornamentación de los palacios, menta'l nome de Jan van Eyck. Pintó, ensin dulda, semeyes del duque y la so familia. Munchos semeyes grabaes del sieglu XVII menten a Van Eyck como ''Inventor'', lo cual puede ser una pista. Un dibuxu del sieglu XVIII, que pertenez a una colección privada alemana, lleva una inscripción según la cual trataríase de la semeya de la infanta Isabel realizáu en Portugal. En 1456, [[Bartolomeo Facio]] describe un «mappa mundi» realizáu por Jan van Eyck para [[Felipe'l Bonu]]. Yera bien meticuloso y dexaba midir les distancies. Ye posible que fallara a la d'identificar un mapa del mundu robláu nel [[Prinsenhof]] de Gante. Nun s'esclúi que'l duque encargara a Jan van Eyck les obres decoratives de calter heráldicu.<ref>Maurits Smeyers, Kirk-Irpa, 1994</ref>
 
=== Principales obres ===
{{AP|Categoría:Cuadros de Jan van Eyck}}
[[Archivu:Annunciation - Jan van Eyck - 1434 - NG Wash DC.jpg|thumb|upright|[[Anunciación (Van Eyck, Washington)|''Anunciación'']], [[Galería Nacional d'Arte (Washington)|Galería Nacional d'Arte]] ([[Washington D. C.]]).]]
Dexando a un llau la so obra más conocida, el [[Polípticu de Gante]], la obra de Jan van Eyck ta formada sobremanera por representaciones de [[Virxe María]] y de [[Semeya pictórica|semeyes]].
 
;Les Virxes Una de les principales tables de Van Eyck ye la so ''[[La Virxe nuna ilesia Virxe nuna ilesia]]'' (h. 1438), caltenida na [[Gemäldegalerie de Berlín]], que remembra un interior allumáu con una lluz precioso ya inmaterial qu'amenó gran almiración; hubo dos copies d'esta obra, que se debe a [[Gossaert]] y el conocíu como [[Maestru de 1499]].
 
[[Archivu:Eyck madonna rolin.jpg|thumb|left|[[Virxe del Canciller Rolin]], 1435.]]
La Virxe María protagoniza dos notables paneles conmemorativos: la ''[[Virxe del Canciller Rolin]]'' que s'atopa nel [[Louvre]] de [[París]] y la ''[[Virxe del canónigu Van der Paele]]'' que se caltién nel [[Muséu Groeninge]] de [[Bruxes]]. La ''Virxe del Canciller Rolin'' foi executada ente [[1434]] y [[1435]], y munchos rellacionar cola [[paz de Arrás]] axustada nel añu 1435. Foi un encargu del canciller del duque de Borgoña y tenía como destino la so capiya na [[catedral de Autun]]. La escena desenvolver nel interior d'un ambiente zarrao pero con una amplia arcada no fondero que crea un complexu xuegu de lluces y de solombres. Los dos figures principales, la Virxe y el donante, tán perfectamente equilibraes y dispuestes una frente a la otra; la ropa del canciller n'adoración ta decoráu con preciosos bordaos, ente que'l Neñu tien na mano una cruz lluminosa y la Virxe ta vistida con un llargu ropaje coloráu sobre'l que tán recamadas lletres de oto los pasos del oficiu matutín recitáu mientres la misa celebrada delantre del canciller.
 
Les arcaes dexen asomar una vista d'una ciudá fluvial reproducida en tolos sos detalles: los edificios, les cais ya inclusive los minúsculos habitantes. Esti detallismo descriptivu na composición contribuyía a la so visión de dientro y yera considerada como la solución ideal pa combinar la representación d'un interior col paisaxe esterior que s'abrir al fondu.
Llinia 63:
La ''Virxe del canónigu Van der Paele'' ye la tabla más grande de les de Jan van Eyck, dempués del ''Polípticu de Gante''. De les sos otres [[Pintura relixosa|pintures relixoses]], destaca la ''[[Anunciación (Van Eyck, Washington)|Anunciación]]'' de [[Washington D. C.]]. Del añu [[1433]] ye la ''Virxe con Neñu'', llamada ''de Ince Hall''. Al últimu periodu d'actividá del pintor hai de referise la ''Virxe de la fonte'' (obra roblada y datada nel añu [[1439]], curiada nel [[Muséu Nacional d'Amberes]]) y la que ye conocida como la ''[[Virxe de Lucca]]''.
 
En toes estes obres representar a la Virxe d'una manera idealizao y poético, qu'oldea col realismu na representación de los donantes.
 
; Semeya del Matrimoniu Arnolfini
A Jan van Eyck considérase-y el fundador de la semeya occidental. Los sos modelos casi siempres tán representaos en bustu; la cara, vistos trés cuartos, volver escontra la esquierda, y los güeyos afiten de cutiu al espectador, lo que constituyía na dómina una innovación radical. El so [[obra maestra]] dientro d'esti [[Temes artístiques|xéneru]], y una de los cumes de la [[pintura flamenca]], ye'l ''[[Semeya de Giovanni Arnolfini y la so esposa|Retrato de los maríos Arnolfini]]'' ([[1434]]. Representa'l momentu de la boda, nun interior flamencu, d'un ricu negociante establecíu en [[Bruxes]], [[Giovanni Arnolfini]], y la so esposa. Trátase d'una de les más frecuentemente analizaes polos historiadores d'arte. Van Eyck inscribió nel muriu posterior (pictóricu) ''Johannes de Eyck fuit hic 1434'' («Jan van Eyck tuvo equí», 1434), percima d'un espeyu circular convexu nel cual apaecen vagamente reflexaos dos personaxes, quiciabes los dos testigos, unu de los cualos sería'l mesmu Van Eyck. Anque nun ye esactamente'l sistema de xuegu especular que depués va utilizar [[Velázquez]] en ''[[Les Meninas]]'', esiste nel cuadru de Van Eyck un interesante precedente, que ye, ente otres coses, una busca de la superación que la bidimensionalidad del cuadru impon a la representación de los espacios. Puédese entós ver nesta obra un verdaderu certificáu de matrimoniu. Van Eyck refuerza una integración» del espectador dientro del espaciu virtual representáu na so obra. Como en casi toles obres de Van Eyck, nésta abonden les alegoríes y les simboloxíes. Pero n'años recién s'han cuestionada delles idees populares al respeutu. Por casu, que nun se pintó como un certificáu de matrimoniu, o la documentación d'un compromisu, como orixinalmente suxurió [[Erwin Panofsky]]. Anque la muyer paez tar embarazada, el xestu de la mano de llevantar el vistíu apaez en representaciones contemporanees de les santes virxes (incluyendo'l ''Trípticu de Dresde'' del propiu Van Eyck y una pieza de taller, la ''Virxe'' de la Colección Frick); sicasí, el tipu de cuerpu, y la moda qu'acentuaba esi tipu corporal, puede enfatizar el potencial reproductor de les muyeres. Documentos apocayá descubiertos indiquen que la esposa de Giovanni Arnolfini morrió enantes del añu 1434, xuntu con detalles na imaxe, suxuren que la muyer retratada morriera (quiciabes como resultáu d'un partu) enantes o mientres el procesu de realización de la pintura.<ref>Margaret Koster, Apollo, Sept 2003. Ver tamién [[Giovanni Arnolfini]] pa un ampliu discutiniu de la tema.</ref> Nesta semeya destaca la fondura psicolóxica algamada a la de retratar a la pareya, según el detalle pola ambientación minuciosa y cuidada. Considérase unu de les primeres semeyes burgueses, xéneru que tendría un estraordinariu desenvolvimientu.
 
Llinia 72:
 
== Estilu ==
Anque los hermanos van Eyck inauguren realmente la renacencia nórdica, haber de tener en cuenta como antecedentes que-yos influyeron a los miniaturistes [[Hermanos Limbourg|Gebroeders van Limburg]], al escultor [[Claus Sluter]], y, entá más directamente al pintor [[Melchior Broederlam]]. <ref> Germán Balduzzi & Manuel del Rosario Madrid: Sociedá condicionada y arte; Editorial ESKOL, BonosBuenos Aires, 1977.</ref>
Jan van Eyck ye tan importante pa la pintura al norte de los [[Alpes]] como [[Masaccio]] pal [[Pintura renacentista d'Italia|arte italiano]]. Hai un erru común, que se remonta al [[sieglu XVI]], les ''[[-y vite de' più eccellenti pittori, scultori y architettori|Vite]]'' del artista y biógrafu [[Toscana|toscanu]] [[Giorgio Vasari]], que Jan van Eyck inventó la [[pintura al oliu]]. Sicasí, l'oliu como técnica pa pintar talles de madera y otros oxetos ye bien anterior, y [[Teófilu Presbíteru|Teófilu]] (¿[[Roger de Helmarshausen]]?) da clares instrucciones pa pintura basada nel oliu nel so tratáu ''Diversarum Artium schedula sive de diversis artibus'' (1125). Tamién documenta l'espardimientu d'esta técnica en [[Flandes]] dende'l [[sieglu XIV]] el llamáu ''[[Manuscritu d'Estrasburgu]]''. Pero sí ye verdá que los hermanos Van Eyck tuvieron ente los primeros pintores flamencos que lo usaron para [[Tabla (pintura)|pintures sobre tabla]] bien detallaes. Fueron ellos quien llograron nuevos y destacaos efectos al traviés del usu de [[veladuras]], la técnica de pintar con capes de pintura húmeda sobre capes previes de pintura inda húmeda y otres técniques.<ref>Gombrich, Y.H., ''The Story of Art'', pp 236-9. Phaidon, 1995. ISBN 0-7148-3355-X</ref> Jan van Eyck aumentó la proporción d'aceite tresparente nel amiestu, lo que-y dexaba superponer delles veladuras, de manera que llograba mayor lluminosidá y colores intensos. El aglutinante utilizáu por Van Eyck tenía como base aceite secante y d'otru elementu que volvía'l aglutinante consistente, lo que yera una de les dificultaes atopaes polos usuarios de la pintura al oliu posteriores. Llevó la técnica de la pintura al oliu y el realismu de los detalles (destacadamente la representación de les materies) nun cume nunca algamáu primero que él, la técnica flamenca dexando tamién la claridá d'éstos. Estes capes d'oliu aplicábense sobre un [[soporte pictóricu|soporte]] que consta d'una tabla de madera (xeneralmente de [[Fagus sylvatica|haya]]) pulida y pintada de blancu, colo que se llogra una reflexón de la lluz col consecuente rellumu de la pintura y una suxestión de fondura. Van Eyck atrever con estos métodos a intentar lo que depués se llamaría ''trompe d'œil'' o [[trampantojo]]. Pola temprana maestría de Van Eyck na técnica al oliu, conózse-y tradicionalmente como'l padre de la pintura al oliu».
 
Trátase d'un artista que tenía conciencia de la so propia importancia, siendo unu de los primeres artistes flamencos que robló y dató les sos pintures<ref>Farthing, Stephen, 501 artistes, peintres, sculpteurs, plasticiens, Montréal, Trécarré, 2009.</ref> nos marcos, entós consideraos una parte integral de la obra (los dos de cutiu pintábense xuntos).
 
Esta habilidá col oliu dexába-y reflexar d'una manera naturalista la realidá. Amás, yera minuciosu y les sos obres, xeneralmente de pequeñu tamañu, tienen una estraordinariu detalle propiu del mundu de la [[miniatura]]. Inmediatos antecedentes qu'inflúin en Van Eyck seríen los escelentes miniaturista [[hermanos Limbourg]], según l'escultor [[Claus Sluter]]: la forma de representar les plegues de les teles que Sluter fai en piedra ye prácticamente la mesma forma con que van Eyck pinta les plegues de les teles. Tamién se menta como predecesor de Dir Eyck el pocu conocíu pero pervalible pintor [[Melchior Broederlam]].
 
Pero, anque esta minuciosidad recuerde tantu a la [[Llume nel arte|llume]], hai traces que faen ver nél claramente anticipu del [[Pintura renacentista|Renacimientu]]. Esti periodu del arte flamenco caracterizar pol [[naturalismu]] de vívidos colores al [[pintura al oliu|oliu]], la meticulosidad de los detalles, la precisión de les testures y la busca de nuevos sistemes de representación del espaciu tridimensional (vease [[Perspectiva]]). Les figures humanes enmarcar nun espaciu naturalista. No qu'atien a la busca de los efectos tridimensionales Van Eyck nun recurre tantu a la perspectiva con un puntu de fuga, sinón que llogra dar cierta impresión de tridimensionalidad por aciu la técnica de les veladuras.
 
Los [[Arte de paisaxes|paisaxes]] representar con detalle dempués de ser en tientes reparaos. Y apaez en Jan van Eyck, como se ve nel ''[[Semeya de Giovanni Arnolfini y la so esposa|Retrato del matrimoniu Arnolfini]] '', una representación fiel y lleal d'un interior burgués colos sos oxetos cotidianos. Tamién ye bien detallista y minuciosu cuando representa les xoyes y los texíos de los sos modelos. Inaugura'l [[semeya pictórica|semeya]] modernu que procura reflexar fielmente al modelu.
 
[[Archivu:Van Eyck - Arnolfini Portrait.jpg|thumb|250px|right|''[[Semeya de Giovanni Arnolfini y la so esposa]],'' 1434.]]
El tratamientu que Van Eyck da a la lluz, por cuenta del so dominiu de la técnica al oliu, fai abondo correcta la siguiente opinión del críticu Stirling: «Van Eyck redescubre la verdá entevista na pintura helenística, pero depués escaecida, según la cual les solombres atópense inclusive nes claridaes, y la lluz perdayuri, inclusive nes solombres».
 
Per otra parte resulta interesante reparar una constante na obra de Van Eyck: amás d'una bien estudiada espacialidad, les figures humanes (o d'aspeutu humanu) por él representaes tienen una actitú impasible y tendiente a la monumentalidad (una llixera esceición a tal impasibilidá atopar na tabla de los ánxeles cantores», o al San Jorge, perteneciente al ''Polípticu de Gante'').
Llinia 106:
* ''Semeya d'un orfebre'' (tamién conocíu como ''Home con aníu'' y ''Home con capirón azul''; h. 1429-1430) -<small> Madera, 16,6 x 13,2&nbsp;cm, [[Muséu Nacional d'Arte de Rumanía]], [[Bucuresti]].</small>
* ''[[Virxe del Canciller Rolin]]'' (h. 1430 o 1435-1437) -<small> Tabla, 66 x 62&nbsp;cm, [[Muséu del Louvre]], [[París]].</small>
* ''Semeya del Cardenal Nicolás de Albergati'' (1430-1438) -<small> Oliu sobre panel, 34 x 27,5&nbsp;cm, [[Muséu d'HestoriaHistoria del Arte de Viena|Muséu d'HestoriaHistoria del Arte]], [[Viena]].</small>
* ''San Juan Evanxelista'' (1432) -<small> Oliu sobre panel, 149,1 x 55,1&nbsp;cm, [[Catedral de San Bavón]], [[Gante]].</small>
* ''[[Polípticu de Gante]]'' (1432) -<small> Oliu sobre tabla, Catedral de San Bavón, Gante.</small>
Llinia 120:
* ''[[Anunciación (Van Eyck, Madrid)|Dípticu de l'Anunciación]]'', formáu pol Ánxel de l'Anunciación” y la Virxe de l'Anunciación” (h. 1435-1440) -<small> Oliu sobre tabla, 24 x 39&nbsp;cm, [[Muséu Thyssen-Bornemisza]], [[Madrid]].</small>
* ''San Jerónimo nel so estudiu'' (¿Taller?, h. 1435-1441) -<small> Oliu sobre papel de llinu sobre tabla de carbayu, 20 x 12,5&nbsp;cm, [[Detroit Institute of Arts]], [[Detroit]].</small>
* ''Jan de Leeuw'' (1436) -<small> Oliu sobre tabla, 24,5 x 19&nbsp;cm, Muséu d'HestoriaHistoria del Arte, Viena.</small>
* ''Santa Bárbara'' (1437) -<small> Grisalla sobre tabla, 31 x 18,5 cm, [[Muséu Real de Belles Artes d'Amberes|Muséu Real de Belles Artes]], [[Amberes]].</small>
* Trípticu de Dresde (1437) -<small>Oliu sobre tabla, 27,5 x 21,5 cm la tabla central de la ''Virxe col Neñu'', [[Gemäldegalerie Alte Meister]], [[Dresde]].</small>
* ''Cabeza de Cristu'' (1438), copia -<small> Staatliche Museen, Berlín, y [[Alte Pinakothek]], [[Múnich]].</small>
* ''[[La Virxe nuna ilesia]]'' (h. 1438) -<small> Oliu sobre tabla, 32 x 14&nbsp;cm, [[Gemäldegalerie de Berlín|Gemäldegalerie]], [[Berlín]].</small>
Llinia 138:
 
== Referencies ==
* ''Esti artículu foi creáu a partir de la traducción de los artículos dedicaos a Jan van Eyck de la [[:en:Jan van Eyck|Wikipedia n'inglés]], [[:fr:Jan van Eyck|francés]] y [[:it:Jan van Eyck|italianu]], so llicencia [[Creative Commons|Creative Commons Compartir Igual 3.0]] y [[Llicencia de documentación llibre de GNU|GFDL]]''.
 
=== Notes ===
{{listarefllistaref}}
 
=== Bibliografía ===
;Xeneral:
Línea 152 ⟶ 153:
* Bruyn, Josua (1957). ''Van Eyck problemen: de Levensbron, het werk van een leerling van Jan van Eyck''. Utrecht: Dekker & Gumbert.
* Campbell, Lorne (1998). ''National Gallery Catalogues. The Fifteenth Century Netherlandish Schools''. Londres: National Gallery Publications.
* Châtelet, Albert (1995). ''Jean Van Eyck enlumineur''. Presses Universitaires de Strasbourg. ISBN 2-86820-214-4
* Dhanens, Elisabeth (1980). ''Hubert et Jan van Eyck''. París: Albin Michel; (1976). «De Vijd-Borluutfundatie en het Lam Godsretabel, 1432-1797» (Mededelingen van de Kon. Acad. voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België. Klasse der Schone Kunsten, 38). Bruxeles; (1977). «De kwartierstaat en het graf van Jan Van Eyck» (Mededelingen van de Kon. Acad. voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België. Klasse der Schone Kunsten, XXXIX, 4). Bruxeles; (1982). «Iconografie der Van Eyck's» (Vlaamse hist. studies, uitgegeven door het Genootschap voor geschiedenis: «Soc. d'Emulation»). Bruxes.
* Duverger, Jozef (1977). ''Jan Van Eyck as Court Painter'' (en The Connoisseur), pp. 172-179.
* Emmens, J. A. (1961). ''De uitvinding van de olieverf, een kunsttheoretisch probleem in de zestiende eeuw'' (en Mededelingen van het Nederlands hist.). Roma, pp. 233-245.
* Faggin, Giorgio T. (2008). ''Tout l'oeuvre peint des frères Van Eyck''. París: Flammarion. ISBN 2-08-010239-7
* Foister, Susan, Jones, Sue, y Cool, Delphine, eds. (2000). ''Investigating Jan van Eyck''. Turnhout: Brepols.
* Friedländer, Max J. ''Early Netherlandish Painting''. Traducíu por Heinz Norden. Leiden: Praeger; (1985). ''De Van Eyck à Breughel''. París: G. Monfort.
Línea 174 ⟶ 175:
 
;Documentos:
* Baxandall, Michael. ''Bartholomaeus Facius on Painting: A Fifteenth-Century Manuscript of De Viris Illustribus''. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes.
* Bertrand, Pierre-Michel (1997): ''-y Portrait de Van Eyck''. París: Hermann.
* Laborde, Léon-Emmanuel-Simon-Joseph de Laborde, marqués de. ''-yos ducs de Bourgogne, études sur -yos lettres, -yos arts et l'industrie pendant -y XVe siècle et plus particulièrement dans -yos Pays-Bas et duché-y de Bourgogne''. 3 vols. París: Plon frères,
Línea 192 ⟶ 193:
* Dhanens, Elisabeth (1973). ''Van Eyck: The Ghent Altarpiece''. Nueva York: Viking Press.
* Perre, Harold van de (1996). ''Van Eyck: el Corderu místicu: el misteriu de la guapura''. Madrid: Electa.
* Seidel, Linda (1993). ''Jan Van Eyck's Arnolfini Portrait: Stories of an Icon''. Cambridge Univ. Press.
* Smeyers, Maurits (1989). ''Answering Some Questions about the Turin-Milan Hours'' (en -y dessin sous-jacent dans la peinture, Colloque VII, 17-19 setiembre1987 - UCL, Inst. Sup. d'Archéol. et d'Histoire de l'art, Document de travail, 24). Lovaina la Nueva, pp. 55-70.
* Tolnay, Charles de (1938). ''-y Retable de l’Agneaul'Agneau mystique des frères Van Eyck''. Bruxeles: Editions de la connaissance.
* Van Asperen de Boer, J. R. R. (1979). ''A Scientific Re-examination of the Ghent Altarpiece'' (en Oud Holland, 93), pp. 141-213.
* Verougstrate-Marcq, H. y Van Schoute, R. (1987). ''-yos cadres de l'Agneau mystique de Van Eyck'' (en Rev. de l'art, 77), pp. 73-76.
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/wiki/Jan_van_Eyck»