Diferencies ente revisiones de «Azteques»
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición |
m Bot: Nomes de países según el cartafueyu |
||
Llinia 2:
[[Archivu:Mexica.png|right|thumb|300px|Estensión máxima del Estáu mexica, lo que los sos dirixentes afincaos en
Los '''Azteques''' -tamién denomaos '''''Mexica'''''- foron un pueblu dominante nel Área Central de [[Mesoamérica]] demientres el periodu posclásicu tardíu ([[1320]]-[[1521]], aprox.). Yeren una de les tribes azteques de fala ''[[nahuatl]]'' d'aquella área y periodu. Estos pobladores nomábense a sí mesmos ''mēxicah'' (pronunciáu ''meshica'', forma singular ''mēxicatl'') o ''tēnochcah'' (habitantes de [[Tenochtitlan|Tēnochtitlan]]). El términu ''azteca'' significa 'oriundu d'Aztlán' y yera'l nome qu'apaecía nos mitos del pueblu mexica. L'usu del términu "azteca" pa referise a tolos pueblos venceyaos colos mexicas foi suxeríu pol naturalista y xeógrafu [[Alemaña|alemán]] [[Alexander von Humboldt]] nel [[sieglu XIX]] pa destremalos de los mexicanos d'anguaño y ta xeneralizáu'l so usu. Anque esa aceición nun ye unánime ente los investigadores, los sos defensores retruquen que l'usu xenéricu del xentiliciu ''azteca'' tien la ventaxa de sorayar la unidá cultural de la gran diversidá d'etnies afincaes nel Área Central y territorios de la redolada demientres el posclásicu mesoamericanu (tenochcas, tlatelolcas, tepanecas, otomíes, acohuas, matlatzincas, chalcas, tlahuicas, etc.). Per otru llau, hai de precisar que nun pue identificase direutamente ''mexica'' con ''tenochca'', sinón qu'esistíen dos subgrupos étnicos dientro'l grupu mexica (a la so vez un subgrupu del xenéricu azteca): taben los ''mexica-tenochca'' (de Tenochtitlan) y los ''mexica-tlatelolca'' (de Tlatelolco), anque los segundos, políticamente subordinaos a los primeros nel caberu periodu prehispánicu, tienden a ser escaecíos, tapecíos pol desigual pesu de la hestoria y propaganda tenochca nes fontes antigües y nos llibros d'hestoria modernos.
Llinia 11:
Aztlán, llocalidá norteña, u rixe'l color blancu, afayábase na redolada de Chicomóztoc, "el sitiu de les siete cueves" onde, según s'esplicaba, formárase la [[humanidá]], que nos caberos tiempos tevo como destín poblar el mundu conocíu. Chicomóztoc ye un área, tamién conocida como La Quemada, que comprende 216 [[Hectárea|hectárees]] nel municipiu de Villanueva, estáu de [[Zacatecas]]. D'ellí partieron les nomaes tribus nahuatlacas, siendo los mexicas los caberos n'abandonar el llugar.
Demientres la migración, enantes d'aportar a lo que darréu se diba convertir na ciudá de
Los sitios más importantes na ruta de los mexicas, amás de Tula, son aquellos u ficieron la ceremonia'l fueu nuevu o fiesta de la Xiulmolpillia. Esta celebración facíase al cumplise un ciclu de 52 años y consistía en conformar ataos de 52 vares que s'amburaben na foguera sacra, indicando qu'un periodu de tiempu concluyera y morría de forma grandiosa.
Llinia 18:
== Los gobernantes ==
De magar l'añu [[1325 D.C]], nel que se funda la fundación de
Once tlatoanis gobernaron a los mexicas demientres los cásique 200 años d'esistencia de
* '''Acamapichtli''' ([[1376]]-[[1396]]). "El qu'empuña la caña" foi'l primer hueytlatoani mexica. Conformó la familia real, de la que foron eleutos al traviés de los años, tolos gobernantes. Demientres el so reináu construyóse'l primer Templu Mayor.
Llinia 28:
* '''Chimalpopoca''' ([[1417]]-[[1427]]). "Escudu que fumea", fíu d'Huitzilíhuitl y ñetu d'Acamapichtli. Foi'l tercer emperador mexica. Sofitó a Tezozómoc, señor d'Azcapotzalco, cuando ésti s'apoderó de Texcoco y destronó a Nezahualcóyotl. Foi asesináu por Maxtla.
* '''Itzcóatl''' ([[1427]]-[[1440]]). "[[Xerpe]] de pedernal", fíu d'Acamapichtli, foi'l cuartu emperador azteca. Dedicóse a someter los poblaos del valle de
* '''Moctezuma Ilhuicamina''' ([[1440]]-[[1469]]). "El flechador de cielu" foi un rei guerreru que llevó les llendes del so imperiu fasta'l [[golfu de
* '''Axayácatl''' ([[1469]]-[[1481]]). "Rostru nel agua", fíu de Moctezuma Ilhuicamina, foi'l sestu hueytlatoani mexica. Fizo la guerra a diversos pueblos de los qu'anguaño son estaos de
* '''Tízoc''' ([[1481]]-[[1486]]). "Pierna d'esmeraldes", fíu primoxénitu de Moctezuma Ilhuicamina, foi'l sétimu emperador mexica. Mandó llabrar la piedra de los sacrificios del Templu Mayor. Demientres el so reináu, desendolcó'l primer sistema de correos del imperiu.
* '''Ahuízotl''' ([[1486]]-[[1502]]). "Espinosu del agua", fíu de Moctezuma Ilhuicamina, foi l'octavu gobernante de
* '''Moctezuma Xocoyotzin''' ([[1502]]-[[1520]]). "Señor sañudu y distinguíu", sobrín d'Ahuízotl, foi'l novenu emperador mexica. Adoutó un comportamientu despóticu. Baxo'l so reináu Tenochtitlan vivió'l so máximu esplendor. Nun ufrió resistencia a los conquistadores españoles, a los que s'entregó énte la indignación del so pueblu, que lu apedreó cuando salió a pidir que nun se combatiera a los invasores.
Llinia 48:
D'igual mena, les expresiones plástiques de la dómina insisten nos valores iconográficos venceyaos con esta actividá guerrera. Los edificios dedicaos a los dioses y los fastuosos palacios decorábense con pintures murales qu'exaltaben la guerra.
Ye n'esti contestu onde se ficieron presentes los mexicas, conocíos tamién nos testos como azteques o tenochcas. Esti pueblu, que fundó la ciudá de
El pegollu de la organización social del pueblu mexica foi'l calpulli, que permitió'l xorrecimientu y desendolque del poderosu imperio mexica; esti grupo s'integraba por dos elementos sociales, perfechamente destremaos: los pipiltin, que constituyíen la nobleza, y los macehualtin o comunes.
Llinia 71:
* '''Códiz Durán''': Conxuntu de lámines nes que se narra la hestoria de los mexicas, dende la so salida d'Aztlán fasta la cayída de Tenochtitlan.
* '''Códiz Magliabecchiano''': Códiz del que se conserva una copia en papel que s'alcuentra na Biblioteca Nacional Central de [[Florencia]]. Tien 92 páxines, foi fecho depués de la conquista nel valle de
* '''Matrícula de Tributos''': Tamién nomáu Códiz de Moctezuma, foi fechu sobre papel amate en
* '''Códices Matritenses''': Códices fechos pol grupu de collaboradores indíxenes del fraire Bernardino de Sahagún. Contienen xeroglíficos, dibuxos y testos en náhuatl. Afáyense nes Biblioteques del Palaciu Real y l'Academia de la Hestoria, dambes en [[Madrid]].
* '''Códiz Mendocino''': Códiz nahua fechu na ciudá de
* '''Códiz Mexicanus''': Códiz nahua fechu haza fines del [[sieglu XVI]] en papel d'amate. Narra la hestoria de los mexicas dende la salida d'Aztlán fasta [[1593]]. Inclúi, amás, una rellación xenealóxica de les families mexicas y un calendariu astrolóxicu. Alcuentrase na Biblioteca Nacional de [[París]].
Llinia 87:
* '''Códiz Poinsett''': Códiz formáu por siete cachos d'amate desprendíos de la Matrícula de Tributos. Les fueyes d'esti códiz correspuenden a los fragmentos 7 a 13 de la coleición d'Alexander Humboldt, que traten de les provincies de Tlatelolco, Petlacalco, Tlatlauhquitepec, Tuchpa, Hueypuchtla, Atotonilco y Huaxtepec. Alcuentrense na Biblioteca del Muséu Nacional d'Antropoloxía ya Historia de Madrid.
* '''Códiz Ramírez''': Documentu pictográficu nahua fechu con téunica indíxena en fecha posterior a la conquista y descubiertu por José Fernando Ramírez en [[1856]]. Divídese en cuatro manuscritos que narren la hestoria de los mexicas, dende la so peregrinación al valle de
* '''Códiz Ríos''': Tamién nomáu Códiz Vaticano. Documentu pictográficu posthispánicu en 101 fueyes de papel europeu, fechu con téunica indíxena nel valle de
* '''Tira de Tepechpan''': Códiz acolhua posterior a la conquista española. Ta fecho sobre papel a la manera tradicional de los nahuas y narra la historia del valle d'Anáhuac, dende l'arribada de los mexicas fasta los primeros años de la colonia.
Llinia 99:
== Tlatelolco y los tlatelolques ==
D'alcuerdu colos rellatos de les antigües cróniques históriques [[Tlatelolco]], "llugar del promontoriu de tierra", foi fundada en [[1338]] D.C., trece años depués de
Los tlatelolques, cuidando los sos intereses, gutaron la proteición de [[Tezózomoc]], el señor de los tepanecas d'[[Azcapotzalco]], de tal mena que'l so pimer tlatoani foi un fíu d'aquel gobernante. Tlatelolco espardióse militar y comercialmente de forma independiente a Tenochtitlan, fasta que foi conquistada por [[Axayácatl]], quien eliminó al últimu tlatoani tlatelolca, [[Moquíhuix]].
Llinia 107:
== La Piedra del Sol ==
[[Archivu:Aztec_Sun_Stone_Replica_cropped.jpg|300px|right|thumb|[[Piedra del Sol]], denomáu incorreutamente "Calendariu Azteca".]]
El [[monumentu]] escultóricu que por escelencia identifica a los mexicas ye la Piedra del Sol, descubierta n'Avientu de [[1790]], na plaza mayor de la capital de la [[Nueva España]]. Tratase d'un [[monolitu]] de [[basaltu]] con inscripciones qu'axunten les idees cosmogóniques y les conocencies astronómiques del pueblu mexica. Pesa cerca de 24 [[tonelada|tonelaes]] y fexose a fines del [[sieglu XV]]. Dende xunu de [[1964]] se pue almirar nel Muséu Nacional d'Antropoloxía ya Hestoria de la ciudá de
Trátase d'un gran altar de sacrificiu gladiatoriu, conocíu como temalacatl, que nun foi concluyíu por mor d'una fondera frañidura, que va d'ún de los llaos haza'l centru de la pieza pola so parte posterior. De xuru, pesia la frañidura, debió ser emplegáu col envís de sustentar la llucha de los guerreros na ceremonia del Tlacaxipehuaaliztli.
| |||