Revisión a fecha de 17:21 17 xun 2018 editar Tradubot (alderique \| contribuciones) Bots, Exenciones de bloqueos IP 81 621 ediciones Sin resumen de edición ← Edición más antigua		Revisión a fecha de 19:28 17 xun 2018 editar desfacer Vsuarezp (alderique \| contribuciones) Alministradores 197 380 ediciones m Revertíes les ediciones de Tradubot (alderique) hasta la cabera versión de Savh Etiqueta: Reversión Edición más nueva →
Llinia 1: {{1000}} ~~{{referencies\|t=20150605172439}}~~ {{Ficha de taxón ~~[[Archivu:Odesa bazaar, Prussian Carps.jpg\|thumb\|Pescáu dispuestu pa la so vienta nun bazar de [[Odesa]].]]~~ \| name = Peces ~~[[Archivu:Pexe frito diversu.jpg\|thumb\|[[Pescaíto fritu\|Pexe frito]].]]~~ \| fossil_range = [[Cámbricu]]-Presente (en bones condiciones dende l'[[Ordovícicu]]) ~~[[Archivu:Fish and seafood - Pescaos y mariscos.jpg\|thumb\|Pescaos y mariscos na sección pescadería d'un supermercáu en [[Ankara]].]]~~ \| image = Guppy-male.jpg ~~[[Archivu:Pexe Diversu-Calpe-2009.jpg\|thumb\|Diversos pexes.]]~~ \| image_caption = \| image_width = 250px \| domain = [[Eukaryota]] \| regnum = [[Animalia]] \| phylum = [[Chordata]] \| norank = [[Craniata]] \| subphylum = [[Vertebrata]] \| superclassis= '''Pisces''' \| subdivision_ranks = classis \| subdivision = * [[Conodonta]] [[extinto\|†]] * [[Hyperoartia]] ** [[Petromyzontidae]] (lampreas) * [[Pteraspidomorphi]] [[estintu\|†]] * [[Thelodonti]] [[estintu\|†]] * [[Anaspida]] * [[Cephalaspidomorphi]] [[Galeaspida]] [[Pituriaspida]] ** [[Osteostraci]] * [[Gnathostomata]] (pexes con mandíbula) [[Placodermi]] [[estintu\|†]] [[Chondrichthyes]] (pexes cartilaxinosos) [[Acanthodii]] [[estintu\|†]] [[Osteichthyes]][[parafiléticu\|]] (pexes óseos) [[Actinopterygii]] (pexes con aleta con radios) * [[Sarcopterygii]] (pexes con aletes lobulaes) ** [[Coelacanthimorpha]] (celacantos) ** [[Dipnoi]] (pulmonaos) }} El términu '''pexe''' referir a los [[Pisces\|peces]] que s'usen como [[alimentu]]. Estos pexes pueden ser pescaos na agua —océanos, mares, ríos, llagos—, pero tamién pueden ser criaos por aciu técniques de [[acuicultura]]. En concordanza colos distintos tipos de pexes, llógrense distintos tipos de pexe. El términu aplícase a cencielles a los pexes, d'ende la palabra pescáu, y dende la cayida del [[Imperiu romanu]] hasta los entamos de la [[Edá Moderna]] aplicábase inclusive a ciertes aves acuátiques como los coríos, los gansos y les [[Branta\|barnaclas]], que yeren comíos en [[cuaresma]], cuando non podía comese otra carne que la de pexes y [[mariscu]]s yá que, por una lleenda atribuyida a les barnaclas, que les consideraba una [[metamorfosis (bioloxía)\|metamorfosis]] de ciertos [[bivalvia\|bivalvos]], clasificar a estes aves como pescáu. Denómase '''pexes''' a toos aquellos animales [[Vertebrata\|vertebraos]] que nun son miembros del grupu de los [[tetrápodu\|tetrápodos]] (los vertebraos terrestres con cuatro pates de mena [[quiridio]]). La especialidá de la [[zooloxía]] que s'ocupa específicamente de los pexes denómase '''[[Ictioloxía]]'''. Na actualidá (primer metá del 2007), los trés países principales consumidores de pexe son (n'orde decreciente): [[Islandia]], [[Xapón]] y [[Portugal]]. El país onde se consume menos pescáu ye [[Bhutan]] nel Himalaya. Como ye propio de los primeros vertebraos, son acuáticos y, a desemeyanza de lo qu'adicamos nos tetrápodos, la [[respiración]] produzse principalmente por [[branquia\|branquies]] allugaes nes [[fendedura faríngea\|fendedures de la farinxe]]. La llocomoción sofítase nuna forma hidrodinámica, con movimientos llaterales del cuerpu auxiliaos por estremidades que son aletes. El grupu ye abondo heteroxéneu ya inclúi a formes tan desemeyaes como les [[llamprea\|llamprees]], los [[tiburón\|tiburones]] o les [[albacora\|albacores]], totalizando alrodiu de 30.000 especies, siendo'l grupu más numberoso de los vertebraos. ~~Conozse como '''pescadería''' al local onde s'esibe'l pexe pal so comercialización minorista, atendida por '''pescaderos''' o '''pescaderes'''.~~ == ~~Pexe blanco~~Evolución == Los pexes orixináronse a partir d'otros [[cordado]]s haza l'entamu del [[Cámbricu]]. Nun se sabe a ciencia cierta au s'alluga'l so orisen; el grupu más primitivu de los pexes, los [[agnatos]] —que nun tienen calláxines— comprende a les [[llamprea\|llamprees]] y a los [[mixines]], (magar que nun ta nidio si estos caberos tienen de considerase vertebraos). ~~El [[pexe blanco]] ye'l que tien un baxu conteníu en grases, aprosimao 2% del so pesu en grasa ([[llinguáu]], [[merluza]], [[Psetta maxima\|rodaballu]], [[Pollachius pollachius\|abadexu]], etc.)~~ Los vertebraos terrestres (tetrápodos) diferenciáronse a partir de pexes polmonaos empareyaos col [[celacantu]] o los [[dipnoos]], y dalgunes de les primeres formes tan a metá de camín ente'l nuesu conceutu de pexe y el d'anfibiu. ~~== Pexe azul ==~~ El [[pexe azul]] tien un conteníu en grasa cimero al 5 % ([[Engraulidae\|bocarte]], [[bonitu]], [[Scomber scombrus\|caballa]], [[Salmu (xéneru)\|salmón]],<ref>En ciertes dómines ye pexe blanco y n'otres azul.</ref> [[sardina]], [[atún]], etc.). Ye una fonte natural d'ácidos grasos [[ácidu graso omega 3\|omega-3]], un [[ácidu graso esencial]]. {{Clade \| style=font-size:100%;line-height:100% ~~== Pexes planos ==~~ \| label1=[[Vertebrata]] Son los que tienen como característica que, naciendo cola forma típica d'un pexe, van variando ésta hasta faese planos, pa poder vivir no fondero. D'equí que tengan los dos güeyos nel mesmu llau de la cara, la boca torcida y les aletes pectorales una enriba d'otra. Nestos pexes denominar ''llau ciegu'' el que tienen en contactu col fondu. Al ser pexes que viven en fondures bien pequenes, son bien aptos pa criase en [[piscicultura\|piscifactoríes]]. Son exemplos d'éstos el [[llinguáu]], el [[Psetta maxima\|rodaballu]] y el gallu ([[Lepidorhombus boscii]]). \| 1={{Clade \| 1=[[Myxini]] \| label2=______ \| 2={{Clade \| 1=[[Cephalaspidomorphi]] \| label2=[[Gnathostomata]] \| 2={{Clade \| 1=[[Chondrichthyes]] \| label2=[[Teleostomi]] \| 2={{clade \|1=[[Actinopterygii]] \| label2=__________ \|2={{Clade \|1=[[Sarcopterygii]] \|2={{Clade \|1=[[Tetrapoda]] }}}}}}}}}}}}}} == Dalgunos nomes de pexes == ~~[[Archivu:Filete d'Atún Aleta Mariella.jpg\|thumb\|Filete d'Atún Aleta Mariella en Costa Rica.]]~~ {\| {{tablaguapa}} ~~== Túnidos ==~~ \|- bgcolor=#eeeeee * [[Thunnus\|Atún]] !Clas. Cientf * [[Bonitu]] !Nome * [[Bonitu del norte]] !''Cast.'' !imaxen ~~== Espáridos ==~~ \|- * [[Oyomol]] \|''Thunnus thynnus'' \|\| [[albacor]], [[zurdu]] \|\| ''Atún'' \|\| * [[Besugu]] \|- * [[Pagellus erythrinus\|Breca]] \|''Sarda sarda'' \|\| [[Albacora]], [[bonitu]] \|\| ''Bonito'' \|\| [[Archivu:Sarda australis (Australian Bonito).gif\|50px]] * [[Chopa]] \|- * [[Sparus aurata\|Dorada]] \|''Xén. Gadus'' \|\| [[Abadexu]], [[ferrete]] \|\| ''Abadejo'' \|\|[[Archivu:Pollachius pollachius(01).jpg\|50px]] * [[Pagrus pagrus\|Pargo]] \|- * [[Sarpa salpa\|Salema]] \|''Engraulis encrasicholus'' \|\| [[hombrín]], [[homín]] \|\| ''Bocarte'' \|\| * [[Diplodus sargus sargus\|Sargo]] \|- \|''Scomber scombrus'' \|\| [[Xarda]] \|\| ''Caballa'' \|\| [[Archivu:Scsco u0.gif\|50px]] ~~== Salmónidos ==~~ \|- * [[Salmu (xéneru)\|Salmón]] \|''Sardina pilchardus'' \|\| [[Parrocha]] \|\| ''Sardina'' \|\| [[Archivu:Pacific sardine002.jpg\|50px]] * [[Trucha]] \|- ** [[Oncorhynchus mykiss\|Trucha arcoíris]] \|''Diplodus sargus''<br />Sparus sargus <small>(sinónimu)</small>\|\| [[Xargu]], [[xáragu]] \|\| ''Sargo'' \|- ~~== Pexe peláxico ==~~ \|''Pagellus mormyrus''<br />Sparus mormyrus <small>(sinónimu)</small> \|\| [[Chopa]] \|\| ''Herrera'' * [[Thunnus\|Atún]] \|- * [[Boquerón (pez)\|Boquerón]] o [[Engraulidae\|bocarte]] \|''Conger conger'' \|\| [[Cóngaru]] \|\| ''Congrio''\|\| [[Archivu:Conger eel.jpg\|50px]] * [[Micromesistius poutassou\|Bacaladilla]] \|- * [[Doráu (pez)\|Doráu]] \|''Dicentrarchus labrax'' \|\| [[roballiza]], [[Llubina]], [[furagaña]] \|\| ''Lubina'' \|\| [[Archivu:Dicentrarchus labrax.jpg\|50px]] * [[Dicentrarchus labrax\|Llubina]] \|- * [[Merluza]] \|''Scorpaena scrofa'' \|\| [[tiñosu]], [[Scorpaena scrofa\|obispu]] \|\| ''Cabracho'' \|\| [[Archivu:Grosserdrachenkopf-02.jpg\|50px]] * [[Sardina]] \|- \|''Lophius piscatorius'' \|\| [[Pixín]] \|\| ''Rape'' \|\| [[Archivu:Monkfish.jpg\|50px]] ~~== Pexe demersal ==~~ \|- El pexe demersal ye aquél que, por oposición al peláxicu, viven nes proximidaes del fondu. Dellos autores llamar nectobentónico. (Nectobentos: organismos bénticos que viven na proximidá, pero non sobre nin dientro del fondu marín). \|''Epinephelinae'' \|\| [[Meru]] \|\| ''Mero'' \|\| [[Archivu:Blue-spotted.grouper.arp.jpg\|50px]] * [[Scorpaena scrofa\|Cabrachu]] o [[Scorpaena notata\|rascacio]] \|- ~~* Gallineta ~~ \| Xéneru ''Raja''<br /> ''Raja batis \|\| [[Rayón]]<br />[[Sabliega]] \|\| ''Raya'' \|\| [[Archivu:Ray 600.jpg\|50px]] ~~[[Lutjanus campechanus\|Huachinango]]~~ \|- [[Epinephelinae\|Meru]] \|''Psetta maxima'' \|\| [[Rodaballu]] \|\|'' Rodaballo'' \|\| [[Archivu:Sole oceanorium lisbonne 082006.JPG\|50px]] * [[Palombeta colorada]] \|- * [[Pagrus pagrus\|Pargo]] \|''Beryx splendens'' \|\| [[Perréi]] \|\| ''Rey'' \|\| [[Archivu:Beryx splendens (Splendid Alfonsino).gif\|50px]] * [[Lophiidae\|Tosquile]] \|- ~~* Rei ~~ \|''Beryx decadactylus'' \|\| [[Bilréi]] \|\| ''Palometa roja'' \|\| [[Archivu:Beryx splendens (Splendid Alfonsino).gif\|50px]] ~~[[Mullus\|Salmonete]]~~ \|- \|''Mullus bardatus / surmuletus''<br />(fangu / roca)\|\| [[barbu]] / [[saramollete]]<br />(fangu / roca)\|\| ''salmonete'' \|\| [[Archivu:Mullus surmuletus.jpg\|50px]] ~~== Otros usos del pexe ==~~ \|- ~~Los [[pueblu Andín\|pueblos andinos]] prehispánicos supieron utilizar les borrafes del pexe (güesos, escames, aletes, cabeces etc.) como escelentes [[abonu]]s orgánicos.<br />~~ \|''Pagellus erythrinus'' \|\| [[Breca]] \|\| ''Pagel, besugo'' La piel del pexe foi utilizada polos pueblos aboríxenes de la mariña siberiana pa iguar ropes, los escayos de pexe fueron utilizaes polos seres humanos prehistóricos y polos pueblos hasta apocayá llamaos "primitivos" (por casu los [[inuit]]) pa iguar artefactos, cuantimás [[aguya]]s de coser. La grasa de pexe munches vegaes utilizóse como una ''cola'' o pegamento. La piel bien aspro de los [[Selachimorpha\|escualos]] foi utilizada pa iguar [[papel de lija\|lijas]] hasta feches bien recién. \|- \|''Pagellus centrodontus'' \|\| [[pancha]], [[pancheta]]<br />[[pancholeta]], [[Besugu]]<br />[[picurria]] \|\| ''besugo'' ~~== Valor nutricional ==~~ \|- ~~[[Archivu:Pexe Fresco.JPG\|thumb\|Pexe fresco]]~~ \|''Pagellus centrodintus''\|\| [[cazalla]] \|\| ''Besugo'' Polo xeneral el pexe ye bien nutritivu, pero proporcionalmente menos que la mayoría de los [[animales terrestres]] y aviares, anque conspiró contra'l so mayor peracabo siquier un par de factores, el menor enfastiu que suelen provocar les carnes de pexe en relación a les d'aves y de mamíferos, y les mayores dificultaes de caltenimientu (el caltenimientu por [[afumáu]] y salazón ye eficaz pero insume polo xeneral más gastos enerxéticos que'l caltenimientu de la carne de les aves y otros animales yá que, pal desenvolvimientu de xermes patóxenos casi siempres la carne de pexe presenta lo que técnicamente conozse como un mayor [[puntu d'actividá aguacienta]]). Per otra parte, como se va ver, el saláu o la salazón y, entá más, l'afumáu, traen riesgos pa la salú. \|- \|''Pagellus acarne'' \|\| [[faligote]] \|\| ''aligote'' ~~Dende fines del [[sieglu XIX]] por cuenta de les meyores del caltenimientu por [[Refrixerador\|frigoríficu]] o con [[envasado al vaciu]] los problemes de caltenimientu tán superándose llargamente.~~ \|- \|} En llínees xenerales, toles variedaes de pexe son riques en [[proteína]]s y [[mineral]]es esenciales; el pexe d'agua salao (el que se pesca nel mar) sueli ser escepcionalmente ricu en [[ácidu graso\|ácidos grasos]], cuantimás [[Ácidu graso insaturado\|acedos grasos insaturados]], [[ácidu graso omega 3\|omega 3]] y minerales como'l [[yodu]], [[cinc]], [[fósforu]] y [[seleniu]]. Tales elementos combaten los efectos nocivos del colesterol [[lipoproteína de baxa densidá\|LDL]] beneficiando darréu al [[aparatu circulatoriu\|sistema circulatoriu]] y, asina, a tola salú. Estos elementos inclusive refuercen al [[sistema inmunitario\|sistema inmune]] contra los [[carcinoma]]s (por casu esisten delles evidencies al respeutu bien vultables nel [[cartílagu de tiburón]]). El [[fégadu (gastronomía)\|fégadu]] de munchos pexes (por casu el del [[Gadus morhua\|bacaláu]]) ye bien ricu en [[vitamina D]]. ~~== Hixene nel consumu del pexe ==~~ ~~[[Archivu:London - Billingsgate Fish Market - 3283.jpg\|thumb\|Caltenimientu y vienta de pexe nun mercáu especializáu, Londres.]]~~ ~~[[Archivu:London - Billingsgate Fish Market - 3313.jpg\|thumb\|Vienta de pexe.]]~~ Munchos pexes pueden ser consumíos crudos, a condición de que tean casi darréu prindaos o, otra manera, que se caltuvieren frescos por aciu refrigeración o sistemes de vacíu. El pexe crudo ye la base del anguaño bien conocíu [[sushi]]; en tales casos, lo que se consume ye solo la masa múscular del pexe curioso dixebrada de les otres partes (n'especial de les coraes) y llavada. Aun así, el sushi siempres trai riesgos de tresmitir infecciones y parasitosis a les poblaciones humanes que ancestralmente nun tán acostumaes al consumu de pexe crudo. El acostumbramiento xenéticu al consumu del pexe crudo deber a un procesu evolutivu adaptativu. Procesos entá más llamativos reparáronse ente los [[inuit]] ([[esquimu]]es quier dicir «comedores de pexe crudo») ya inclusive ente los [[yagán\|yámanas]], quien pudieron inxerir pexe nun estáu de descomposición que sería mortal pa otres poblaciones humanes. Per otra parte, ente los [[Escandinavia\|pueblos escandinavos]] llegóse congénitamente a una adaptación más moderada que la de los inuit, de cuenta que na cocina escandinava esiste'l consumu de pexe nun estáu de fermentadura (como por casu el [[surströmming]]), cosa que resulta bien pocu soportable pa otres poblaciones. Sicasí, riquiéronse métodos d'atroxu de pexe pa llargues temporaes, los más avezaos fueron la salazón y l'afumáu, por separáu o auníos. Pero ambos métodos (anque puedan dar productos bien sabrosos) resulten —a la llarga— nocivos pa'l consumidores: la salazón afecta a los [[reñón\|riñonos]] y ye altamente arriesgada pa la población afectada de [[hipertensión arterial\|hipertensión]], per otra parte l'afumáu —afayóse apocayá— predispone a [[carcinoma]]s, entá ye más (anque nun tea absolutamente comprobáu) delles investigaciones médiques consideren que'l pexe calteníu por salazón o afumáu, pueden predisponer a la [[llepra]]. ~~Lo indiscutible ye que la meyor forma de consumir pexe ye cuando s'atope abondo bien cocináu y, antes de tar cocináu, primeramente en bon estáu, lo más fresco posible.~~ ~~En llínees xenerales, les siguientes son les característiques que demuestren qu'un pexe ta en bones condiciones:~~ Magar lo que suel creese, el pexe fresco tien pocu golor y, poro, nengún golor desagradable. El golor [[amoniacu\|amoniacal]] ye indicativu que yá ta en descomposición y nun tien de ser consumíu. * La piel del pexe fresco escamosu tien de tener los sos [[escama]]s firmes (nun se deben esprender fácilmente). * La piel del pexe tien de tar naturalmente brillosu. * Los güeyos del pexe ''non'' tienen de tar enturbiaos o opacos. * La carne del pexe fresco preséntase siempres firme a la presión. * Les [[branquia]]s o les [[agalles]] del pexe fresco son acolorataes. * El [[peritonéu]] de los pexes frescos caltiense xuntáu al cuerpu, nun s'esprende nin ruempe fácilmente. El pexe haber de caltener nun refrixerador común non más de dos díes. Nun [[conxelador]] puede caltenese [[supercongelado]] por muncho más tiempu siempres y cuando nun s'atayara la [[cadena de fríu]]. La [[farina de pexe]] pue ser un escelente elementu pa l'alimentación humano anque s'utiliza principalmente pa nutrir a los ganaos y aves de corrolada, el so gran poder nutritivu favorez el mayor y más puestu desenvolvimientu de los animales. ~~== Vease tamién ==~~ * [[Pesca comercial]] * [[Pesca d'arrastre]] ~~== Referencies ==~~ ~~{{listaref}}~~ == Enllaces esternos == {{commons\|Categoría:pisces\|pexe}} ~~{{wikiquote\|Pescáu}}~~ ~~{{commons\|Fish (food)}}~~ * [http://www.biodisol.com/biocombustibles/espana-producirian-biodiesel-con-grasa-de-pescáu-biocombustibles-energias-anovables-fontes-alternatives/ España: Produciríen biodiésel con grasa de pexe.] ~~{{EL}}~~ ~~{{Tradubot\|Pescado}}~~ ~~[[Categoría:Pesca]]~~ ~~[[Categoría:Platos de pexe]]~~ [[esCategoría:~~Pescado~~Pexes]] [[Categoría:~~Tradubot 2018~~Ictioloxía]]

Diferencies ente revisiones de «Pexe»