Wikipedia

Diferencies ente revisiones de «Antiguu idioma macedoniu»

Navegar l'historial de mou interactivu
← Edición más antiguaEdición más nueva →
Contenido eliminado Contenido añadido
VisualTestu wiki
BandiBot (alderique | contribuciones)
Bots
130 520 ediciones
m Bot: Troquéu automáticu de testu (-d'xune +d'une)
m Preferencies llingüístiques
Llinia 17:
El '''antiguu idioma macedoniu''' yera una [[llingües indoeuropees|llingua indoeuropea]] usada polos [[antiguos macedonios]]. Falar en [[Reinu de Macedonia|Macedonia]] mientres el [[I mileniu e.C.|primer mileniu a. C]]. Foi dexando d'usase a partir del [[sieglu V e.C.|sieglu V e.C.]], y créese que sumió nos primeros sieglos de la nuesa era. Probablemente falábase sobremanera nes rexones interiores, llueñe de la mariña.
 
Anque emparentada col [[griegu antiguu]], l'antiguu macedoniu nun ye un [[Griegu antiguu|dialectudialeutu griegu]], sinón una llingua cercana al ''proto-griegu''. Per otra parte, inda s'alderica la relación del antiguu macedoniu col [[idioma traciu|traciu]] y el [[idioma frigio|frigio]] y otres [[llingües paleobalcánicas]].
 
== Documentación en macedoniu ==
Llinia 23:
La conocencia de la llingua ta bien llindáu porque nun hai nengún testu sobreviviente indiscutiblemente escritu na llingua, anque un cuerpu d'auténtiques pallabres macedonies foi axuntáu de fontes antigües, principalmente de les inscripciones en monedes, y del léxicu de [[Hesiquio d'Alexandría]] nel [[sieglu V]], con unes 700 pallabres y nomes propios. La mayoría d'estos son con seguridá identificables como griegu, pero dalgunos d'ellos nun son fácilmente conciliables col patrón de la fonoloxía griega.
La [[Tablilla de maldición de Pella]] (el ''katádesmos'' de Pella, una ''tabella defixionis''), un testu escritu nun [[dóricu (dialectudialeutu)|dialectudialeutu dóricu]], foi atopáu en [[Pella (Grecia)|Pella]] en [[1986]], y datáu ente'l [[sieglu IV e.C.|sieglu IV e.C.]] y [[sieglu III e.C.|III]]; arriendes de ella haise argumentáu que l'antiguu idioma macedoniu foi un dialectudialeutu griegu noroccidental, parte de los dialectosdialeutos dóricos (O. Masson, 1996). Antes d'esti descubrimientu propunxérase que'l dialectudialeutu macedoniu yera una forma antigua de griegu, falada xuntu al propiu dóricu nesi momentu (Rhomiopoulou, 1980).
 
== Descripción llingüística ==
Pocu puede dicise d'esta llingua a partir de les poques pallabres que se caltienen. Una evolución fonética llamativa ye aquella pola que les consonantes aspiraes sonores del [[Idioma protoindoeuropéu|PIE]] evolucionaron a les oclusives sonores '''{{Polytonic |β}}, {{Polytonic |γ}}, {{Polytonic |δ}}''', a diferencia de tolos dialectosdialeutos griegos conocíos, onde evolucionaron a les sordes '''{{Polytonic|φ}}''', '''{{Polytonic|χ}}''', '''{{Polytonic|θ}}''', con poques esceiciones.
 
* macedoniu '''{{Polytonic|δανός}}''' ''danós'' ‘muerte’ (del [[Idioma protoindoeuropéu|pie]] *''dʰenh₂-'' ‘dexar’), comparáu cola [[koiné]] '''{{Polytonic|θάνατος}}''' ''[[tánatos|thánatos]]''
Llinia 35:
* Según les [[Hestories (Heródoto)|Hestories de Heródoto]] 7.73 (ca. [[440 e.C.|440 e.C.]]), los macedonios afirmaben que los ''[[Frigia|frigios]]'' yeren llamaos ''Brygoi'' antes d'emigrar de [[Tracia]] a [[Anatolia]] (alredor del [[Sieglu XIII e.C.|1200 e.C.]]).
* [[Plutarco]] diz, na so obra [[Moralia (Obres morales y de costumes)|Moralia]], que los macedonios usen ''b'' en cuenta de 'ph' ente que los [[Delfos|délficos]] una ''b'' en cuenta de ''p''.
* El términu macedoniu '''{{Polytonic|μάγειρος}}''' ''mágeiros'' ‘carniceru’ yera un préstamu del dóricu al [[áticu (dialectudialeutu)|áticu]]. Vittore Pisani suxurió un últimu orixe macedoniu pa la palabra, que taría emparentada con '''{{Polytonic|μάχαιρα}}''' ''[[májaira|mákhaira]]'' ‘cuchiellu’ (< pie ''*magʰ-'' ‘lluchar’).
 
El mesmu tratamientu ye conocíu pa otros idiomes paleobalcánicos, y.g. [[idioma frigio|frigio]] ''bekos'' ‘pan’, [[llingües ilirias|ilirio]] ''bagaron'' ‘caliente’, pero n'áticu '''{{Polytonic|φώγω}}''' ''phōgō'' ‘asáu’, tou del PIE *''bʰeh₃g-''. Cuidao que toos estos idiomes conócense al traviés del alfabetu griegu, que nun tien signos pa sonores aspiraes, nun ta claru si la desaspiración tuvo llugar realmente, o si {{Polytonic|β, δ, γ}} escoyéronse como los más cercanos pa espresar les aspiraes sonores.
 
Si '''{{Polytonic|γοτάν}}''' ''gotán'' ‘gochu’ ta rellacionáu con *''gʷeh₃o-'' ‘ganáu’, esto podría indicar que les [[consonante labiovelar|labiovelares]] taben intactes, o s'asimilaron a les velares, resultancia distinta al tratamientu del griegu ([[Áticu (dialectudialeutu)|áticu]] '''βοτόν''' ''botón'' ‘bestia’, '''{{Polytonic|βοῦς}}''' ''boûs'' ‘vaca, toru’). Estes esviaciones, sicasí, nun son desconocíes nos dialectosdialeutos griegos; compárese'l [[Dóricu (dialectudialeutu)|dóricu]] (espartanu) '''{{Polytonic|γλεπ-}}''' ''glep-'' col griegu común '''{{Polytonic|βλεπ-}}''' ''blep-'', amás del dóricu '''{{Polytonic|γλάχων}}''' ''gláchōn'' y el [[xónicu (dialectudialeutu)|xónicu]] '''{{Polytonic|γλήχων}}''' ''glēchōn'' col griegu común '''{{Polytonic|βλήχων}}''' ''blēchōn''.<ref>Albrecht von Blumenthal, ''Hesychstudien'', Stuttgart, 1930, 21.</ref>
 
Dellos exemplos indiquen que les oclusives [[consonante velar|velares]] sonores ensordáronse, especialmente n'entamu de palabra: '''{{Polytonic|κάναδοι}}''' ''kánadoi'', 'quexales' (< pie ''*genu-''); '''{{Polytonic|κόμβους}}''' ''kómbous'' ‘mueles’ (< pie ''*ǵombʰ-''); n'interior de palabra: '''{{Polytonic|ἀρκόν}}''' ''arkón'' (áticu '''{{Polytonic|ἀργός}}''' ''argós'') y el [[toponimia|topónimo]] macedoniu ''Akesamenai'', del nome [[piería|pierio]] ''Akesamenos'' (si ''Akesa-'' ta emparentáu col griegu ''agassomai'', ''agamai'' ‘ablucar’; cf. el nome traciu ''Agassamenos'').
Llinia 47:
== Clasificación ==
Por cuenta de los testimonios documentales fragmentarios y diverxentes, diversos autores fixeron distintes interpretaciones sobre la clasificación filogenética del antiguu macedoniu:<ref name="Joseph">B. Joseph (2001): "Ancient Greek". In: J. Garry et al. (eds.) ''Facts about the world's major languages: an encyclopedia of the world's major languages, past and present.'' [http://www.ling.ohio-state.edu/~bjoseph/articles/gancient.htm Online paper]</ref> Les interpretaciones históriques del macedoniu inclúin:<ref name=Mallory1>{{cita llibru| apellíos= Adams |nome= D.Q.| enlaceautor= Douglas Q. Adams| editor =[[JP Mallory|Mallory, J.P.]] and Adams, D.Q. (eds.) | añu= 1997| títulu=[[Encyclopedia of Indo-European Culture]] |editorial= Fitzroy Dearborn|id= ISBN 1-884964-98-2 |páxines = 361}}</ref><ref name= OxfordCD1>{{Cita enciclopedia | apellido= Masson | nombre= Olivier | title=[Ancient] Macedonian language|editor = Hornblower, S. and Spawforth A. (eds.) | encyclopedia = [[Oxford Classical Dictionary|The Oxford Classical Dictionary]] | añu-orixinal= 1996 | edición= revised 3rd ed. | añu= 2003 | editorial= [[Oxford University Press]] | llugar= USA | id =ISBN 0-19-860641-9 | páxines=905-906 | url=http://www.ucc.ie/staff/jprodr/macedonia/macanclan.html}}</ref><ref name= AhrensHoffmann> [[Franz Heinrich Ludolf Ahrens|Ahrens, F. H. L.]] (1843), ''De Graecae linguae dialectis'', Göttingen, 1839-1843; Hoffmann, O. ''Die Makedonen. Ihre Sprache und ihr Volkstum'', Göttingen, 1906.</ref><ref name=Hammond1> {{cita llibru| apellíos= Hammond| nome= N.G.L |enlaceautor= N. G. L. Hammond|títulu= The Macedonian State. Origins, Institutions and History| añu-orixinal = 1989| edición = reprint ed. |editorial= Oxford University Press|allugamientu=USA |añu= 1993|id=ISBN 0-19-814927-1}}</ref>
* Un dialectudialeutu griegu, de parte del noroeste ([[Lócrida|locrio]], [[Etolia|etoliu]], [[Focea|focidio]], [[epiro]]ta) variantes del [[Dóricu (dialectudialeutu)|dóricu]], suxuríu por [[Nicholas Hammond (historiador)|N.G.L. Hammond]] (1989) y O. Masson (1996).
* Un dialectudialeutu griegu septentrional, rellacionáu col [[Eólicu (dialectudialeutu)|eólicu]] y [[Tesalia|tesaliu]], suxuríu ente otros por [[August Fick|A.Fick]] (1874) y O.Hoffmann (1906).
* Un dialectudialeutu griegu amiestu d'[[llingües ilirias|idioma ilirio]] y de [[idioma traciu]], suxuríu por [[Paul Kretschmer|Kretschmer]] (1896) y [[Eduard Schwyzer|Y. Schwyzer]] (1959).
* Un dialectudialeutu griegu que'l so sustrato nun tenía influencies indoeuropees, suxuríu por [[M. Sakellariou]] (1983).
* Un dialectudialeutu "ilirio" entemecíu con griegu, suxuríu por [[Otfried Müller|K. O. Müller]] (1825) y por [[Giuliano Bonfante|G. Bonfante]] (1987).
* Un idioma indoeuropéu independente cercanu al griegu, traciu y frigio, suxuríu por [[Antoine Meillet|A. Meillet]] (1913) ya I. I. Russu (1938).<ref>A. Meillet [1913] 1965, ''Apeçu d'une histoire de la langue grecque'', 7th ed., Paris, p. 61. I. Russu 1938, en ''Ephemeris Dacoromana'' 8, 105-232. Citáu dempués por Brixhe/Panayotou 1994: 209.</ref>
 
Llinia 57:
 
=== Grupu helénicu (greco-macedoniu) ===
Dellos llingüistes consideren que la llingua macedonia yera una llingua hermana a tolos dialectosdialeutos griegos antiguos, y non a cencielles un dialectudialeutu griegu. Si esta visión ye correcta, entós el macedoniu y el griegu podríen ser dos subramas d'un grupu dientro de la indoeuropea, formando un grupu greco-macedoniu, dacuando tamién referíu como grupu '''helénicu'''. Esta terminoloxía podría conducir a tracamundios, una y bones la "caña helénica del indoeuropéu" ye tamién usada sinónimamente cola caña griega (que contién toos dialectosdialeutos griegos antiguos y modernos) nun sentíu más estrechu.<ref>{{enllaz rotu|1=[http://cf.linguistlist.org/cfdocs/new-website/LL-WorkingDirs/forms/langs/get-familyid.cfm?CFTREEITEMKEY=IEG Linguist List] |2=http://cf.linguistlist.org/cfdocs/new-website/LL-WorkingDirs/forms/langs/get-familyid.cfm?CFTREEITEMKEY=IEG |bot=InternetArchiveBot }} siendo un partidariu d'esta teoría.</ref>
 
Un númberu de pallabres macedonies, particularmente nel léxicu de Hesiquios, son aldericaes (i.y., dalgunos nun les consideren verdaderes pallabres macedonies) y dalgunes podríen ser malvaes na tresmisión. Asina "abroutes", pue ser lleíu como "abrouwes" ({{Polytonic|αβρουϝες}}), con tau ({{Polytonic|Τ}}) sustituyendo a [[digamma|digamma ({{polytonic|F}})]].<ref>Olivier Masson, "Sur la notation occasionnelle du digamma grec par d'autres consonnes et glosar macédonienne abroutes", ''Bulletin de la Société de linguistique de Paris'', 90 (1995) 231-239.</ref> Si esta palabra podría incluyise nun dialectudialeutu griegu; sicasí, otres (y.g. [[Antoine Meillet|A. Meillet]]) vease la dental como auténtica y esta palabra podría quiciabes pertenecer a una llingua indoeuropea distinta del griegu.
 
=== Antiguu dialectudialeutu griegu ===
Otra escuela caltién que'l macedoniu foi un dialectudialeutu griegu. Aquellos que tán a favor d'una naturaleza puramente griega del macedoniu, como un dialectudialeutu septentrional, son numberosos ya inclúin a eruditos como [[Franz Heinrich Ludolf Ahrens|H. Ahrens]] y O. Hoffmann.<ref>H. Ahrens, ''De Graecae linguae dialectis'', Göttingen, 1843; O. Hoffmann, ''Die Makedonen. Ihre Sprache und ihr Volkstum'', Göttingen 1906.</ref> Una recién propuesta d'esta escuela foi la del Professor Olivier Masson, quien nel so artículu sobre l'antiguu idioma macedoniu, na tercer edición del "Oxford Classical Dictionary", suxurió que'l Macedoniu taba rellacionáu colos dialectosdialeutos noroccidentales griegos:<ref name="OxfordCD1" /> m
 
Como en macedoniu {{Polytonic|β, δ, γ}} = griegu {{Polytonic|φ, θ, χ}}, Claude Brixhe<ref>Claude Brixhe, "Un «nouveau» champ de la dialectologiedialeutologie grecque: -y macédonien", in: A. C. Cassio (ed.), ''Katà diálekton. Atti del III Colloquio Internazionale di Dialettologia Greca'' (A.I.O.N., XIX), Napoli 1996, 35-71.</ref> suxure que ye un desenvolvimientu posterior. Les lletres nun designen consonantes sonores, i.y. [{{IPA|b, d, g}}], sinón fricatives sonores, i.y. [{{IPA|β, δ, γ}}], por cuenta de la pronunciación de les fricatives sordes [{{IPA|φ, θ, x}}] (= Áticu [{{IPA|p<sup>h</sup>, t<sup>h</sup>, k<sup>h</sup>}}]). Brian Joseph añede que la remota evidencia ta abierta a distintes interpretaciones, una y bones una respuesta definitiva nun ye posible", pero alvierte que "l'antiguu macedoniu nun ye a cencielles un antiguu dialectudialeutu griegu al par col áticu o l'eólicu".<ref name="Joseph" /> Nesti sentíu, dellos autores tamién lu consideren un "dialectudialeutu griegu malváu."
 
=== Idioma paleobalcánico independente ===
Dellos llingüistes consideren que l'idioma macedoniu nun yera namái una llingua separada, sinón que pertenecía a una caña indoeuropea distinta de la caña helénica (o caña greco-macedonia), y suxuren que nun yera especialmente cercana al griegu. Refuguen les correspondencies griegues atopaes en macedoniu y prefieren tratalo como un idioma indoeuropéu de los [[península balcánica|Balcanes]], allugáu xeográficamente ente Iliria al oeste y Tracia al este.
 
Dellos<ref>y.g. [[Eduard Schwyzer|Y. Schwyzer]], ''Griechische Grammatik'', Munich 1939, vol. 1, 69-71.</ref> llancen la hipótesis de que lingüísticamente el macedoniu taba ente'l ilirio y el traciu, un tipu d'idioma entemediu ente los dos. Un idioma del grupu traco-ilirio ye bien aldericáu por cuenta de qu'escarez d'importantes evidencies (vease ''[[idioma Traco-ilirio|Traco-ilirio]]''), y una xenética traco-iliria-macedonia ye especulativa, anque un ''[[Sprachbund]]'' na zona ye considerada probable. Apocayá, A. Garrett (1999) conxeturó que'l macedoniu pudiera na so primer etapa ser parte d'un [[continuu dialectaldialeutal]] que tomaba los antiguos dialectosdialeutos de toles llingües indoeuropees sudoccidentales (incluyendo'l griegu), pero quedábase secundariu pa los procesos irreales posteriores de converxencia que produció'l mesmu griegu. Acota que so esta perspectiva'l cambéu de soníu qu'isogloses como la deaspiración de les oclusives sonores podría ser lo que llindó'l valor de diagnósticu, ente qu'últimamente la cuestión de si'l macedoniu pertenez o non a una unión xenética col griegu ye dudosa.<ref>Andrew Garrett (1999): "A new model of Indo-European subgrouping and dispersal". In: Chang, S. S, Liaw, L. and Ruppenhofer, J, Proceedings of the Twenty-Fifth Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, February 12-15, Berkeley: Berkeley Linguistics Society, 146-56, 1999. [https://web.archive.org/web/20060907220237/http://ist-socrates.berkeley.edu/~garrett/BLS1999.pdf Online paper (PDF)]</ref>
 
L'antiguu léxicu macedoniu revela delles pallabres que nun tienen cognados en griegu, anque lo tienen n'otres llingües indoeuropees. Hai tamién delles pallabres que nun tienen cognado en nenguna otra llingua, y pueden ser restos d'un [[Sustrato llingüísticu|sustrato]] [[preindoeuropéu]], seique rellacionáu col [[sustrato prehelénico]].
 
=== Fontes clásiques ===
Hai delles referencies clásiques que conducieron a numberosos eruditos a creer que los antiguos griegos víen a los antiguos macedonios como una tribu non helénica, anque otros eruditos caltengan que sí lo yeren. Ente les referencies que pueden indicar que'l macedoniu ye un dialectudialeutu griegu, ta'l diálogu qu'esiste ente un ateniense y un macedoniu nun fragmentu del [[sieglu V e.C.|sieglu V e.C.]] de la comedia ''Macedonios'' del ateniense [[Estratis]], onde'l discursu macedoniu ye presentáu como una forma del griegu.
 
L'historiador [[Quintu Curcio Ablondu|Quintu Curcio]] suxure que l'idioma macedoniu nun yera intelixible pal permediu de falantes (''Hist. Alex.'' 6.11.4): "Él (sc. [[Filotas]]) atopó al pueblu de [[Frigia]] y [[Paflagonia]] risibles, y nun taba avergoñáu, anque naciera en Macedonia, de tener un intérprete con él cuando escuchaba a la xente falar nel so propiu idioma." Sicasí, esti testimoniu nun ye concluyente.<ref>Y. Kapetanopoulos, "Alexander’s patrius sermo in the Philotas affair", ''The ancient world'' 30 (1999) 117-128. [http://www.history.ccsu.edu/elias/PhilotasPatriusSermo.pdf Online paper]</ref>
 
== Surde'l dialectudialeutu koiné ==
Nel [[periodu helenísticu]] diose la necesidá d'unificar lingüísticamente el vastu imperiu conquistáu por [[Alexandru Magno]] n'[[Asia]]. Por ello, los macedonios tomaron como base'l dialectudialeutu [[áticu (dialectudialeutu)|áticu]] y tamién el [[xónicu (dialectudialeutu)|xónicu]], pa les construcciones sintáctiques. D'esti amiestu surdió'l dialectudialeutu [[koiné]] (llamáu ''llingua común''), qu'adulces s'impunxo como'l so principal idioma, y al traviés de los sieglos, l'antiguu macedoniu decayó y foi apostráu a remotes zones rurales interiores. Llueu la koiné suplantar por completu, y l'idioma orixinal macedoniu escastar mientres los primeros sieglos de la nuesa era.
 
== Glosariu ==
* '''{{Polytonic|ἄβαγνα}}''' ''ábagna'' '[[rosa|roses]]' ([[Hesiquio d'Alexandría|Hes.]] [[áticu (dialectudialeutu)|áticu]] '''{{Polytonic|ῥόδα}}'''; quiciabes [[dóricu (dialectudialeutu)|dóricu]] '''{{Polytonic|ἀβός}}''' ''abós'' 'mozu, exuberante' '''{{Polytonic|ἁγνός}}''' ''hagnós'' 'puru, castu, inmmaculado')
* '''{{Polytonic|ἀβαρύ}}''' ''abarý'' 'oregano' (Hes. '''{{Polytonic|ὀρίγανον}}''' ''oríganon'', quiciabes prefixu áticu '''{{Polytonic|α}}''' ''a'' 'non' + '''{{Polytonic|βαρύ}}''' ''chigreý'' 'pesáu')
* '''{{Polytonic|ἀβροῦτες}}''' or '''{{Polytonic|ἀβροῦϜες}}''' ''abroûtes'' o ''abroûwes'' 'cejass' (Hes. Attic '''{{Polytonic|ὀφρῦς}}''' ''ophrûs'' [[caso acusativu|acc.]] [[plural|pl.]], '''{{Polytonic|ὀφρύες}}''' ''ophrúes'' [[casu nominativu|nom.]], [[Idioma protoindoeuropéu|protoindoeuropéu]] *b<sup>h</sup>ru-)
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/wiki/Antiguu_idioma_macedoniu»