Diferencies ente revisiones de «Llingües de Méxicu»

L'español faláu en Méxicu nun ye homoxéneu. Cada rexón tien los sos propios [[modismu|modismos]], como nel restu de los países de fala hispana. Sicasí, ye posible falar de delles característiques más o menos comunes a tolos dialectosdialeutos rexonales que conformen aquello que, pa encurtiar, ye llamáu [[español mexicanu|dialectudialeutu mexicanu del español]]. Ye notable la bayura de voces d'orixe náhuatl, inclusive en zones onde esta llingua nun yera emplegada de manera xeneralizada, como la península de Yucatán o'l norte de Méxicu. Munches d'estes voces sustituyeron les mesmes de los conquistadores o les que fueron adquiríes por ellos nes [[Antilles]], mientres la primer etapa de la colonización. Otres tantes fueron adoptaes porque'l españoles escarecíen de pallabres pa referise a delles coses que desconocíen y que taben presentes nel contestu de la civilización mesoamericana. Son exemplos:

Yá entrando nel campu de los [[anglicismu|anglicismos]], acúsase que'l mexicanu ye unu de los dialectosdialeutos del español con un mayor númberu de voces d'orixe inglés. Sicasí, como señala [[Álex Grijelmo|Grijelmo]], esto ye daqué relativu, cuidao que esisten dellos conceutos pa los que los mexicanos hispanófonos ellaboraron voces ''[[casticismu|castices]]'' que, sicasí, fueron calcaes del inglés n'otres partes del mundu de fala hispana. Como exemplu de lo anterior, en Méxicu los automóviles se ''aparquen'', y non se ''aparquen'', tal como se fai n'España, onde sicasí los ''coches'' se ''arrienden'', mientres en Méxicu los ''carros'' se ''rentan'' (''cars are rented'').

[[Archivu:DialectosDialeutos del español mexicano-centroamericano.svg|right|thumb|300px|Variedaes del español mexicanu-centroamericanu, acordies con Moreno Fernández.]]

[[Archivu:Mapa de las variedades del español en México (Lope).svg|right|thumb|300px|División dialectaldialeutal del español en Méxicu, acordies con Lope Blanch.]]

Los diversos dialectosdialeutos del español que se falen n'América fueron oxetu d'estudiu per parte de llingüistes y filólogos, col propósitu d'entender les sos característiques peculiares. Como resultáu d'esos estudios, los dialectosdialeutos mexicanos del español fueron trataos como un conxuntu independiente, o bien, como parte del grupu de dialectosdialeutos mexicanu-centroamericanu. Acordies con [[Francisco Moreno Fernández|Moreno Fernández]], dalgunos de les traces de los dialectosdialeutos mexicanos del español son compartíos con [[América Central]], particularmente les variedaes que se falen nel sureste de Méxicu. Acordies con la so propuesta, l'español mexicanu-centroamericanu puede estremase en dos grandes cañes: la mexicana y la mayense-centroamericana. Dientro de la primera caben les fales del norte, centru y zones costeres de Méxicu; ente que la segunda entiende les variedaes de [[Yucatán]], América Central (incluyendo Chiapas) y l'español de los falantes billingües que son usuarios de dalguna [[llingües mayenses|llingua mayance]].<ref>Moreno Fernández, 2009: 270.</ref> La propuesta de Moreno Fernández ye similar a la qu'ellaboró nel so momentu [[Pedro Henríquez Ureña]].<ref>Henríquez Ureña, 1938; anque foi llanzada de primeres en 1921, al traviés d'un artículu publicáu na ''[[Revista de Filoloxía Española]]''.</ref> Acordies con Moreno Fernández, los cinco variedaes del español mexicanu caracterizar de la siguiente forma:<ref>Butragueño, s/f: 31-34.</ref>

[[Juan Miguel Lope Blanch]] realizó una clasificación interna más detallada de les fales hispanes en Méxicu qu'estrema diez región dialectalesdialeutales en tol territoriu mexicanu. Estes son la [[península de Yucatán]], [[Chiapas]], [[Tabasco]], [[Veracruz]], l'altiplanu oaxaqueño, el centru del [[Exa Neovolcánico]], la mariña de Guerrero y Oaxaca, les variedaes del noroeste, les fales de la [[Mesa del Centru]], y la rexón del nordés. Esta clasificación contempla amás otres rexones en formación como la que conformen [[Jalisco]] y [[Michoacán]]. Caúna de les variedaes falaes en Méxicu tien ciertes traces característiques. Nel casu del [[español yucateco]] hai una fuerte influencia del [[idioma maya]] como llingua de [[adstratu]]; la variedá chiapaneca comparte munches característiques col [[español centroamericanu]], como'l so calter rural y conservador» y el [[voseo]], fenómenu que nun s'atopa documentáu n'otres partes de Méxicu. La fala tabasqueña ye considerada por Lope Blanch como una transición ente la variedá veracruzana y la yucateca, anque otros autores considerar dientro del grupu de les fales costeres mexicanes.<ref>Lope Blanch, 2009: 88.</ref>

Pero lo xeneral ye que les llingües indíxenes sigan apostraes a la vida familiar y comuñal. Un exemplu notable ye'l de los [[Pueblu otomí|otomí]]es de delles rexones del [[valle del Mezquital]]. Estos grupos negáronse a recibir instrucción na so propia llingua, cuidao que esos son conocencies que pueden aprendese «na casa», y que finalmente van escarecer d'utilidá práutica na vida futura de los educandos. Lo que soliciten los padres en casos d'esti tipu ye que l'alfabetización de los neños indíxenes sía en llingua española, cuidao que ye un idioma que van precisar pa rellacionase en llugares distintos de la comunidá d'orixe. Porque anque la llei mexicana alzara al rangu de llingües nacionales a les llingües indíxenes (más conocíes pol común de los mexicanos como ''dialectosdialeutos'', palabra emplegada nel sentíu de que «nun son verdaderes llingües»), el país escarez de mecanismos pa garantizar l'exerciciu de los derechos llingüísticos de los indíxenas. Por casu, los materiales editaos (testos o fonogramas) nestos idiomes son bien pocos, los medios de comunicación nun empresten espacios pal so espardimientu, salvu dalgunes [[Radiodifusión|aparques]] creaes pol sumíu ''Institutu Nacional Indixenista'' (actual [[Comisión Nacional pal Desenvolvimientu de los Pueblos Indíxenes]] o CDI) en zones con amplia población falante d'idiomes indios; y porque, finalmente, la mayor parte de la sociedá mexicana comunicar n'español.

De siguío se enlistan delles llingües y variantes dialectalesdialeutales en peligru d'estinción.<ref name=inali>{{cita web|autor=INALI|título=Población de 5 años y más falante de dalguna llingua indíxena por variante llingüística según bilingüismo lengua indíxena-español. Llocalidaes con asentamientos históricos , 2000|url=http://site.inali.gob.mx/pdf/estadistica/VARIANTE/VARIANTE_C3_monolinguismo.pdf|fechaacceso=18 de xunetu de 2012|obra=Estadística básica de la población falante de llingües indíxenes nacionales|fecha=2010}}</ref>

Anque'l [[idioma español|español]] ye la llingua mayoritaria de [[Méxicu]], el [[idioma inglés|inglés]] ye usáu llargamente nos negocios. El dominiu del idioma inglés ye una característica bien demandada na busca d'emplegaos profesionistas, lo cual llevó a una medría esponencial na cantidá d'escueles ya institutos d'enseñanza del inglés y la mayoría de les escueles privaes ufierten educación billingüe ya inclusive lo que se denominó «bicultural». Tamién ye un [[idioma]] importante y fálase como segunda llingua dempués del español nes ciudaes fronterices, pero néstes, al igual qu'en dalgunes del llau estauxunidense, entemecióse col español creando un dialectudialeutu híbridu llamáu [[espanglish]]. L'inglés tamién ye l'idioma principal de les comunidaes d'inmigrantes estauxunidenses nes mariñes de [[Baxa California]] y por colonos mormonos nel [[Estáu de Chihuahua]] que la so llingua materna sigue siendo l'inglés dende 1912.Anque na práutica l'inglés ye minoritariu esisten periódicos n'inglés como: ''[[Gringo Gazette]]'', ''[[Newsweek Méxicu]]'', ''[[The News Méxicu]]'' y ''[[Méxicu all Time]]'', ente otres.

Anguaño la xente en Chipilo inda fala la [[llingua véneta]] de los sos bisagüelos, que los sos mesmos falantes suélen-y llamar chipileño. La variante véneta que se fala ye'l feltrino-belunés. Resulta sorprendente que'l vénetu chipileño nun fuera bien influyíu pol español, en comparanza con cómo foi alteriáu n'Italia pol italianu. Anque'l gobiernu estatal nun lu hai reconocíu, pol númberu de falantes, el dialectudialeutu vénetu ye una llingua minoritaria d'inmigración en Puebla y envalórense unos 5000 falantes. Sicasí, dende va dellos años los chipileños tán trabayando pola reconocencia de la so llingua con plátiques col [[INAH]] y sobremanera col trabayu cultural que realicen de manera constante a pesar del racismu y la discriminación que reciben per parte de les autoridaes del estáu y polos profesores monollingües que desconocen l'idioma vénetu de Chipilo.

* [[Manuel Alvar|<span style="font-variant:small-caps">Alvar</span>, Manuel]] (dir., 2009). ''Manual de dialectoloxíadialeutoloxía hispánica: l'español d'América''. Barcelona: Ariel.

* <span style="font-variant:small-caps">Butragueño</span>, Pedro Martín (s/f). [http://lef.colmex.mx/Sociolinguistica/Camudo%20y%20variacion/La%20division%20dialectal20dialeutal%20d'el%20espanol%20mexicanu.pdf «La división dialectaldialeutal del español de Méxicu»]. En ''Hestoria sociollingüística de Méxicu''. Ciudá de Méxicu: [[El Colexu de Méxicu]]. Versión electrónica consultada'l 19 de mayu de 2011.