Diferencies ente revisiones de «Mirandés»
Contenido eliminado Contenido añadido
m Bot: Troquéu automáticu de testu (-monesteriu +monasteriu) |
m Preferencies llingüístiques |
||
Llinia 26:
|mapa_tamañu = 255px
}}
El '''mirandés''' ('''''mirandés''''' o '''''asturlhionés de miranda''''' en mirandés), ye'l [[glotónimu]] usáu na [[Tierra de Miranda]] pa referise al [[asturianu]], asina como tamién a los
El mirandés gocia de reconocimientu oficial nel conceyu de [[Miranda d l Douro]], na provincia de [[Trás-os-Montes e Alto Douro]], en virtú de la Llei n.<sup>u</sup> 7/99, de [[29 de xineru]] de [[1999]] de la República Portuguesa ("Reconocimientu oficial de derechos llingüísticos de la comunidá mirandesa"). Ye falao por alredor de 5.000 persones nel distritu de [[Distritu de Bergancia|Bergancia]], na provincia de [[Trás-os-Montes]], nel nordeste de [[Portugal]]. Asociaciones internacionales como'l [[SIL International]] otorgáron-y un códigu propiu, y otres como la [[Unesco]] encuádrenlu dientro de la ''llingua llionesa.''
Llinia 67:
Ente los sieglos [[sieglu VII|VII]]-[[sieglu VIII|VIII]] y [[sieglu XII|XII]] el conceyu de Miranda de l Douro siguió perteneciendo a la [[diócesis d'Estorga]], y non a la de Bergancia, y como espliquen les Inquisiciones d'[[Alfonsu III]], la Tierra de Miranda foi repoblada ente los sieglos [[sieglu XII|XII]] y [[sieglu XIV|XIV]] por xente de Llión. La repoblación llevóse a cabu pol [[monasteriu de Santa María de Moreruela]], el [[monasteriu de Samartín de Castañea]], el [[monasteriu de Castro de Avelhanas]] y pola [[Orde del Temple]] d'[[Alcañices]]. Esta rellación privilexada con [[Llión]] duró a lo menos hasta'l [[sieglu XIV]] y l'idioma del [[Conventus d'Asturica Augusta]], l'[[asturianu ocidental]], foi afitáu y desenrolláu efetivamente en territoriu portugués.
Los motivos que llevaren al caltenimientu d'esta fala, a pesar de qu'al otru llau de la llende la llingua asturiana desaniciara práuticamente, puen tar rellacionaos cola distancia que separta esti área de los principales nucleos urbanos del llitoral portugués. Pela cuenta, na [[provincia de Zamora]]'l contactu col [[castellanu]] fixo qu'escomenzara la recesión del asturianu yá a finales del [[sieglu XIX]]. L'estatus hexemónicu del castellanu tuvo estremaes consecuencies, amás de tener en cuenta los aspectos xeopolíticos más relevantes. Dellos llingüistes pretendieren atribuyir el caltenimientu del mirandés al dinamismu del castellanu frente al portugués, una teoría bastante refugada güei. [[Rafael Lapesa]] mantenía esta teoría na so obra ''"Historia de la lengua española"'', considerando que la decadencia del asturllionés y del aragonés foi debida a esi supuestu dinamismu y a que tolos
En Portugal, el restu de falaxes nun se consideren
En [[1994]] Moisés Pires espubliza "Eilementos de Gramática Mirandesa", un añu dempués, en [[1995]] escomenzó la normativización del mirandés. Llueu de cuatro años presentóse una Propuesta de Covención Ortográfica per parte de la ''Câmara Municipal de Miranda d l Douro'' y de la Universidá de Lisboa. Finalmente, el [[29 de xineru]] de [[1999]] l'Asamblea de la República Portuguesa dio-y al mirandés l'estatus de llingua oficial del estáu (llei n<sup>u</sup> 7/99, de Xineru de [[1999]]).
Llinia 124:
Asina, nel casu de [[diptongu|diptongos]] l'efeutu de la [[Yod (llingüística)|yod]] o'l [[wau (llingüística)|wau]], según el casu, determinará la regresión o ascensión de la vocal adegaña al traviés de l'apreciación d'un cuartu grau d'abertura. Nel casu del diptongu ascendente -yɛ, la interferencia de los soníos palatatales determinará la regresión tamién nun grau e > ɛ (fièrro ([iɛro], pièdra [piɛdra], tièrra [tiɛrra],etc ). En casu de vese amás afeutáu pol vocalismu velar produciráse la igualación (asina bui 'bue', cuiro 'cueru', nuite 'nueche'). Cuando ye'l wau quien entra en contactu la solución sedrá wɔ, dando llugar a la regresión nun grau de la vocal adegaña o < ɔ puòrta [puɔta], fuònte [fuɔte], puònte [puɔte].
Esti efeutu tamién s'observa nel casu d'interferencia de soníos consonánticos palatales, nel que se caltién la solución orixinal del romance presente nos
{| class="wikitable"
|- align="center"
Llinia 164:
La solución alcanzada difier de la determinada nel restu del dominiu asturllionés nel que l'influxu del consonantismu palatal tresformará la vocal [[llatín|latina]] zarrada Ō nel diptongu -ue. Síguese nestos casos polo tanto la mesma evolución que pa la vocal abierta Ŏ, (solución que como ye sabío apártala de la solución alcanzada en castellanu nel se sigue la regla xeneral y s'esclúi'l diptongu). En [[gallegu]] y en tol norte de [[Portugal]] mantiénse'l mesmu resultáu material qu'en mirandés, pero la so evolución etimolóxica aseméyase más bien a l'algamada nel [[asturllionés]] na midida que'l resultáu pa la vocal llatina Ŏ sedrá'l mesmu que pa los soníos Ō afeutaos por un fonema palatal.
[[Leite de Vasconcelos]] fai estensivu esti fenómenu a la interferencia de codes nasales, recoyendo cònta, fònte, pònte... frente a les espuestes cuònta. fuònta, puònta. Tales soluciones son desconocíes nel mirandés modernu sacante nes llocalidades más espuestes a la influyencia de los
Conforme a lo sorrayao anteriormente, [[Leite de Vasconcelos|Vasconcelos]] significa la evolución de les vocales llatines nel mirandés modernu, señalándose les soluciones alcanzaes nes llingües gallego-portuguesa, asturllionés y castellanu:<ref>Leite de Vasconcellos, J. ''Estudios de Phillología Mirandesa'', Lisboa 1900, p. 289</ref>
Llinia 227:
==== Vocalismu átonu ====
El Mirandés presenta, lo mesmo que les más de les llingües peninsulares, un vocalismu átonu de cinco unidaes, les cuales redúcense a trés en posición inicial y final. Existe nestes llingües al igual que nel asturllionés y el castellanu una marcada tendencia a zarrar estos soníos, si bien les soluciones alcanzaes en Mirandés difieren de xeitu sorprendente de los
==== Sistema consonánticu ====
Llinia 263:
|-
|}
Los fonemds {{IPA|/ṣ/}} y {{IPA|/ẓ/}} descritos muéstrense [[apico-alveolar]] xiblantes (como nel catalán), mientres que'l fonema {{IPA|/s/}}y {{IPA|/z/}}, [[lamino-alveolar]] ye asemeyáu a los soníos correspondientes del portugués. El portugués escritu caltién la distinción d'estos siete soníos, resultando asemayáu nesto al mirandés, pero la so pronunciación, sacante na arba fronteriza del norte de Portugal con Galicia, redúxose a cuatro {{IPA|/s z ʃ ʒ/}}. Tal esquema ye reducíu nes variedaes asturllioneses a {{IPA|/tʃ θ ṣ ʃ/}} y castellanes a {{IPA|/tʃ θ ṣ x/}}. Los
=== Carauterístiques comunes col restu de variedaes asturllioneses ===
[[Archivu:Picote 15.JPG|thumb|Placa billingüe en mirandés y portugués en [[Picuote]], Portugal]]
L'asturianu faláu en Portugal pertenez a la variedá llingüística occidental asturllionesa, que comparte col gallego-portugués delles isogloses. Dalgunes son la conservación de la /f/ inicial llatina, la palatalización de los grupos llatinos iniciales Ĕ y Ŏ de los grupos llatinos PL-, FL- y CL-. Col castellanu comparte la diptongación en posición tónica, el caltenimientu de la /l/ y /n/ intervocáliques y la palatalización en /λ/ y de /ll/ y /nn/ intervocáliques. Na posición inicial consérvase, y ye una característica propia únicamente del asturllionés. Dependiendo del
| títulu = El Habla de la Cabrera Alta| añu = 2002| editorial = Academia de la Llingua Asturiana
| id = ISBN 84-8168-327-2}}</ref>
=== Influyencia del portugués ===
Magar que figura dientro del dominiu llingüísticu [[asturllionés]], el mirandés y les demás variantes tán influenciaes enforma pol portugués estándar y los
Darréu ofrezse la comparativa realizada por ALPI (Atles llingüístico de la Península Ibérica) en diversos puntos fronterizos ente España y Portugal tomada hacia los años trenta del sieglu pasáu:<ref>[http://www.alpi.ca Linguistic Atlas of the Iberian Peninsula]</ref>
| |||