Wikipedia

Diferencies ente revisiones de «Xiongnu»

Navegar l'historial de mou interactivu
← Edición más antiguaEdición más nueva →
Contenido eliminado Contenido añadido
VisualTestu wiki
m Iguo testu: -"namá" +"namái"
m Iguo testu: -"períodu" +"periodu"
Llinia 6:
</ref> '''tienen de ser tomaes puramente como una referencia más bien llexendaria qu'una afirmación basada nuna hipotética correlación de datos.'''
 
Coles mesmes, tien de tenese en cuenta que les relaciones ente la dinastía Han y los xiongnu pasaron por dellos períodosperiodos, nos que podía esistir una tácita paz sofitada en matrimonios enllazaos, o bien dellos episodios enllargaos de máxima hostilidá, que llevaría a los ''Húangdì'' (皇帝)<ref>La titulatura compuesta ''Húangdì'' apaez na mayor parte de los testos dinásticos, embrivida na so forma "''DÌ''", pudiéndose traducir esta titulatura aprosimao como "''Soberanu Emperador''" o "''Emperador Soberanu''", siendo esta última traducción la más utilizada nes traducciones europees. Ye comúnmente tratada como la concepción "''emperador''", siguiendo'l modelu llatinu. Sicasí, tantu la so concepción como la naturaleza del poder y los cargos difieren en gran midida del modelu llatinu.</ref> a grandes y costoses campañes, que nun consiguieron n'última instancia someter al enemigu. Per parte de los xiongnu, tampoco hubo una política esitosa na so meyora y defensa contra los Hàn, siendo finalmente víctimes de la parsimoniosa y lenta política erosiva de los estrategues y altos mandos chinos. Entá siendo los principales enemigos de la dinastía y un peligru sempiternu qu'amenaciaba en tou momentu con arruinar les fronteres del norte y cayer como una nube sobre l'Estáu, la mayor parte de la información disponible sobre la confederación vieno mandada poles vastes anotaciones de les fontes de la dómina Hàn. Distintos llingüistes intentaron en devanéu reconstruyir la llingua de los xiongnu: tou intentu estrellóse una y otra vez na insostenible xera. Nun esiste a día de güei prueba dalguna o material que nos indique aprosimao la llingua madre de los xiongnu. Esto, sicasí, nun sirvió de frenu nin alvertencia por que a lo llargo del sieglu pasáu, diversos turcólogos van intentar remanar de forma bien precaria l'orixe de la supuesta llingua túrquica y fonte madre de la que darréu evolucionaríen les diverses cañes túrquicas, ente elles el mesmu prototurco, que sí dexó pruebes materiales a partir del sieglu VI d.C. Tamién atopamos otra aguada d'identificación llingüística sostenida por dellos académicos y antropólogos que defenden un posible orixe a partir de la caña llingüística mongola. A pesar de diversos estudios ya intentos de reconstrucción de la llingua, a día de güei ye imposible reconstruyir de nenguna manera l'orixe llingüísticu xiongnu. Una xera complicada, si tenemos en cuenta tamién el fechu de tar analizando la llingua d'una confederación de pueblos nómades, na que podía atopase una presencia de diverses llingües tremaes a lo llargo de miles de kilómetros de distancia, estremándose ente comunidaes que, en munches ocasiones, nun guardaben apenes relación dalguna. Entá con tou, la mayoría de titulaturas y dellos términos axudicaos a les sos élites y rangos nobiliarios fueron mandaes en forma de trescripción a partir del hanyu de la dómina Hàn, na obra de Sīmǎ Qiān y [[Ban Gu|Bān Gù (班固)]]. '''D'esta miente, tantu'l mesmu términu utilizáu pa noma-yos (''xiōngnú''/匈奴), como'l títulu señaláu poles fontes chines pal so gobiernu (''Chányú''/單于), son na práutica trescripciones del soníu de la so llingua orixinal, anguaño desconocida'''. Cabo señalar que'l términu ''xiōngnu'' traduzse aprosimao como "''esclavu furiosu''", entendiendo'l hanzi 匈 como "''roxura''", "''rabia''", "''roxura''", ente que el hanzi 奴 como "''esclavu''". A lo último, hai que tener en cuenta que la denominación derogatoria escontra otros pueblos más allá del órbite cultural chinu supunxo un costume constante y perpetuao mientres xeneraciones, hasta tiempos bien recién.
 
== La confederación so la férula de Mòdùn ''Chányú'' (冒頓單于) ==
Llinia 24:
== Un modelu d'alianza política: los ''héqin'' (和親) o'l ''parentescu pacíficu'' ==
 
Antes de señalar dalgunos de los aspeutos a tener en cuenta na política xiongnu posterior a la muerte de Mòdùn, convien detenenos de volao n'unu de los puntales decisivos tocantes a política y relaciones ente'l poder nómada y el poder sedentario.<ref>Lóxicamente, los beneficios directos d'una política tan granible como yera la concesión d'un ''héqīn'', nun s'acutaba namái a les relaciones colos gobiernos y dinastíes socesives nel orbe chinu, sinón qu'amás cuntamos con otros enllaces y matrimonios entamaos con distintos Estaos y dómines, siendo una práutica yá puramente utilizada como ferramienta poles distintes cañes nómades de la estepa. Sicasí, foi xustamente na tradición y política china onde más s'impulsó esta ferramienta n'ocasiones de mayor tatexu, problemática y desventaxa, nun siendo en concencia una opción vidable o consecutiva nun períoduperiodu de tiempu indetermináu, sinón solamente visible en momentos de mayor tensión ya inestabilidá o bien, como vía d'enllaz directu, pa controlar confederaciones, cañes tribales o delles ''bù'' estratéxiques pa la política china.</ref> Nel marcu de los primeros enfrentamientos directos de la confederación cola acabante instaurar dinastía Hàn, escontra l'iviernu del 200 e.C., '''Liú Bāng (劉邦)'''<ref>Citar equí col so nome de nacencia, a pesar de que nos testos ye namái señaláu pol so titulatura en finando, pudiendo ser fácilmente reconocíu como '''''Gāozǔ''''' (高祖), que se traduz aprosimao como "''Eminente Ancestru''", "''Eleváu Ancestru''".</ref> tuvo qu'encarar dos grandes amenaces que s'acurrieren inesperadamente nel norte de los sos dominios: per un sitiu, la traición d'unu de los sos más íntimos collaboradores dende l'entamu de la so ascensión, '''Hán Wáng Xìn (韓王信)''', y per otru llau, el control de los xiongnu de delles rexones estratéxiques nel norte qu'abríen una vía d'accesu a toles demarcaciones provinciales ya inclusive una puerta d'invasión al sur. La traición del so antiguu collaborador aumentaba'l nivel de l'amenaza, teniendo en cuenta que yá Mòdùn podía tener accesu más detalláu ya información pervalible a la de contraatacar al soberanu hàn.<ref>Tal que se cunta de forma embrivida, na biografía de los xiongnu del ''Shǐ Jì'': "...是時漢初定中國，徙韓王信於代，都馬邑。匈奴大攻圍馬邑，韓王信降匈奴。匈奴得信，因引兵南踰句注，攻太原，至晉陽下。高帝自將兵往擊之。...".</ref>
 
A pesar de la situación, Liú Bāng nun duldar en dirixir él mesmu tol exércitu al completu, xubiendo coles tropes en plenu iviernu nel añu 200 e.C. y consiguiendo llegar hasta la estratéxica Tàiyuán (太原). El plan inicial paecía empuestu a un ésitu irremediable, hasta que la estratexa de Mòdùn nun tardó en dar los sos frutos: dispuestu a dar una llección exemplar al bárbaru xiongnu, Liú Bāng cometió l'erru d'estremar les sos tropes, avanzando personalmente cola parte del exércitu que yá taba en disposición de combatir directamente, ente que l'astutu Mòdùn dexaba ver namái a les sos tropes de peor calidá y compostura, nuna maniobra d'engañu tácticu insuperable. Convencíu d'una victoria fácil, Liú Bāng avanzó colos sos homes hasta cayer na trampa orquestada por Mòdùn, quedando arrodiáu finalmente poles refalgables tropes iniciales del nómada, xuntu con una vanguardia d'hasta 40.000 ''jīngbīng'' (精兵).<ref>El binomiu '''''jīngbīng''''' traduzse aprosimao como “'''''tropes'' [de] ''elite'''''”, siendo'l hanzi '''''jīng''''' el calter señaláu nel hanyu arcaicu pa señalar la "''habilidá''", "''veteranía''" o "''elite''" d'un determiinado aspeutu, ente que el hanzi '''''bīng''''' puede ser traducíu en delles acepciones, ente elles el presente de señalar un contingente del exércitu.</ref> Liú Bāng fuera derrotáu y corralada poles tropes del ''bárbaru'' adversariu, permaneciendo mientres siete díes presos d'una enorme congoxa, desesperación y la más absoluta ignominia, nel monte Báidēng (白登).<ref>"...高帝先至平城，步兵未盡到，冒頓縱精兵四十萬騎圍高帝於白登，七日，漢兵中外不得相救餉..." (''Shǐ Jì'', volume 110).</ref> Sīmǎ Qiān señala que n'última instancia, una suerte de sucesos facilitó la "lliberación" del soberanu derrotáu: unu de los primeros sucesos y quiciabes el más determinante foi la mesma dulda que consumía a Mòdùn, consciente de la desventaxa que supónía caltener a tou un exércitu asediado ente que coles mesmes intentaba refugar al gruesu del exércitu Hàn qu'entá nun consiguiera llegar a les sos posiciones. Tou ello sumábase a les duldes que sostenía sobre dalgunos de los supuestos aliaos adquiríos apocayá tres la rindición de Hán Wáng Xìn, pudiendo significar una posible traición posterior que-y dexara hasta con trés frentes abiertos. N'última instancia, el mesmu Liú Bāng fixo llegar una misiva al soberanu nómada, indicándo-y la temeridá de anexionarse tolos territorios qu'apocayá arrampuñara al Estáu Hàn, sofitándose na falta de poder y meyores abondes como pa sostener territorios estensos bien alloñaos de la manera de vida y economía nómada, con dalguna qu'otra alvertencia de castigu celestial. Sicasí, ye posible que la traza esencial y determinante pa decidir "''abrir l'asediu nuna única dirección''", fora puramente la peligrosidá yá alvertida, de quedar arrodiáu de les tropes enemigues.
Llinia 42:
Hasta la so muerte, Liú Chè realizaría decenes de campañes, misiones de reconocencia, incursiones menores ya intercambios diplomáticos colos principales poderes asitiaos a lo llargo y anchu de les estepes, según los Estaos sedentarios axacentes ya independientes de Hàn, figurando ente les más granibles, les esplegaes pol celebráu xeneral '''Wèi Qīng (衛青)''' y les de '''Huò Qùbìng''' '''(霍去病)'''.<ref>Dos escelsos xenerales de dómina Hàn, que coles mesmes establecieren una relación familiar, llevándo-yos nun primer momentu a una gran empatía y conexón, hasta que'l mozu Huo Qubing llogró abasnar escontra'l so bandu a la mayoría de los antiguos collaboradores de Wei Qing, dexando al gran xeneral nel ostracismu más absolutu, tres dellos reveses nel intre d'una de les campañes sosteníes contra los xiongnu.</ref> Esti postreru protagonizó dalgunes de les xestes más coraxoses de les armes Hàn al llograr allá una vegada, con tan solo una fuerza de caballería inferior a les huestes enemigues, aportar hasta Longxi y n'apenes una selmana abrir camín a golpe d'espada hasta someter a cinco demarcaciones rexonales de la confederación,<ref>Demarcaciones que son señalaes nos testos como les ''yòude'' (右地), esto ye, les "'''''tierres de la esquierda'''''".</ref> llegando a llograr la rindición incondicional d'unu de los nobles xiongnu, el ''Xiūtu Wáng'' (休屠王), ablayando y masacrando a más de 18.000 de los sos caballeros, amás de tomar como troféu de guerra una misteriosa deidá a la que los xiongnu ufiertaben les sos oraciones y sacrificios.<ref>Figura qu'apaez nel testu como ''jīnrén'' (金人), que puede traducise aprosimao como "'''''Home Áureo'''''", qu'entá güei desamarra grandes especulaciones ya hipótesis sobre la utilidá real del sacramentu de felicidá figura y la relación d'esti episodiu con una aguada relixosa concreta. ''Shǐ Jì'', Volume 110: "...其明年春，漢使驃騎將軍去病將萬騎出隴西，過焉支山千餘里，擊匈奴，得胡首虜（騎）萬八千餘級，破得休屠王祭天金人。...".</ref> Esta derrota provocaría que más tarde, otru de los nobles xiongnu, ''el Kūnxié Wáng'' (昆邪王), mandara executar al ''Xiūtu Wáng'', faciendo que les sos fuerces combinar coles del so compañeru derrotáu y ufiertando la rindición incondicional a Hàn, coles sos más de 40.000 siguidores, lo cual supunxo na práutica unu de los mayores golpes políticos realizaos a manos del gobiernu Hàn contra la confederación xiongnu.<ref>''Han Shu'', Volume 94A: "...其秋，單于怒昆邪王、休屠王居西方為漢所殺虜數萬人，欲召誅之。昆邪、休屠王恐，謀降漢，漢使票騎將軍迎之。昆邪王殺休屠王，並將其眾降漢，凡四萬餘人，號十萬。...".</ref>
 
Esta agresiva política, non antemanada nin entendida na so máxima estensión polos xiongnu, provocó que mientres tol reináu de Liú Chè, el ''Chányú'' tuviera que mover el gruesu de les sos tropes hasta'l norte del actual [[desiertu del Gobi]], reasitiando'l centru d'operaciones: esti movimientu tácticu natural y preséu nun llegó a cuayar l'efectu esperáu, cuando les mesmes tropes Hàn realizaren incursiones cola caballería llixera, en pequenes secciones y provistos d'abondu suministru pa travesar tol desiertu. Superaos ante la situación, los xiongnu fueron ganaos en non poques batalles mientres esti trascendental ya importante períoduperiodu que determinaría a la llarga cola sumisión d'una parte importante de los territorios meridionales de la confederación.
 
A pesar d'estos grandes esplegues entamaos por Liú Chè y otros Húangdì socesores, tien de tenese en cuenta que les dificultaes loxístiques llindaben en gran midida tanto la duración como la continuidá al llargu plazu d'estes campañes. Según l'analís de '''Yan You (嚴尤)''', les dificultaes fueron dobles.<ref>Un discursu estensu ya ilustrativu del sentimientu que rondaba na mente de non pocos subordinaos y funcionarios del gobiernu topar nel volume 94B del ''Han Shu'': https://zh.wikisource.org/wiki/%Y6%BC%A2%Y6%9B%B8/%Y5%8D%B7094%Y4%B8%8B</ref> De primeres, atopábase'l fechu de qu'hasta'l momentu, el suministru en llargues distancies y en territorios entá inexplorados pol gobiernu Hàn obligaba a una suerte de casualidaes y fortuna, xuntu con un mandu capacitáu pa sostener la moral de los homes en condiciones estremes (ensin escaecer la disposición de la tropa, les condiciones del enemigu, etc.). De segundes, nun había qu'escaecer que les condiciones climátiques estremes y en munches ocasiones impredicibles faíen de les estepes orientales un campu de batalla bien inestable y ventureru pa sostener campañes a llarga distancia y nun períoduperiodu de tiempu, polo xeneral, abondo allargáu. Bastante ye que, en materia de recursos humanos y animales, la dinastìa sufriría una tarrecible sangría mientres años, productu de delles campañes sosteníes en territoriu enemigu: entá col botín recuperáu y un aumentu del estatus militar de les tropes Hàn, estes derrotes erosionaron en gran midida la capacidá de reacción de les tropes na frontera, tal que demuestra l'amenorgamientu considerable d'operaciones esplegaes polos socesores de Liú Chè. En dalgunos de los informes que s'inclúin nes fontes oficiales, falar de cifres de perdes alarmantes na cantidá de caballos emplegaos en delles de les campañes: nuna d'elles, de los 140.000 caballos utilizaos pa la mesma, tan solo tornaron 30.000 cabeces, lo que lastraba descomanadamente la capacidá de movimientu y acción de les tropes Hàn. Entá con estes dificultaes, lo cierto ye que la dinastía arrampuñó a los xiongnu el control del corredor del Gansu hasta [[Lop Nor]], consiguiendo unu de los oxetivos más repitíos nes audiencies y xuntes sosteníes na capital: dixebrar cualesquier posible ayuda a los xiongnu proveniente de los pueblos seminómades asitiaos nel altiplanu tibetanu y nes rexones esteparias axacentes, como'l casu de los tarrecíos y problemáticos '''qiāng (羌)'''.<ref>Estratu étnicu qu'entá anguaño pervive, anque en númberu decreciente, na China actual. Hai que tener en cuenta que los qiāng suponen unu de los grupos étnicos más referíos y citaos nes fontes chines, siendo los principales protagonistes na importante rexón de l'actual Gansu.</ref>
 
== L'empiezu del cayente de la confederación: les lluches fratricides nel senu de la élite xiongnu ==
Lo que nun primer momentu paecía demostrar la solidez xiongnu inclusive dende la muerte de Mòdùn, al esconxurar con relativu ésitu dalgunos de los ataques realizaos pola dinastía Hàn mientres períodosperiodos críticos como'l gobiernu de Liú Chè, llueu se demostraría como un puru espeyismu qu'escondía detrás una grave situación d'inestabilidá política, na que les distintes facciones intentaben caltener cada vez más la so poder hereditariu y nominal, ente que el ''Chányú'' víase quitáu de sofitos contundentes o figures de gran sonadía. Con esta situación, el líder xiongnu nun podía efectuar una política defensiva y de respuesta activa ante les crecientes polítiques ya intrigues esplegaes dende'l gobiernu Hàn, nin tampoco protexese d'atacar intestinos na mesma confederación. Una situación bultable polos sos enemigos sureños, tal que demuestra'l nivel de faigo de menos claro que s'alendaba na corte hàn, que queda demostráu na siguiente afirmación fecha por '''Rèn Chǎng (任敞)''':
 
<small>«..''Los xiōngnu fueron ganaos apocayá'', [topándose] ''arrodiaos, de manera que resulta más apoderáu'l que podamos converti-yos en ''[nuesos] ''wàichén'' (外臣) ''solicitando una audiencia na frontera''...»</small><ref>Una afirmación ensin dulda ilustrativa de l'amenaza, yá totalmente minusvalorizada, escontra los xiongnu. O siquier, ilustrativa de la debilidá yá alvertida por non pocos funcionarios de la corte hàn: "....匈奴新困，宜使為外臣，朝請於邊..." (Hàn Shu, volume 94A).</ref><small>.</small>
Llinia 76:
Hai que destacar que'l poder yá amenorgáu y "asimiláu" de los xiongnu acantonaos al sur, tuvo una serie de vicisitúes nes que podemos atopar una gran predisposición al serviciu del ''Húangdì'', ente que en non poques ocasiones, una parte de la elite y la sociedá xiongnu amosó'l so refugu y el so deséu d'independencia del gobiernu Hàn. Esti enclín puede reparase fácilmente n'unu de los ''Chányú'' citaos por Ban Gu, '''Nángzhīyásī''' (囊知牙斯).<ref>Quien tomó la titulatura oficial de '''''Wūzhūliú Ruòdī Chányú''''' /烏珠留若鞮單于, gobernando ente 8 y 13 d.C.</ref> Esti postreru ''Chányú'' asítiase yá cronológicamente nel marcu de la usurpación realizada por '''Wáng Mǎng (王莽)''', cola consiguiente instauración de la so propia dinastía, la '''dinastía Xīn (新, ente 9 y 23 d.C.)'''. Dende l'empiezu del gobiernu y el control del lexítimu tronu Hàn, los xiongnu repararen con equidistancia la grave situación política vivida nel Estáu Hàn, polo que sostuvieron una suerte d'opiniones ente les que permanecía, como siempres, el vieyu pruyimientu xeneral d'independencia política, ente qu'otru sector abogaba por lluchar contra l'usurpador, argumentando la defensa de la llexitimidá Hàn, lo que coles mesmes-yos garantizaba la llibertá de movimientu, protexéndo-yos ante cualquier cambéu de rol políticu que se traduxera na vuelta de la dinastía lexítima (esto ye, cubrir los llombos ante'l bandu lexítimu Hàn, ante una hipotética derrota del usurpador).
 
Metanes estes cavilgadures, Wáng Mǎng yá abarruntaba d'una posible negativa de los xiongnu a la so sumisión, polo que pa evitar una posible revuelta qu'amenaciara'l control del norte, intentó someter a los xiongnu, en primer instancia con sutiles trampes, como la idea de fae-yos entrega d'un falsu sellu imperial. Sicasí, dalgunos de los más estrechos collaboradores de Nángzhīyásī van llograr alverti-y del engañu, aconseyándo-y n'última instancia desoyer y adoptar una actitú ambigua ante l'usurpador. Wáng Mǎng nun se va dar por vencíu, polo que tres el fracasu inicial, va pasar a la llamada directa a dalgunos de los miembros de la elite xiongnu, nun intentu de debilitar la posición del ''Chányú'' y obliga-y a empresta-y la so sumisión incondicional. Esta artimaña va provocar l'efectu contrariu, cuando s'atreva a alzar consecutivamente hasta a trés ''Chányú'' contrarios al lexítimu soberanu xiongnu: un primer intentu realizáu con '''Xián (鹹)''', que va ser nomáu como '''''Xiào Chányú'' (孝單于)'''. Titulatura y cargu que namái llegaría a ocupar por un períoduperiodu curtiu de tiempu (11-13 d.C.) hasta la so execución decretada por Wáng Mǎng. Un segundu y tercer intentu va ser protagonizáu por aciu los hermanos '''Zhù''' (助) y '''Dēng''' (登), a los que nomaría cola titulatura de '''Shùn Chányú''' '''(順單于).''' Ente que Zhù ocuparía'l puestu namái unos meses nel 11 d.C., el so hermanu Dēng apenes llegaría a supera-y nel cargu, ocupando la titulatura ente 11 y 12 d.C. Lóxicamente, la inestabilidá nel intentu d'erosión de la soberanía xiongnu por Wáng Mǎng delataba coles mesmes la mesma debilidá y fraxilidá que caltenía'l so gobiernu usurpador. Un intentu d'erosión que se complicó entá más cola fuxida del padre de los trés candidatos a la corte de Nángzhīyásī, lo que legitimaba en sumu derechu les prerrogativas y poder del ''Chányú'', frente a les marionetes polítiques de Wáng Mǎng. Cabo señalar qu'entá siendo utilizaos pol usurpador, la suerte sería benévola con Xiàn, pos foi readmitido en territoriu xiongnu, llogrando una promoción ente la elite y llogrando ser aceptáu pol agraviáu Nángzhīyásī como'l so socesor directu (a partir de 18 d.C.). Una socesión inédito y eficiente qu'ayudaba a llimar cualquier confrontación o revanchismo que pudieren allugar delles de les facciones utilizaes nel so día por Wáng Mǎng, coles mesmes que con esti xestu evitaba cualesquier mala reacción o ataque xustificáu pol usurpador.
 
Si yá antes persistía nel so intentu de socavar definitivamente la unidá xiongnu, Wang Máng va volver nuevamente al ataque, esta vegada utilizando taimadamente a unu de los miembros de la elite xiongnu que permanecía ocultu: '''Xūbo Dāng (須卜當).''' Tres la muerte de Xiàn, el so hermanu '''Yú (輿)''' foi escoyíu como'l nuevu ''Chányú'' socesor, cumpliendo col deséu inicial de Nángzhīyásī y dando solidez a la llinia hereditaria, reconociendo asina al so antiguu valedor. Metanes toos estos cambeos de dirección, Wáng Mǎng pudo arrestar a dellos miembros de la elite de los Xūbo (須卜), ente ellos al propiu Xūbo Dāng y a la so familia, aprovechando esta última ascensión pa proclama-y como'l lexítimu ''Chányú'', cola titulatura '''Xūbo Chányú''' '''(須卜單于)'''. Esti nuevu intentu va ser más esitosu que los anteriores, faciendo que'l pretendiente ocupara'l so puestu mientres un tiempu más enllargáu (ente 18 y 21 d.C.), siendo, sicasí, condergáu al fracasu al igual que los anteriores. Pa esta dómina, les fuerces de Wang Máng atopábense yá claramente en desventaxa y la derrota amenaciaba día ente día el so gobiernu ilexítimu. Finalmente, la ''xìng'' de Hàn consiguió entartalla-y tan solo dos años dempués (23 d.C.), xusto cuando entá taba faciendo planes de conquista y subordinación de los xiongnu ya intentaba establecer llazos matrimoniales con dalgunos de los miembros de la familia Xūbo. Pela so parte, tantu'l pretendíu ''Chányú'', como la so vultable madre y el restu de la elite y partidarios contrarios a Yú como ''Chányú'', fueron executaos, cesándose de facto esti grave períoduperiodu d'hostilidá abierta ente los xiongnu y la dinastía instaurada por Wang Máng. L'actitú amosada polos líderes en contra de los deseos del usurpador, tendría los sos efectos positivos na política esplegada dende la reinstaurada dinastía Hàn (23-220 d.C.), garantizándose la llinia hereditaria lexítima dende Yú<ref>Una realidá constatable na llarga vixencia del gobiernu calteníu por Yú (ente 18 y 46 d.C.), que-y alloñar descomanadamente de la inestabilidá demostrada polos sos antecesores nel cargu.</ref> y asocediéndose una serie de soberanos, qu'en non poques ocasiones emprestaron serviciu activu a Luoyang.
 
La posición incontestable de Yú llevaríalu en determináu momentu a poder regodearse y faese ver como un verdaderu rexenerador y poderosu líder, en semeyanza al llabor ufiertao y protagonizao pol casi míticu fundador de la confederación, Mòdùn. Esta posición fixo qu'inclusive s'atreviera a imponer el mesmu ''Chányú'' tres la so muerte, recayendo la responsabilidá nel fíu mayor del ''Chányú'' entá reinante: '''Púnú (蒲奴)'''. Esta midida nun foi aceptada por munchos miembros de la familia nin per una parte de la sociedá, que nun tardó n'upar tres la muerte de Yú al principal cabezaleru de la negativa a Púnú: '''Bi (比)''',<ref>Quien se fixo titular ''Xiāluòshīzhúdī Chányú'' (虾落尸逐鞮單于).</ref> otru integrante de la familia gobernante. Tan solo dos años dempués de la xubida al tronu de los xiongnu, Púnú foi derrocáu. A pesar de qu'esti golpe d'Estáu impuestu por Bì tuvo abonda vixencia como pa sostenese nel poder mientres dellos años (48-56 d.C.), el so exemplu dio de resultes una llarga cadena de gobernantes ineficaces, con oposiciones nel senu de les élites y con más d'una inxerencia Hàn a la d'aceptar o refugar el nuevu candidatu al tronu del ''Chányú''.
Llinia 94:
Hai que señalar que coles mesmes el términu '''hú''' (胡) nun foi correchamente interpretáu pola mayoría d'autores europeos, tendiendo fácilmente a catalogalo como "bárbaru", cuando la so función etimolóxica falta d'indicar non tantu la so identidá cultural atrasada o inferior o como elementu despreciatible, sinón el so allugamientu xeográficu concreta: d'esta miente, 胡 funciona non cola carga etimolóxica del términu "bárbaru" grecolatino, sinón como un calter qu'adopta una función de etnónimo, indicando l'allugamientu concretu de los estratos étnicos aludíos (nesti casu, siempres en relación al noroeste del mundu conocíu). Ello ye que el calter ''hú'' aplícase indiscriminadamente a personaxes o dignatarios llegaos d'Estaos asitiaos nel Asia Central y que fueron amestaos a cultures como la sogdiana (esto ye, puramente una cultura amestada al mundu iraniu). La totalidá de les cañes nómades citaes nel grupu de los ''Wǔ Hú'' enmárcase dientro de la área xeográfica del noroeste (los dī y los qiāng asítiense en redol al corredor de Hexi y la rexón de Gansu), ente que los xiānbēi, entá siendo la única caña étnica enmarcada dientro de les rexones nororientales, moviéronse cada vez más progresivamente escontra'l noroeste, intentando llegar a les acobiciaes rexones del Ordos, ya inclusive moviéndose hasta algamar l'altiplanu tibetanu (el célebre casu de la comunidá emigrada de '''Mùróng Tǔyùhún''' (慕容吐谷渾), fundadora del estáu de '''Tǔyùhún''' (吐谷渾).
 
La inestabilidá política que caracterizó'l períoduperiodu yá señaláu ente 220 y 311, fixo que munchos grupos empobinaos por elites soberanes d'estos cinco cañes pudieren atopar tierres onde instalase, siendo nun principiu les demarcaciones más castigaes y aisllaes del poder menguante de Luoyang: esto ye, en redol a les comandancies y provincies del norte. A diferencia de les otres cañes étniques citaes, los xiongnu partíen yá con ventaya previa, por cuenta del so asentamientu dientro de les rexones y circunscripciones chines, polo qu'aprovecharon la oportunidá que-yos brindaba la guerra de los '''''Bā Wáng Zhī Luàn''''' '''(八王之乱)'''.<ref>Traducíu aprosimao como la "C''onfusión de los Nueve Soberanos''" o "''Desorde de los Nueve Soberanos''", en referencia a la llucha encarnizada que se desamarró ente distintes partidarios y familiares de la familia reinante na dinastía Jìn, la ''xìng'' de los Sīmǎ.</ref> Consciente de la necesidá de reafitar la so posición si quería evitar el riesgu de ser depuestu del so cargu, o trate somorguiáu na guerra civil que yá se cobró un bon númberu de víctimes ente la mesma comunidá xiongnu, '''Liú Yuān''' (劉淵), un nietu del penúltimu ''Chányú'' reinante, Wūfuluó, apiguró a los sos siguidores y empezó a estender la so autoridá, aprovechando'l vacíu de poder y la llexitimidá, utilizando y valiéndose de los cargos que yá caltenía en representación del gobiernu Jìn, coles mesmes que reivindicaba'l so supuestu llinaxe y conexón tantu colos sos propios ancestros ya inclusive cola so ascendencia Hàn, tal que demostró cola titulatura adoptada pa la nueva dinastía impuesta: '''Hàn''' (漢), establecida en 304 d.C.<ref>Otru de los erros comunes, a la d'evaluar esti convulso períoduperiodu, cometíos por non pocos autores europeos ye la identificación d'esti Estáu como'l primer embrión bárbaru nacíu en territoriu chinu. Lo cierto ye que'l primer Estáu surdíu arriendes de esta voráxine d'acontecimientos, foi l'Estáu de '''Chóuchí''' (仇池), establecíu escontra 297 por '''Yáng Màosōo''' (楊茂搜). Un Estáu que llegaría a perdurar hasta 447, anque pola so estensión y el so escasu protagonismu políticu foi tradicionalmente teníu pocu en cuenta al valorar esti períoduperiodu.</ref> Unu de los aspeutos a tener en cuenta a la de valorar la verdadera naturaleza d'esti Estáu, ye la d'entender y analizar esta dómina como una de les dómines de mayor mestizaje vivíes na hestoria china: falamos de constantes movimientos étnicos, múltiples enllaces matrimoniales ente la población sedentaria y la nómada y grandes intercambios culturales, que conducíen na mayoría de casos a la creación de nueves identidaes étniques y nueves élites que rexiríen mientres sieglos parte del escenariu políticu norteño (tal que ye'l casu de los paradigmáticos '''Tàbá''' (拓拔), tamién conocíos como '''Tuoba'''). Cuntando con esti últimu aspeutu, nun ye fayadizu calificar a esti Estáu como un ente totalmente xiongnu, yá que nel so mayor parte la población sedentaria hàn llegó a caltener un importante estatus, ensin cuntar con grupos étnicos provenientes de los ''Wǔ Hú'' qu'atoparon abelugu nun primer momentu de caos y tracamundiu nel Estáu llevantáu por Liú Yuān. Unu d'estos personaxes sería, a lo postrero, otru de los grandes actores de la política norteña: el ''jié'' '''Shí Lēi''' (石勒). Con un Estáu reforzáu por constantes folada de refuxaos, una autoridá imposible de ser contestada pol deterioráu gobiernu Jìn y una zona de control estratéxica que-y dexaba conquistar con relativa facilidá tola rexón onde se topaba xustamente la capital Jìn, xuntu con otres importantes ciudaes como Chang'an, Liú Yuān algamó non solo la yá pretendida llibertá y resurrección "xiongnu", sinón qu'inclusive dio'l primer pasu pal fallecimientu políticu de la dinastía Jìn y p'arruinar el suañu de renovación china que se perdiera yá casi un sieglu antes, col fin de la dinastía Hàn. La ''xìng'' de los Sīmǎ nun tuvo en nengún momentu un sofitu seriu al so intentu de contraataque a la meyora de los ''hú'', yá que nin siquier podía nesti momentu certificar una soberanía incontestable ente los territorios qu'entá intentaba controlar pa la so causa,<ref>Con esceición de la provincia de Liàng, que mientres un curtiu tiempu caltuvo vasallaxe y reconocencia de soberanía a la dinastía, siendo finalmente barrida pola marea ''hú''.</ref> ente que dellos de los comandantes más capaces nun efectuaben meyora dalguna. Nun ye d'estrañar que, yá pal añu 311 cayera la mesma Luoyang y marcara l'entamu d'una nueva dómina y dinastía: la era de los '''''Shíliù Guó''''' (十六國) y obligaba a la ''xìng'' de los Sīmǎ, encabezada por '''Sīmǎ Ruì''' (司馬睿), a replegase al sur, buscando l'abrigu del Yangtzé, onde caltuvieron los territorios en nome de la dinastía Jìn hasta 420 d.C. Esti últimu allongamientu de la dinastía foi nomada nel so defectu como '''Dōng Jìn''' (東晉),<ref>Esto ye, la dinastía ''Jin del Este''</ref> estremándola d'esta miente del so anterior períoduperiodu hasta'l repliegue al sur.
 
Tomar de Luoyang (311) realizóse xusto dempués de la muerte de Liú Yuān (310) y l'ascensión del so fíu y herederu, '''Liú Cōng''' (劉聰). Líder autoritariu y d'espíritu combativu, Liú Cōng buscó en tou momentu rematar la xera qu'empezara'l so padre, encargando a dellos de los sos meyores xenerales que sitiaren y conquistaren de forma definitiva'l principal focu de resistencia Jìn nel norte, Luoyang. Una vegada consiguida la magna xera, Liú Cōng buscó prindar yá de forma decisiva l'últimu focu de poder que los restaba a la dinastía Jìn nel norte: xustamente l'antigua capital hàn de '''Chang'an''' que nesti momentu atopábase yá nun estáu d'avanzada ruina, siendo paradójicamente el centru de control activu del débil soberanu Jìn, '''Sīmǎ Yè''' (司馬鄴), al qu'executó tiempu dempués (318 d.C.). Cabo señalar que yá enantes Liú Cōng consiguiera prindar al so antecesor nel cargu, '''Sīmǎ Chì''' (司馬熾), tres la captura de Luoyang, decretando de la mesma la so execución posterior (313 d.C.). Tiempos difíciles y de gran turbulencia, como demuestra la captura y execución d'hasta dos ''Húangdì'' de la lexítima dinastía. Tres esti últimu golpe d'efectu, la nueva capital escoyida p'acoyer el flamante Estáu de Hàn Zhào foi l'anquilosada y casi destruyida Chang'an, tomando coles mesmes una nueva denominación yá mientres el gobiernu de '''Liú Yào''' (劉曜), que foi reconocida namái como '''Zhào''' (趙) a partir de 319 d.C. Tres esti últimu cambéu del soberanu, amosábase claramente un distanciamientu escontra una vinculación más directa cola tradición china, ente que se reafitaba una oposición bastante condundente a manos de dellos de los subalternos que nel so día sirvieron so los gobiernos de Liú Yuān y Liú Cōng. El comandante de mayor sonadía y más poder dientro del nuevu Estáu yera la épica figura de Shí Lēi. Antiguu esclavu, reconocíu líder y unu de los conquistadores de la prestixosa Luoyang, convirtiérase mientres años nel principal brazu executor del Estáu. Ensin cuntar cola valía y reputación que yá tenía primeramente al ponese al serviciu de Liú Yuān, acompañáu de múltiples bandes de siguidores. Pal añu 329, el distanciamientu impuestu ente Chang'an y Shí Lēi, xuntu colos ataques d'otros paíse vecinos y l'amenaza de represalies y contraataques de los Jìn dende'l sur, acabó col suañu de Liú Yuān, siendo encloyada pol Estáu instauráu pol so antiguu servidor, Shí Lēi, que yera llamáu tamién '''Zhào''' (趙).<ref>Pa evitar tracamundios a la de faer alusiones a los distintos llinaxes reinantes, vieno referise'l primer gobiernu impulsáu por Liu Yuan como ''Hàn Zhào'' (漢趙) o ''Qián Zhào'' (前趙), esto ye, "''Zhao Anterior''". L'Estáu fundáu por Shi Lei tomaría d'esta miente la denominación de ''Hòu Zhào'' (後趙), esto ye, "Zhao Posterior".</ref> El primer intentu de base estatal xiongnu fracasara, pero nun sería'l postreru.
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/wiki/Xiongnu»