Revisión a fecha de 13:32 7 pay 2018 editar Aosbot (alderique \| contribuciones) Bots 2706 ediciones m Introduciendo {{1000}} ← Edición más antigua		Revisión a fecha de 19:53 28 xin 2019 editar desfacer XabatuBot (alderique \| contribuciones) Bots, Exenciones de bloqueos IP 1 395 497 ediciones m Iguo testu: -"pué" +"pue" Edición más nueva →
Llinia 22: [[File:Dent Corn 'Oaxacan Green' (Zea mays) MHNT 2.jpg\|thumb\|''Zea mays'' 'Oaxacan Green'.]] [[File:Zea mays 'Ottofile giallo Tortonese' MHNT.BOT.2015.34.1.jpg\|thumb\|''Zea mays 'Ottofile giallo Tortonese''']] El '''maíz''' ( tamién conocíu como ''maís'', ''meíz'', ''millu'' o [[borona]]) ye una planta yerbácea añal, de la familia de les [[gramínea\|gramínees]] que se cultiva pa consumu tanto humanu como animal. El so nome científicu ye Zea mays. Esta especie, orixinaria de [[Méxicu]] (Valle de Tehuacán), llegó a [[Europa]] nel sieglu XVI y cultívase anguaño en tol mundu, siendo'l [[cereal]] más plantáu, per delantre del [[trigu]] y del [[arroz]]. Llinia 31: El tueru o '''narbasu''', lleñosu y güecu aseméyase al del [[bambú]]. Componse de tres capes: una '''epidermis''' esterior, impermeable y tresparente, una '''parede''' per onde circula la sustancia y una '''médula''' esponxosa y blanca onde s'almacenen les reserves alimenticies. El narbasu divídese en varios '''entenuedos''' d'alredor de 20 cm., separaos por '''nuedos'''. En cada nuedu hai una fueya, alternando a cada llau del tueru. Les '''fueyes''' tienen forma allargá y salen del tueru con la punta pa contra baxo. D'elles nacen les '''panoyes''', cubiertes por fileres de granos, unes más y otres menos (ente ocho y trenta). El '''granu''' ta fechu d'un ñácaru y d'una enxundia de reselva, l''''albume'''. L'albume ta costituyíu casi tou d'[[almidón]] y ye lo que -y da'l color al granu de maíz, xeneralmente amariellu, pero tamién blancu, coloráu o negru. Les '''flores''', a diferencia d'otres gramínees, son unisesuales y axúntesne en n'[[inflorescencia\|espigos]] machu y fema. Les machu atópense nos picales de la planta y les femes nes fabaraques sobaqueres. El '''sistema racinal''' comprende abondosos raízos que nacen de los nuedos allugaos na toza del narbasu y que formen corres seguíes, tanto nos nuedos enterraos como nos primeros nuedos aéreos, nuna parte onde los entenuedos son bastante curtios. Llinia 43: == Producción == El maíz ye'l cereal más cultiváu nel mundu, per delantre del arroz y del trigu. La producción mundial en 2003 fue de 638 millones de [[tonelaes]]. Los principales países productores son: * [[Estaos Xuníos]] ( 260 MT) * [[China]] (114 MT) Llinia 64: El maíz gástase mayormente de caltenencia, tantu pal espendiu humanu como pal animal. En munchos países, mayormente d'[[Iberoamérica]], el maíz nun ~~pué~~pue faltar na dieta de los sos ñatibles. Suel gastase seya la güeva entera (separá o na panoya) o fecha farina amañá en papielles (fariñes) o en tortos cocíos. Tamién entra na componeúra de mercaúres, como la cebera pa almorzar o les ''palomites'' (''popcorn''). Llinia 82: == El maíz n'Asturies == [[Archivu:CornShocksForestvilleMinnesota2006.JPG\|left\|thumbnail]] El maíz empezó a cultivase n’Asturies a finales del sieglu XVI, anque suel atribuyise la primer coyecha, fechada en [[1605]] nel conceyu de [[Tapia]], a Gonzalo Menéndez Cancio, almirante y capitán xeneral de la [[Florida]], territoriu américanu d'au, según delles fontes, s'adentró n'Europa el maíz. De fechu, en [[2003]], el conceyu de Tapia entamó, xunta'l Serviciu Rexonal d'Investigación y Desenrollu Alimentariu d'Asturies (Serida) y delles empreses de la zona, un proyeutu pal cultivu del tipu de maíz d'aquella primer coyecha de 1605, y la ellaboración de farines de calidá alta pal consumu humanu. Esti cultivu xeneralizóse nel primer terciu del sieglu XVII, lo que representó una revolución nel campu asturianu, al tener un altísimu rendimientu y permitir un aprovechamientu más intensivu del suelu. Sicasí nun desplazó a otros cereales de menor rendimientu, como’l [[trigu]] o la [[escanda]], colos que taba asociáu’l so cultivu: nes meyores tierres llegaben a obtenese tres colleches en dos años, semando primero trigu y escanda, depués [[nabu\|nabos]] y [[alcacer]], y a lo último del ciclu maíz y [[faba\|fabes]]. El maíz tamién favoreció el desarrollu de la ganadería, al asociase el so cultivu col de los nabos y l'alcacer y aprovechase pa l'alimentación animal los tarucos y el narbasu, y hasta la fariña en dellos casos. En cambiu, la so llegada provocó un retrocesu na superficie d'arboláu, especialmente na d'árboles frutales como les [[castañal]]es. El maíz convirtióse bastante rápido nel alimentu básicu de los asturianos. Suel ponese en rellación l'incrementu demográficu del sieglu XVII , nel que duplicó la población asturiana, cola introducción del so cultivu. Hasta époques recientes la so fariña usábase pa facer la boroña o consumíase cocida con agua y sal (fariñes), con lleche o nel pote. Tradicionalmente el maíz solía guardase nos [[horru\|horros]] y paneres, lo qu'esplica l'abondanza d'esti tipu de construcciones n’Asturies. El llabor de quitar la fueya a les panoyes y enrestrales, la [[esfoyaza]], yera un acontecimientu de gran importancia nel que participaba tol mundu, vieyos y mozos, con xeres especíques pa caún. Les esfoyaces representaben asina, n’Asturies rural, un momentu privilexiáu pa cortexar y compartir cantares, xuegos y cosadielles. [[Categoría:Botánica]]

Diferencies ente revisiones de «Zea mays»