Diferencies ente revisiones de «Celta»
Contenido eliminado Contenido añadido
m Bot: Troquéu automáticu de testu (-Ucrania +Ucraína) |
m Preferencies llingüístiques |
||
Llinia 45:
La pallabra celta del [[inglés]] modernu, atestiguáu de magar [[1707]] nes escritures de [[Eduardo Lhuyd]] , colos d'otros eruditos tardiegos del [[sieglu XVII]], traxo l'atención académica a les llingües y la hestoria d'estos vieyos habitantes de [[Gran Bretaña]].
"La Galia" asturiana y ''Gallus'' ''Galli'' llatina podríen ser, al entamu, d'un nome celta étnicu o tribal, quiciabes tomao en llatín demientres les incursiones celtes n'[[Italia]] alrodiu'l 400 e.C. El so raigañu pue ser *''galno'', queriendo dicir 'el poder' 'o la fuercia'. El Griegu "Galatai" parez tar basáu nel mesmu raigañu, tomada
No tocante al términu "Galia", apruz nel francés ''Gaule'' y ''Gaulois'', que ye la interpretación tradicional de la Gallia llatina y ''Gallus'',-''icus'' respeutivamente. Ello ye, el diptongu ''au'' indica un orixe dixebráu, a saber una adautación llatina del *''walha''-Xermánicu. La pallabra inglesa 'Welsh' remana de la pallabra ''wælisc'', la forma Anglosaxona de ''walhiska''-, la pallabra Xermánica pa "foriatu".
Llinia 118:
* El grupu central de los [[Celtíberos]] y [[Carpetanos]], qu'habitaben la meseta y la estaya cimera'l valle del [[Ríu Ebro|Ebru]]. Esti grupu remanez de la emigración celta de la [[Galia]], tomando carauterístiques ibériques.
Los oríxenes de los celtíberos podríen fornir una precisa llave pa esbloquiar el procesu de Celtización nel restu la Península. Esti procesu nel suroeste de la [[Céltica]] y del noroeste nun ye, sicasí, una cenciella
==== Alpes y Valle'l Po ====
Llinia 124:
''Más información ver: [[Hestoria de los Alpes]]''
Hebo una cea presencia celta nel norte d'[[Italia]], pos les inscripciones afayaes más vieyes daten del [[sieglu VI]] e.C. D'alcuerdu con [[Diodoru Sículu]]:
Llinia 131:
El [[Valle'l Po]] y el restu'l norte d'Italia (conocío polos romanos como la [[Galia]]) tuvo habitáu por tribus de fala celta, que fundaren ciudaes como [[Milán]]. Más tarde, l'exércitu romanu cayó derrotáu na [[batalla d'Allia]] y la tribu de los Senones saquió [[Roma]] nel añu [[390 e.C.|390 e.C]].
Na [[batalla de Telemón]], nel [[225 e.C.|225 e.C]] un gran exércitu celta perdió la batalla al quedar entartalláu ente dos
Los romanos vencieron a l'andecha "[[Samnita]]-[[Celta]]-[[Etrusca]]" na [[Tercer Guerra Samnita]], y esto anunciaría l'entamu del fin de la dominación celta na Europa continental, pero nun sedría fasta'l [[192 e.C]] cuando los exércitos romanos conquistaríen los caberos reinos celtes independientes d'Italia.
Llinia 139:
==== Desplazamientu hacia l'Este ====
Los celtes tamién s'estendieron pel [[ríu Danubiu]] y los sos afluentes. Una de les tribus más influyentes, los [[Escordiscos]], asitiaren la so capital en [[Singidunum]] escontra'l [[sieglu III]] e.C, anguaño [[Beograd]], [[Serbia]]. La concentración de castros y los cementerios amuesa una densidá importante de población nel [[valle de Tisza]], güei [[Vojvodina]], Serbia, [[Hungría]] y n'[[
Más al sur, los celtes allugáronse en [[Tracia]] ([[Bulgaria]]), onde vivieren demientres más d'un sieglu, y n'[[Anatolia]], onde s'afitaron los [[Gálates]]. Magüer del so aisllamientu xeográficu del restu'l la [[Céltica]], los Gálates caltuvieren la so [[llingua]], polo menos demientres setecientos años. [[San Xerónimu]], que visitó Ancira (anguaño [[Ankara]]) nel añu [[373]], sentenció que la so llingua yera abondo semeyante a la de [[Tréveri]], nel norte de la [[Galia]].
Llinia 157:
Una gran parte de les poblaciones llariegues de Gran Bretaña ya Irlanda d'anguaño puen ser en parte descendientes de los antiguos pueblos qu'abeyaná habitaren estes tierres, enantes de l'arribada de los celtes y más sero de la llingua y cultura de los pueblos xermánicos. Poco se sabe tocante a la cultura y de l'idioma anteriores. Caltiénense dalgunos topónimos ya hidrónomos como ye'l casu los ríos ''Clyde, Tamar y Thames'', d'etimoloxía incierta, pero posiblemente remanen d'un sustratu pre-celta. Na dómina romana, sicasí, los más de los habitantes de les islles britániques falaben idiomes britónicos o goidélicos, a diferencia de les llingües celtes que falábense nel restu'l continente.
Los llingüistes alderiquen dende hai años sobre si una llingua celta aportó a Gran Bretaña ya Irlanda y llueu se separtaron, o si había dos "invasiones" separtaes. La idea ''anterior'' de los prehistoriadores yera que la influencia celta nes islles Britániques foi'l resultáu de socesives invasiones dende'l continente européu por dellos pueblos de fala celta a lo llargo de dellos sieglos, dando llugar a la isoglosa '''P-celta / Q-celta'''. Esti puntu de vista paez ser que pierde
* Tocante a la primer teoría, los hestoriadores despliquen qu'esti ye'l resultáu de socesives invasiones del continente européu por celtes d'estremaes fales alredor de dellos sieglos. El [[Llibru de Leinster]], escritu nel [[sieglu XII]], pero sobro una vieya base oral goidélica, afirma que la primer invasión n'arribar a Irlanda provenía d'[[Iberia]]. En [[1946]] l'estudiosu del tema celta O'Rahilly espublizó'l so modelu d'influencia de la hestoria temprana d'Irlanda, nél suxer qu'hebo cuatro foleaes d'invasiones celtes. Aínda nun se sabe qué llingües se falaben nos pueblos d'Irlanda y Gran Bretaña enantes de l'arribada los celtes.
* Tocante a la segunda teoría, básase n'investigaciones nueves que suxeren que la cultura foi a desenrollase adulces y de siguío ente los celtes y los pueblos indíxenes de Britania. Del mesmo xeitu, n'Irlanda les poques prebes arqueolóxiques que s'afayaron de los grandes grupos d'inmigrantes suxerieron a dellos arqueólogos como Colin Renfrew que los nativos, a caberos de la [[Edá de Bronce|Edá del Bronce]], sorbieren gradualmente les influencies en llingua y cultura celtes.
== Romanización ==
Llinia 168:
Los pueblos baxo dominación romana taben dimpuestos a adoptar los medios romanos. L'[[arte celta]] yá cuntaba con influencies clásiques, y foi a sobrevivir como arte galo-romano, interpretando tamién pieces clásiques, o calteniendo les sos creencies coles vieyes tradiciones romanes, a pesar de la superposición.
La ocupación romana de la Galia, y en menor midida, de Britania, aportó al [[sincreísmu]] Romano-Celta (ver la [[Galia romana]] y la [[Britania romana]]). Nel casu de les Galies, esta última dio llugar a un camudamientu de llinguax, del [[galu]] al [[llatín vulgar]] (ver tamién [[cultura galo-romana]]). .
[[Archivu:Dying gaul.jpg|300px|thumb|300px|]]
Llinia 199:
* Cunliffe, Barry. ''Iron Age Britain.'' London: Batsford, 2004. ISBN 0-7134-8839-5
* Cunliffe, Barry. ''The Celts: A Very Short Introduction.'' 2003
* del Giorgio, J.F.
* Freeman, Philip Mitchell ''The earliest classical sources on the Celts: A linguistic and historical study.'' Diss. Harvard University, 1994. [http://proquest.umi.com.proxy.lib.ohio-state.edu/pqdweb?did=740970711&sid=1&Fmt=2&clientId=3959&RQT=309&VName=PQD (link)]
* Gamito, Teresa J. ''The Celts in Portugal''. In E-Keltoi, Journal of Interdisciplinary Celtic Studies, vol. 6. 2005.
Llinia 215:
* Mallory, J. P. ''In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology and Myth.'' London: Thames and Hudson, 1991. ISBN 0-500-27616-1.
* Morse, Michael. ''How the Celts came to Britain''.
* Oppenheimer Stephen.
* O'Rahilly, T. F. ''Early Irish History'' Dublin Institute for Advanced Studies, 1946.
* Palmer, Douglas. ''The Neanderthal'' Channel 4 Books, 2000.
Llinia 222:
* Renfrew, Colin. ''Archaeology and Language: The Puzzle of Indo-European Origins.'' Cambridge: Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-38675-6.
* Rosser, ZH et al. "Y-chromosomal diversity in Europe is clinal and influenced primarily by geography, rather than by language.", Am J Hum Genet. 2000 Dec;67(6):1376-81.
* Sykes, Bryan.
* Ward-Perkins, Bryan. "Why Did The Anglo-Saxons Not Become More British?" in ''English Historical Review'', June 2000.
* Weale, M., et al. "Y Chromosome Evidence For Anglo-Saxon Mass Migration." in ''Society For Molecular Biology And Evolution'', 2002.
| |||