Wikipedia

Diferencies ente revisiones de «Tiridates I d'Armenia»

Tiridates I d'Armenia (editar)

Revisión a fecha de 20:59 4 feb 2019

53 bytes desaniciaos ,  hai 1 añu
m
Iguo testu: -"proxectu" -"proyectu" +"proyeutu"
m (Iguo testu: -"proxectu" -"proyectu" +"proyeutu")
{{Persona}}
 
'''Tiridates''' o '''Tirídates I''' <ref>'''''Տրդատ Ա''''' n’n'[[Idioma armeniu|armeniu]]: '''''Trdat I''''' n’n'[[idioma armeniu oriental|HALA]]; y '''''Drtad I''''' n’n'[[idioma armeniu occidental|WA]]</ref> foi [[Reinu d'Armenia|rei d'Armenia]] dende [[53]] hasta la so muerte, según l'instaurador de la [[Dinastía arsácida d'Armenia|dinastía arsácida]] nel territoriu, que la so alministración perduraría hasta'l derrocamientu del so postreru representante, [[Artaxies IV d'Armenia|Artaxies IV]] ([[428]]).<ref>Arthur Cotterell ''Historia de les civilizaciones antigües'' p.249.</ref>
 
El L'[[emperador romanu|emperador]] [[Nerón]] coronólu en [[66]] —magar que'l so reináu entamó nel añu antes señaláu y esperimentara dos interrupciones, una en [[54]] y otra en [[58]]-[[63]]— nun intentu de consolidar un territoriu bien inestable por cuenta de les consecuencies derivaes de la llucha ente [[Imperiu romanu|romanos]] y [[partos]].<ref>Joël le Gall y Marcel le Glay ''L'Imperiu Romanu: l'altu Imperiu dende la batalla d'Actium hasta la muerte d'Alexandru Severu ([[31 e.C.]] - [[235|235 d.C.]]) p. 181.</ref> La coronación de Tiridates sentó un importante precedente pol que los reis d'Armenia seríen príncipes partos que'l so nomamientu dependiera de l'aprobación del [[Imperiu romanu]]. Cabe destacar amás d'esti acontecimientu que, magar convirtió a Armenia nuna especie de «''[[Estáu satélite]]''» de Roma, ciertu autores creen qu'implicó una cesión ''[[de facto]]'' del territoriu al [[Partu|Imperio partu]].<ref>{{cita llibru | apellíos = Redgate | nome = Anne Elizabeth| títulu = The Armenians | edición = First | añu = 2000 | editorial = Blackwell Publishers Inc. | allugamientu = Massachusetts | páxines = 88–91 |isbn = 0-631-22037-2}}</ref>
 
Tiridates destacó tamién por ser un sacerdote [[zoroastrianismo|zoroastriano]]; inclusive na so coronación allegó a [[Roma]] acompañáu d'otros ''[[magi]]''<ref>Términu que fai referencia al discípulu de [[Zoroastro]].</ref> A empiezos del [[sieglu XX]] [[Franz Cumont|Cumont]] especuló cola posibilidá de que Tiridates tuviera un papel relevante nel desenvolvimientu del [[mitraísmu]],<ref>Cumont, ''Les réligions orientales dans le paganisme romaine''. Conferencies realizaes nel Collége de France ([[1905]])</ref> al que considera n'esencia un zoroastrismo romanizado; sicasí, esta teoría foi refugada en numberoses ocasiones.<ref>{{Cita llibru|apellíu=Beck|nome=Roger|títulu=Mithraism|encyclopedia=Encyclopedia Iranica|añu=2002|url=http://www.iranica.com/newsite/articles/sup/Mithraism.html}}</ref> Tiridates desempeña unu de los roles principal na ópera ''[[Radamistu (ópera)|Radamistu]]'' de d'[[Georg Friedrich Händel|Händel]], según n'[[Octavia (ópera)|''Octavia'']], de [[Reinhard Keiser|Keiser]].
 
== Ascensu al poder ==
Nacíu de la relación ente [[Vonones II de Partia|Vonones II]] y una [[concubinatu|concubina]] [[Antigua Grecia|helena]],<ref>Dando por fechu que la madre de Vologases, Pacoro y Tiridates fora la mesma muyer.</ref><ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9075687/Vologeses-I Encyclopædia Britannica]</ref> apenes conocemos nada de la so neñez nin de la so adolescencia, namái que la pasó en [[Media (Oriente Mediu)|Media]], territoriu qu'alministró'l so padre mientres el reináu del hermanu d'ésti [[Gotarces II de Partia|Gotarces II]]. El nome Tiridates quier dicir «''dáu por Tir''» —Tir yera'l dios armeniu-partu de la lliteratura, la ciencia y l'arte derivao del [[idioma avésticu|avésticu]] [[Tishtrya]] y bien acomuñáu a la divinidá [[mitoloxía griega|helena]] [[Apolo]].<ref>{{cita llibru |nome = Mary | apellíos = Boyce | títulu = A History of Zoroastrianism | editorial = Brill Academic Publishers | añu = 1991 | isbn = 90-04-10474-7 | páxina = 77 }}</ref> En [[51]] el [[procurador romanu|''procurator'']] [[Imperiu romanu|romanu]] de [[Capadocia]], [[Xulio Peligno]], invadió Armenia y afaró’lafaró'l país, entós apoderáu pol usurpador [[Iberia caucásica|iberiu]] [[Radamistu]], qu'asesinara al so tíu [[Mitrídates d'Armenia|Mitrídates]].<ref>{{cita llibru | apellíos =Sherk | nome =Robert K. | títulu =ANRW II.7, Politische Geschichte (Provinzen und Randvölker: Griechischer Balkanraum; Kleinasien), Roman Galatia: The Governors from 25 B. C. to A. D. 114 | editorial =Walter de Gruyter & Co. | añu =1980 | allugamientu =Berlin & New York | páxines =954–1052 | díi =ISBN 3-11-008015-X}}</ref>
 
Ensin esperar instrucciones dende l'imperiu, el procurador romanu reconoció a Radamistu como nuevu monarca d'Armenia. El L'[[gobernador romanu|alministrador]] de la [[alministración provincial romana|provincia]] de [[Siria (provincia romana)|Siria]] [[Pedrete Ummidio Quadrato|Ummidio Quadrato]] unvió a [[Helvidio Prisco]] al mandu d'un importante continxente cola misión de poner orde nel territoriu,<ref>Tácito ''Anales'' L. XII XLIX.</ref> pero la espedición tuvo que detenese cuando dende Roma llegaron ordes de nun llevar a cabu nenguna aición que l'Imperiu partu pudiera interpretar como una prevocación.
 
Nel añu [[52]], el rei [[Vologases I de Partia]] aprovechó la inestabilidá de la zona pa invadir Armenia, conquistando rápido Artaxata y proclamando al so hermanu menor Tiridates como nuevu rei.<ref>Tácito, ''Anales'' 12.50.1–2</ref> Esta aición constituyía una violación del alcuerdu qu'algamara [[César Augusto|Octavio]] con [[Fraates IV de Partia|Fraates IV]] nel que s’esplicitabas'esplicitaba que yeren los romanos los que teníen el derechu de nomar y coronar a los monarques armenios.<ref>Octavio amás recuperó los estandartes romanos que se perdieron tres la derrota de [[Marcu Licinio Gruesu|Gruesu]] en [[Batalla de Carras|Carras]], colo que pudo curar parte de la ferida qu'esperimentó l'honor romano nesa batalla.</ref><ref>{{cita llibru |nome = John | apellíos = Boardman | títulu = The Cambridge ancient history | editorial = [[Cambridge University Press]] | páxines = 158–159 | añu = 1925 | isbn = 0521264308}}</ref> Vologases declaró que nun podía dexar que'l tronu d'Armenia, otrora propiedá de los sos ancestros, acabara usurpáu por un asesín.<ref>Vologases fai referencia a [[Vonones I de Partia|Vonones I]] y los sos herederos [[Artabano II de Partia|Artabano II]], Arsaces y Orodes como los primeres ''arsácidas'' que se sentaron nel tronu armeniu.</ref><ref>Tácito, ''Anales'', 12.5</ref> Una epidemia iverniza y una insurrección liderada pol so herederu [[Vardanes II de Partia|Vardanes]] fixeron que Vologases tuviera que retirar les sos tropes d'Armenia, momentu del que se valió Radamistu pa volver y empecipiar una severa política de represión que causó la rebelión del pueblu armeniu y la proclamación como nuevu rei del príncipe partu Tiridates ([[55]]).<ref>Tácito, ''Anales'', 13.7</ref>
 
Radamistu escapó cola so esposa [[Zenobia]] que, por causa del so embaranzu, pidió al so home qu'acabara cola so vida pa nun ser prindada. Radamistu apuñalar con una daga meda y refundió el so cuerpu al [[Ares]], pero la ferida nun resultó mortal y Zenobia sería atopada por unos pastores que la unviaron con Tiridates, quien la recibió atentamente y tratar como un miembru más del fonduxe real.<ref>{{cita llibru | apellíos = Yarshater | nome = Ehsan| títulu = [[The Cambridge History of Iran]] | añu = 1983 | editorial = Cambridge University
La creciente influencia del [[Partu|Imperio partu]] n'Oriente causó una enorme molición al [[emperador romanu|emperador]] [[Nerón]], qu'unvió ellí a [[Corbulón]] al mandu d'un gran exércitu y con ordes de restaurar el dominiu romanu na zona.<ref>Tácito, ''Anales'', 13.9</ref> Como'l comandante romanu permanecería en campaña una importante temporada un [[asmoneos|asmoneo]] llamáu Aristóbulu recibió l'alministración d'[[Armenia Menor]] —constituyida esencialmente por [[Nicópolis]] y [[Satala]]— ente qu'[[Sophene|Armenia Sophene]] correspondió-y a [[Sohaemo d'Emesa]]. Na primavera de [[58]] Corbulón enfusó n'Armenia dende Capadocia y coló sobre Artaxata mientres Farasmanes d'Iberia atacaba dende'l norte y [[Antiocu IV de Comagene]] realizaba una incursión pel sudoeste. Sofitáu pol so hermanu, Tiridates unvió columnes volantes p'asaltar en dellos puntos les columnes romanes, pero Corbulón contestó emplegando les mesmes táutiques, y utilizó a les tribus natives Moschoi por qu'escalaren les rexones fronterices d'Armenia. Tirídates pudo fuxir de la capital primero que la prindaren los romanos, que la quemar hasta los cimientos. Ese mesmu branu Corbulón avanzó sobre [[Tigranocerta]] al traviés d'un duru terrén que pasaba por Taronitida, onde numberosos oficiales morrieron nuna emboscada orquestada pola resistencia armenia. Sicasí, cuando algamaron la ciudá ésta capituló y abrió les sos puertes sacante una de les ciudadeles urbanes, destruyida al asaltu polos invasores.<ref>{{cita llibru |nome = John | apellíos = Lindsay | títulu = A View of the History and Coinage of the Parthians |editorial= Adamant Media Corporation | páxines = 83–84 | isbn = 1402160801 }}</ref> Nesti puntu la mayor parte del pueblu armeniu abandonara la resistencia y aceptáu al príncipe nomáu por Roma.<ref>Tácito, ''Anales'', 13.55</ref>
 
Nerón nomó nuevu rei d'Armenia al postreru de los descendientes reales de la [[Reinu de Capadocia|monarquía capadocia]], nietu de [[Glafira]] —la heredera d'[[Arquelao Ktistes|Arquelao de Capadocia]]— y Alexandru de [[Xudea (provincia romana)|Xudea]] —l'hermanu d'[[Herodes Arquelao]] y herederu d'[[Herodes el Grande]],<ref>{{cita web | apellíu =Tabor | nome =James D. | títulu =The Jewish Roman World of Jesus | editorial =Department of Religious Studies • The University of North Carolina at Charlotte | url =http://www.religiousstudies.uncc.edu/jdtabor/john.html | fechaacceso = 30 de payares de 2006 }}</ref> qu'asumió'l tronu col nome de [[Tigranes VI d'Armenia|Tigranes VI]].<ref>Estrabón, 12.3.35</ref> El so herederu Alexandru contraería matrimoniu con [[Iotapa]] —fía d'Antiocu VI— y llograría’lllograría'l reinu de [[Cilicia]]. Les victories n'Oriente complacieron al pueblu romanu, qu'aclamó públicamente al so emperador<ref>Tácito, ''Anales'', 13.56</ref> y favoreció qu'ésti compensara a Corbulón cola alministración de la provincia de Siria.<ref>Tácito, ''Anales'', 14.36.</ref><ref>Ésti yera un nomamientu bien importante, pos Siria nun yera namái una de les provincies más estenses, sinón qu'amás yera una de les más riques.</ref> Tigranes recibió una guardia de mil lexonarios, trés cohortes auxiliares y dos divisiones de caballería por que torgara la invasión del so territoriu, que los sos llendes territoriales pasaron al dominiu de los aliaos romanos que sofitara a Corbulón, ente los que destaquen [[Polemón II]], Parasmanes, [[Aristóbulu de Calcis|Aristóbulu]] y Antiocu.
[[Archivu:Zenobie retrouvee par les bergers sur les bords.jpg|thumb|right|''[[Zenobia]] allugada por pastores nos márxenes del Ares''.<br />[[Paul-Jacques-Aimé Baudry]], c. [[1848]].]]
Otra manera, l'emperador partu taba agora descomanadamente contrariado pol fechu de que de nuevu un monarca estranxeru ocupara'l tronu armeniu, pero nun pudo sofitar de momentu la causa del so hermanu al topase combatiendo a los [[Hircania|hircanios]], que se remontaren. Tigranes aprovechó'l ''impasse'' pa invadir el reinu d'[[Adiabene]] y deponer a [[Monobaces II|Monobaces]] ([[61]]), un vasallu de los partos.<ref>Tácito, ''Anales'', 15.1</ref>
Antes d'embarcase pa Roma, Tiridates realizó una visita a la so madre y a los sos dos hermanos en [[Media Atropatene]] y Partia. Na so travesía —que duró nueve meses nos que'l monarca armeniu acaballó cola so esposa y los sos herederos al so llau—<ref>{{cita llibru |nome = Dión | apellíu = Casio | títulu = Historia Romana Vol. 5 | editorial = [[Kessinger Publishing]] | añu = 2004 | isbn = 1-4191-1613-4 | páxina = 34 }}</ref> acompañó-y un séquitu constituyíu polos sos parientes y una representación de la nobleza armenia escoltada por 3000 soldaos montaos que crució [[Tracia]], [[Iliria]], la mariña oriental del [[Mar Adriáticu|Adriáticu]] y el [[Regio V Picenum|Piceno]], nel nordés d'[[Italia]] antes d'algamar la capital.
 
L'historiador [[Dion Casio]] descríbe-y nestos términos: «''Tiridates taba na flor de la vida, una notable figura en razón de la so mocedá, guapura, familia ya intelixencia''». N'ochobre d'ese mesmu añu produciría'l primer alcuentru ente Nerón y Tiridates en Neapolis ([[Nápoles]]). Tiridates dio amuesa del so amor propio cuando se negó a apurrir la so espada en compañía del emperador, anque a naide tuviéra-y dexáu tar armáu cerca del ''princeps''.<ref>Sicasí Tiridates algamó un compromisu pol que llevaría la espada firmemente suxeta a la vaina, polo que sería imposible que pudiera blandirla ante Ñerono antes de la intervención de la escolta imperial.</ref> En Puteolis ([[Pozzuoli]]) —llocalidá allugada cerca de Nápoles— Nerón ordenó la celebración de pruebes d'atletismu n'honor al so invitáu, que demostró la so habilidá como arqueru al disparar un proyectilproyeutil ente los cuerpos de dos búfalos. Cabo destacar qu'el de Puteolis yera'l primer espectáculu nel que ta probada l'apaición d'una [[gladiadora]]'':<ref>En llatín, ''gladiatrix'', una lluchadora que s'engardía en violentos combates con otros humanos o con animales pal entretenimientu del públicu nes [[Arena (cortil)|''arenes'']] de la [[República Romana|Roma republicana]] y [[Imperiu romanu|imperial]]. Anque la so participación yera bien inusual, la lliteratura y l'arqueoloxía apurren evidencies indiscutibles de la so esistencia.</ref>
 
{{cita|''Nerón almiró-y por esta aición [la negativa de Tiridates a esprendese de la so espada] y entretener de numberoses maneres, ente les que destaca la celebración de combates de gladiadores en Puteoli. So la direición de Patrobio, unu de los sos llibertos, ufiertó un brillante y fachendosu espectáculu, como demuestra'l fechu de qu'unu de los díes nun apaecieron persones sinón etíopes —homes, muyeres y neños— nel teatru.''<ref>Dion Casio, 62.3.1</ref>}}
{{cita|''Fixisti bien n'allegar equí pa esfrutar de la mio presencia en persona. Aquello qu'el to padre nun te mandó y que los tos hermanos nun pudieron caltener pa ti, dar, y nomóte rei d'Armenia, de cuenta que tu, al igual qu'ellos, sepas que tengo'l poder d'arrampuñar y conceder reinos.''<ref>Dion Casio, 63.5.2</ref>}}
 
Entós Tiridates xubió los pasos de la tribuna y se arrodilló mientres Nerón asitiaba la diadema real na so cabeza. Cuando'l rei diba a arrodillarse de nuevu Nerón detúvo-y cola mano derecha y, dempués de besa-y, ordenó que se sentara al so llau nuna siella un pocu menos alta que la suya, actu que'l pueblu compensó con una sonora ovación a dambos líderes. Como Tiridates falaba en griegu un [[pretor]] interpretó y esplicó les sos pallabres al públicu.<ref>{{cita llibru |nome = Gaius | apellíos = Suetonio |coautor =Robert Graves, Michael Grant| títulu = Les vides de los dolce Césares | editorial = Penguin Classics | añu = 2003 | isbn = 0140449213 | páxina = 220 }}</ref> [[Pliniu’lPliniu'l Vieyu|Pliniu]] escribe que Tiridates presentó a Nerón a los sos acompañantes ''magi'' cuando acabó la ceremonia,<ref>Plinio, ''[[Naturalis historia]]'' 30.6.17</ref> ente que [[Tácito]] destaca l'enorme interés por tolos aspeutos de la cultura romana qu'amosó'l líder armeniu.
 
Les celebraciones públiques siguieron dempués de la ceremonia de coronación. L'interior del [[Teatru de Pompeyo]] taba especialmente decoráu pa la ocasión, polo que los ciudadanos romanos llamaron a esti día «''el día doráu''». Les festividaes diurnes nun fueron menos campanudes que les nocherniegues: Toldos pintaos cola púrpura real asitiáronse como proteición énte'l calor del sol. Nerón, vistíu de verde y con un tocáu de conductor de carros tomó parte nuna [[carreres de carro|carrera]]. Nes llacuaes nocherniegues Nerón cantaba y tocaba la llira con un acompañamientu de [[cítula]]. Tiridates amosóse sosprendíu ya incómodu ante les escentricidaes del emperador, ente que namái tenía aponderamientos pa Corbulón, al qu'espresó la so sorpresa por sirvir a un amu como ese.<ref>{{cita llibru |nome = Dion | apellíos = Casio| títulu = Historia Romana Vol. 5 | editorial = Kessinger Publishing | añu = 2004 | isbn = 1-4191-1613-4 | páxina = 36 }}</ref> Nun despintó'l so puntu de vista en presencia de Nerón y reparó sarcásticamente:
 
== Bibliografía ==
*Chahin, Mark ([[2001]]). ‘’The‘'The Kingdom of Armenia’’Armenia''. [[Londres]]: Routledge. ISBN 0-7007-1452-9.
*Grant, Michael ([[1956]]). ‘’The‘'The Annals of Imperial Rome’’Rome''. Penguin Classics. pp. 354-360. ISBN 0-14-044060-7.
*Henderson, Bernard W. ([[1901]]). ‘’‘'«The Chronology of the Wars in Armenia, A. D. 51–63»’’''. Classical Review ([[Cambridge University Press]]) 15 (3): 159-165. ISSN: 0009840X.
*[[Richard G. Hovannisian|Hovannisian, Richard G.]] ([[1997]]). ‘’The‘'The Armenian people from ancient to modern times: from antiquity to the fourteenth century’’century''. Palgrave Macmillan. pp. 64-66. ISBN 0-312-10168-6.
*Khachatrian, Hayk ([[1998]]). ‘’All‘'All the 141 Armenian Kings’’Kings''. [[Ereván]]: Amaras.
*Lynam, Robert ([[1850]]). ‘’The‘'The History of the Roman Emperors: From Augustus to the Death of Marcus Antoninus’’Antoninus''. [[Londres]]: Simpkin, Marshall & Co. pp. 422-428, 468-470.
 
== Enllaces esternos ==
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/wiki/Especial:MobileDiff/2207004»