Revisión a fecha de 10:28 11 xin 2019 ver fonte Omarete (alderique \| contribuciones) Burócrates, Alministradores 188 522 ediciones m Moving from Category:Asturianu to Category:Idioma asturianu using Cat-a-lot ← Edición más antigua		Revisión a fecha de 12:53 17 feb 2019 ver fonte XabatuBot (alderique \| contribuciones) Bots, Exenciones de bloqueos IP 1 395 238 ediciones m Correición de nomes propios Edición más nueva →
Llinia 11: La llingua asturiana ye'l resultáu del desendolcu del [[llatín]] llantáu pol [[Imperiu Romanu]] nel territoriu de los [[ástures]] y [[cántabros]] ya dende'l sieglu I. De la llingua [[llingua astur\|astur]], o llingües que falaben estos puelos pre-romanos poco se sabe, pero de xuru que foi'l deprendizax del llatín con vezos llingüísticos y articulatorios estremaos a los romanos, y por supuestu, a los d'otros pueblos peninsulares, lo que-y dió'l so fustax propiu, al traviés d'un procesu de formación calmu y progresivu. De temprana documentación, sobre too nos fueros ([[Avilés]] 1155, [[Uviéu]] 1295, [[Campumanes]] 1247) cartafueyos notariales de los sieglos XII-XIII, o'l Llibru d'Alexandre (erroniamente atribuyíu a les lletres castellanes) l'asturianu ye una de les fales meyor conseñaes na [[Península Ibérica]]. La normalización llingüística ye, por embargu, un fechu muncho más recién. Mesmo qu'otres llingües minoriegues de la Península, darréu'l s. XIV, l'asturianu entamó a encoyer tres ~~convertise’l~~convertise'l [[castellanu]] na llingua de les clases altes y l''alministración. Asina, nun ye fasta'l sieglu XVII que nun apaez el primer autor modernu con nome ya obra conocíos [[Antón de Marirreguera]]. A elli sígui-y [[Bernaldo de Quirós\|Francisco Bernaldo de Quirós]], del que numai llegó fasta güei'l poema "El Caballu". Llinia 248: ==== Arabismos ==== Los arabismos pudieren llegar al asturianu direutamente, per aciu de los contautos ente los falantes del dominiu asturianu colos árabes o con xente arabizao del sur de la Península. ~~N’otros~~N'otros casos pudieren llegar al traviés del castellanu. Los que vienen darréu son dalgunos de los arabismos del asturianu: ''acebache, alfaya, altafarra, bañal'' (posible llatín < balne-alem), ''ferre, galbana, mandil, safase, xabalín, azafate, zuna, zucre.'' === Emprestos === ~~L’asturianu~~L'asturianu tamién recibió bona parte del so léxicu de llingües allegaes, ~~como’l~~como'l [[castellanu]], el [[francés]], l'[[occitanu]] ~~o’l~~o'l [[gallegu]]. A traviés del castellanu, tamién llegaren pallabres d'idiomes más llonxanos. ~~N’orde~~N'orde d'importancia, el [[castellanismu]] asítiase nel primer llugar na llista d'emprestos al asturianu. Sicasí en dellos casos, pola mor del gran allegamientu ente‘l castellanu y l'asturianu ye bien lluendio saber si una pallabra ye un emprestu del castellanu, un resultáu común a les dos llingües ~~dende’l~~dende'l llatín, o un emprestu del mesmu asturianu pal castellanu. Dalgunos castellanismos ~~n’asturianu~~n'asturianu son ''echar'', ''antoxu'', ''guerrilla'', ''xamón'', ''siesta'', ''rexa'', ''hoxaldre'', ''vainilla'', ''xaréu'', la conxunción ''y'' nel asturianu central (asturianu medieval ''ye'') ''ocho'' (asturianu medieval ''vuechu'', senabrés y mirandés ''vuoitu'') ''privilexu'' (asturianu medieval ''privilleyu''). El castellanu valió tamién d'intermediariu pa la llegada de pallabres d'otros idiomes, especialmente d'América. Por exemplu, pasando pel castellanu, llegaren pallabres del [[náhuatl]] (''cacagüesa, chicolate, tomate''), del [[quechua]] (''cóndor'', ''llama''), del [[caribe (llingua)\|caribe]] (''caimán, caníbal, piragua'') o del [[arawak (llingua)\|arawak]] (''iguana, furacán''). Llinia 262: Dacuando, los '''emprestos del gallegu''' son lluendios d'identificar, pol allegamientu d'esta llingua coles variedaes más occidentales del dominiu llingüísticu astur. Suelen considerase pallabres d'orixe gallegu dalgunes como cachelos, chombada, falcatrúa o quimada. Los '''galicismos''' (pallabres tomaes del francés) y '''occitanismos''' apaecen bien ceo, lo que paez ñiciar que los contautos con xente d'alluendi los [[Pirineos]] fueren frecuentes, non namás al traviés del [[camín de Santiago]], sinón, tamién per vía marítima. Munches d'estes pallabres pertenecen ~~n’efectu~~n'efectu al léxicu marín, anque na mayoría de los galicismos llegaren al asturianu per vía direuta, ~~n’otros~~n'otros casos pasaren enantes pel castellanu. Ente los galicismos podemos amentar ''sable'', ''malvís'', ''arranchar'', ''chalana'', ''coñá'', ''espáis'', ''foina'', ''galipote'', ''llixeru'', ''malvís'', ''mesón'', ''pote'', ''somier'', ''tolete'', ''vagamar'', ''xaqueta'', ''xamán'', ''xalé'', ''xarré'', ''xofer'', ''xira'', ''monxur'', ''arxán'', ''bixú'', ''madama'', ''búgare'' o ''bugre'' < bugle 'bueyucu' < buculus. Llinia 360: L'[[Academia de la Llingua Asturiana]] fundóse en [[1980]], col rixu de recobrar l'antigua institución que yá proyeutare [[Xovellanos]] nel [[sieglu XVIII]]. ~~L’Aconceyamientu~~L'Aconceyamientu de Xuristes pol Asturianu fundóse en 2006, cola xida d'allendar, curiar ya escucar del cumplir de les lleis asturianes ya españoles, avenencies ya tratos internacionales roblaos pol Estáu, qu'afiten drechos llingüisticos palos asturianofalantes. == Dellos escritores n'asturianu == Llinia 393: [[Berta Piñán]] (nacida en [[1963]]) * [[Xuan Bello]] (nacíu en [[1965]]) * [[Pablo Antón ~~Marín~~Marino Estrada]] (nacíu en [[1966]]) * [[Xaviel Vilareyo]] (nacíu en [[1967]]) * [[Xosepe Vega]] (nacíu en Lleón en [[1968]])

Diferencies ente revisiones de «Asturianu»