Diferencies ente revisiones de «Antiguu idioma macedoniu»

Contenido eliminado Contenido añadido
BandiBot (alderique | contribuciones)
m Bot: Troquéu automáticu de testu (-influenci +influyenci)
m Iguo testu: -"cognado" -"cognáu"
Llinia 15:
|mapa = [[File:Idioma macedonio antiguo.png|300px]]
}}
El '''antiguu idioma macedoniu''' yera una [[llingües indoeuropees|llingua indoeuropea]] usada polos [[antiguos macedonios]]. Falar en [[Reinu de Macedonia|Macedonia]] mientres el [[I mileniu e.C.|primer mileniu a. C]]. Foi dexando d'usase a partir del [[sieglu V e.C.|sieglu V e.C.]], y créese que sumió nos primeros sieglos de la nuesa era. Probablemente falábase sobremanera nes rexones interiores, llueñe de la mariña.
 
Anque emparentada col [[griegu antiguu]], l'antiguu macedoniu nun ye un [[Griegu antiguu|dialeutu griegu]], sinón una llingua cercana al ''proto-griegu''. Per otra parte, inda s'alderica la relación del antiguu macedoniu col [[idioma traciu|traciu]] y el [[idioma frigio|frigio]] y otres [[llingües paleobalcánicas]].
Llinia 23:
La conocencia de la llingua ta bien llindáu porque nun hai nengún testu sobreviviente indiscutiblemente escritu na llingua, anque un cuerpu d'auténtiques pallabres macedonies foi axuntáu de fontes antigües, principalmente de les inscripciones en monedes, y del léxicu de [[Hesiquio d'Alexandría]] nel [[sieglu V]], con unes 700 pallabres y nomes propios. La mayoría d'estos son con seguridá identificables como griegu, pero dalgunos d'ellos nun son fácilmente conciliables col patrón de la fonoloxía griega.
La [[Tablilla de maldición de Pella]] (el ''katádesmos'' de Pella, una ''tabella defixionis''), un testu escritu nun [[dóricu (dialeutu)|dialeutu dóricu]], foi atopáu en [[Pella (Grecia)|Pella]] en [[1986]], y datáu ente'l [[sieglu IV e.C.|sieglu IV e.C.]] y [[sieglu III e.C.|III]]; arriendes de ella haise argumentáu que l'antiguu idioma macedoniu foi un dialeutu griegu noroccidental, parte de los dialeutos dóricos (O. Masson, 1996). Antes d'esti descubrimientu propunxérase que'l dialeutu macedoniu yera una forma antigua de griegu, falada xuntu al propiu dóricu nesi momentu (Rhomiopoulou, 1980).
 
== Descripción llingüística ==
Pocu puede dicise d'esta llingua a partir de les poques pallabres que se caltienen. Una evolución fonética llamativa ye aquella pola que les consonantes aspiraes sonores del [[Idioma protoindoeuropéu|PIE]] evolucionaron a les oclusives sonores '''{{Polytonic |β}}, {{Polytonic |γ}}, {{Polytonic |δ}}''', a diferencia de tolos dialeutos griegos conocíos, onde evolucionaron a les sordes '''{{Polytonic|φ}}''', '''{{Polytonic|χ}}''', '''{{Polytonic|θ}}''', con poques esceiciones.
 
* macedoniu '''{{Polytonic|δανός}}''' ''danós'' ‘muerte’'muerte' (del [[Idioma protoindoeuropéu|pie]] *''dʰenh₂-'' ‘dexar’'dexar'), comparáu cola [[koiné]] '''{{Polytonic|θάνατος}}''' ''[[tánatos|thánatos]]''
* maced. '''{{Polytonic|ἀβροῦτες}}''' ''abroûtes'' o '''{{Polytonic|ἀβροῦϜες}}''' ''abroûwes'' ‘ceyes’'ceyes' opuestu al áticu '''{{Polytonic|ὀφρῦς}}''' ''ophrûs''
* maced. '''{{Polytonic|Βερενίκη}}''' ''[[Berenice|Bereníkē]]'' contra áticu '''{{Polytonic|Φερενίκη}}''' ''Phereníkē'', 'la que porta la victoria'
* maced. '''{{Polytonic|ἄδραια}}''' ''adraia'' ‘tiempu'tiempu soleyeru’soleyeru', comparáu col áticu '''{{Polytonic|αἰθρία}}''' ''aithría'', del pie *''h₂aidʰ-''
* maced. '''{{Polytonic|βάσκιοι}}''' ''báskioi'' ‘fasces’'fasces', contra áticu '''{{Polytonic|φάσκωλος}}''' ''pháskōlos'' ‘sacu'sacu de cueru’cueru', del pie *''bʰasko''
* Según les [[Hestories (Heródoto)|Hestories de Heródoto]] 7.73 (ca. [[440 e.C.|440 e.C.]]), los macedonios afirmaben que los ''[[Frigia|frigios]]'' yeren llamaos ''Brygoi'' antes d'emigrar de [[Tracia]] a [[Anatolia]] (alredor del [[Sieglu XIII e.C.|1200 e.C.]]).
* [[Plutarco]] diz, na so obra [[Moralia (Obres morales y de costumes)|Moralia]], que los macedonios usen ''b'' en cuenta de 'ph' ente que los [[Delfos|délficos]] una ''b'' en cuenta de ''p''.
* El términu macedoniu '''{{Polytonic|μάγειρος}}''' ''mágeiros'' ‘carniceru’'carniceru' yera un préstamu del dóricu al [[áticu (dialeutu)|áticu]]. Vittore Pisani suxurió un últimu orixe macedoniu pa la palabra, que taría emparentada con '''{{Polytonic|μάχαιρα}}''' ''[[májaira|mákhaira]]'' ‘cuchiellu’'cuchiellu' (< pie ''*magʰ-'' ‘lluchar’'lluchar').
 
El mesmu tratamientu ye conocíu pa otros idiomes paleobalcánicos, y.g. [[idioma frigio|frigio]] ''bekos'' ‘pan’'pan', [[llingües ilirias|ilirio]] ''bagaron'' ‘caliente’'caliente', pero n'áticu '''{{Polytonic|φώγω}}''' ''phōgō'' ‘asáu’'asáu', tou del PIE *''bʰeh₃g-''. Cuidao que toos estos idiomes conócense al traviés del alfabetu griegu, que nun tien signos pa sonores aspiraes, nun ta claru si la desaspiración tuvo llugar realmente, o si {{Polytonic|β, δ, γ}} escoyéronse como los más cercanos pa espresar les aspiraes sonores.
 
Si '''{{Polytonic|γοτάν}}''' ''gotán'' ‘gochu’'gochu' ta rellacionáu con *''gʷeh₃o-'' ‘ganáu’'ganáu', esto podría indicar que les [[consonante labiovelar|labiovelares]] taben intactes, o s'asimilaron a les velares, resultancia distinta al tratamientu del griegu ([[Áticu (dialeutu)|áticu]] '''βοτόν''' ''botón'' ‘bestia’'bestia', '''{{Polytonic|βοῦς}}''' ''boûs'' ‘vaca'vaca, toru’toru'). Estes esviaciones, sicasí, nun son desconocíes nos dialeutos griegos; compárese'l [[Dóricu (dialeutu)|dóricu]] (espartanu) '''{{Polytonic|γλεπ-}}''' ''glep-'' col griegu común '''{{Polytonic|βλεπ-}}''' ''blep-'', amás del dóricu '''{{Polytonic|γλάχων}}''' ''gláchōn'' y el [[xónicu (dialeutu)|xónicu]] '''{{Polytonic|γλήχων}}''' ''glēchōn'' col griegu común '''{{Polytonic|βλήχων}}''' ''blēchōn''.<ref>Albrecht von Blumenthal, ''Hesychstudien'', Stuttgart, 1930, 21.</ref>
 
Dellos exemplos indiquen que les oclusives [[consonante velar|velares]] sonores ensordáronse, especialmente n'entamu de palabra: '''{{Polytonic|κάναδοι}}''' ''kánadoi'', 'quexales' (< pie ''*genu-''); '''{{Polytonic|κόμβους}}''' ''kómbous'' ‘mueles’'mueles' (< pie ''*ǵombʰ-''); n'interior de palabra: '''{{Polytonic|ἀρκόν}}''' ''arkón'' (áticu '''{{Polytonic|ἀργός}}''' ''argós'') y el [[toponimia|topónimo]] macedoniu ''Akesamenai'', del nome [[piería|pierio]] ''Akesamenos'' (si ''Akesa-'' ta emparentáu col griegu ''agassomai'', ''agamai'' ‘ablucar’'ablucar'; cf. el nome traciu ''Agassamenos'').
 
En ''[[Les aves]]'' de [[Aristófanes]] atópase la forma [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0058%3Aentry%3D%2317647 '''{{Polytonic|κεβλήπυρις}}'''] ''keblēpyris'' ‘páxaru'páxaru de cabeza colorada’colorada', qu'amuesa una oclusiva sonora, al estilu macedoniu, en llugar de la sorda aspirada habitual en griegu: '''{{Polytonic|κεβ(α)λή}}''' ''keb(a)lē'' ‘cabeza’'cabeza' frente a '''{{Polytonic|κεφαλή}}''' ''kephalē''.
 
== Clasificación ==
Llinia 71:
Dellos<ref>y.g. [[Eduard Schwyzer|Y. Schwyzer]], ''Griechische Grammatik'', Munich 1939, vol. 1, 69-71.</ref> llancen la hipótesis de que lingüísticamente el macedoniu taba ente'l ilirio y el traciu, un tipu d'idioma entemediu ente los dos. Un idioma del grupu traco-ilirio ye bien aldericáu por cuenta de qu'escarez d'importantes evidencies (vease ''[[idioma Traco-ilirio|Traco-ilirio]]''), y una xenética traco-iliria-macedonia ye especulativa, anque un ''[[Sprachbund]]'' na zona ye considerada probable. Apocayá, A. Garrett (1999) conxeturó que'l macedoniu pudiera na so primer etapa ser parte d'un [[continuu dialeutal]] que tomaba los antiguos dialeutos de toles llingües indoeuropees sudoccidentales (incluyendo'l griegu), pero quedábase secundariu pa los procesos irreales posteriores de converxencia que produció'l mesmu griegu. Acota que so esta perspectiva'l cambéu de soníu qu'isogloses como la deaspiración de les oclusives sonores podría ser lo que llindó'l valor de diagnósticu, ente qu'últimamente la cuestión de si'l macedoniu pertenez o non a una unión xenética col griegu ye dudosa.<ref>Andrew Garrett (1999): "A new model of Indo-European subgrouping and dispersal". In: Chang, S. S, Liaw, L. and Ruppenhofer, J, Proceedings of the Twenty-Fifth Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, February 12-15, Berkeley: Berkeley Linguistics Society, 146-56, 1999. [https://web.archive.org/web/20060907220237/http://ist-socrates.berkeley.edu/~garrett/BLS1999.pdf Online paper (PDF)]</ref>
 
L'antiguu léxicu macedoniu revela delles pallabres que nun tienen cognados en griegu, anque lo tienen n'otres llingües indoeuropees. Hai tamién delles pallabres que nun tienen cognadocognáu en nenguna otra llingua, y pueden ser restos d'un [[Sustrato llingüísticu|sustrato]] [[preindoeuropéu]], seique rellacionáu col [[sustrato prehelénico]].
 
=== Fontes clásiques ===
Hai delles referencies clásiques que conducieron a numberosos eruditos a creer que los antiguos griegos víen a los antiguos macedonios como una tribu non helénica, anque otros eruditos caltengan que sí lo yeren. Ente les referencies que pueden indicar que'l macedoniu ye un dialeutu griegu, ta'l diálogu qu'esiste ente un ateniense y un macedoniu nun fragmentu del [[sieglu V e.C.|sieglu V e.C.]] de la comedia ''Macedonios'' del ateniense [[Estratis]], onde'l discursu macedoniu ye presentáu como una forma del griegu.
 
L'historiador [[Quintu Curcio Ablondu|Quintu Curcio]] suxure que l'idioma macedoniu nun yera intelixible pal permediu de falantes (''Hist. Alex.'' 6.11.4): "Él (sc. [[Filotas]]) atopó al pueblu de [[Frigia]] y [[Paflagonia]] risibles, y nun taba avergoñáu, anque naciera en Macedonia, de tener un intérprete con él cuando escuchaba a la xente falar nel so propiu idioma." Sicasí, esti testimoniu nun ye concluyente.<ref>Y. Kapetanopoulos, "Alexander’sAlexander's patrius sermo in the Philotas affair", ''The ancient world'' 30 (1999) 117-128. [http://www.history.ccsu.edu/elias/PhilotasPatriusSermo.pdf Online paper]</ref>
 
== Surde'l dialeutu koiné ==
Llinia 96:
* '''{{Polytonic|ἄξος}}''' ''áxos'' 'madera' (Hes. áticu '''{{Polytonic|ὓλη}}''' ''húlē'')
* '''{{Polytonic|ἀορτής}}''' ''aortēs'', 'espadachín' (Hes. ξιφιστής; [[Homero]] [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2311135 '''{{Polytonic|ἄορ}}'''] ''áor'' 'espada'; áticu [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2311157 '''{{Polytonic|ἀορτήρ}}'''] ''aortēr'' 'correa d'espada', [[griegu modernu|modernu]] [[idioma griegu|griegu]] '''{{Polytonic|αορτήρ}}''' ''aortír'' 'correa de rifle'; d'ende [[aorta]])
* '''{{Polytonic|ἄργελλα}}''' ''árgella'' 'bathing hut' ([[cimerio]] '''{{Polytonic|ἄργιλλα}}''' ''árgilla'' 'vivienda soterraña' ([[Éforo]] en n'[[Estrabón|Estrb.]] 5.4.5), antiguu indiu ''argala-ḥ'', ''argalā'' 'picaporte, cerrojo', PIE *''areg-'', d'ende'l rumanu ''argea'' (pl. ''argele''), 'construcción de madera', albanés ''ragal'' 'cabana')
* '''{{Polytonic|ἀργιόπους}}''' ''argiópous'' '[[águila]]' áticu '''{{Polytonic|ἀργίπους}}''' ''argípous'' 'vencejo', PIE *''hrg'i-vainas'' < PIE *arg + PIE *ped)
* '''{{Polytonic|ἀρκόν}}''' ''arkón'' ociu' áticu '''{{Polytonic|ἀργός}}''' ''argós'' 'galbaniegu, ociosu' nom. [[singular|sing.]], '''{{Polytonic|ἀργόν}}''' acc.)
Llinia 116:
* '''{{Polytonic|κλινότροχον}}''' ''klinótrokhon'', según [[Teofrasto]] un tipu de [[Acer (planta)|pládanu]] de [[Estagira]], [[Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch|Pokorny]] áticu '''{{Polytonic|γλεῖνον}}''' ''gleînon''), [[A Greek-English Lexicon|LSJ]]: '''{{Polytonic|γλῖνος}}''' ''glînos'' o '''{{Polytonic|γλεῖνος}}''' ''gleînos'', pládanu cretense, Acer creticum', Teofr.HP3.3.1, 3.11.2.
* '''{{Polytonic|κόμβους}}''' ''kómbous'' 'mueles' acc. pl. (áticu '''{{Polytonic|γομφίους}}''' ''gomphíous'', [[diminutivu|dim.]] de '''{{Polytonic|γόμφος}}''' ''gómphos'' 'un grande, wedge-shaped bolt o clavu; dalgún llazu o zarru', PIE *gombh-)
* '''{{Polytonic|λακεδάμα}}''' ''lakedáma'' 'agua salao con ayu', Hes.; según Albrecht von Blumenthal,<ref name="Blumenthal, 1930">Blumenthal, ''Hesychstudien'', Stuttgart, 1930.</ref> ''-ama'' correspuende al áticu '''{{Polytonic|ἁλμυρός}}''' ''halmurós'' 'saláu'; ''laked-'' ye'l cognadocognáu del inglés [[Allium ampeloprasum var. porrum|puerru]], posiblemente rellacionáu ye '''{{Polytonic|Λακεδαίμων}}''' ''Laked-aímōn'', el nome de los lacedemonios [[esparta]]nos.
* '''{{Polytonic|λείβηθρον}}''' ''leíbēthron'' 'regueru' (Hes. áticu '''{{Polytonic|ῥεῖθρον}}''' ''rheîthron'', tamién '''{{Polytonic|λιβάδιον}}''' ''libádion'', 'un pequeñu regueru', dim. de '''{{Polytonic|λιβάς}}''' ''libás''; PIE *lei, 'fluyir'); notar el típicu sufixu griegu granible '''{{Polytonic|-θρον}}''' (''-thron'')
* '''{{Polytonic|Πύδνα}}''' ''Púdna'', un topónimu ([[Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch|Pokorny]] áticu '''{{Polytonic|πυθμήν}}''' ''puthmēn'' 'fondu, llinguáu, base del vasu'; PIE *bhudhnā; Attic [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2391516 '''{{Polytonic|πύνδαξ}}'''] ''pýndax'' 'fondu del vasu')