Diferencies ente revisiones de «Idioma feniciu»

Contenido eliminado Contenido añadido
m Preferencies llingüístiques
m Iguo títulos de películes
Llinia 32:
 
==== Desapaición ====
Sol [[Imperiu romanu]], el púnicu entá tenía bastante vitalidá; magar les últimes inscripciones en [[Palestina (rexón)|Palestina]] daten del [[sieglu II]], na área cartaxinesa tenemos rexistros escritos hasta'l [[sieglu IV]]. Amás, sabemos por autores como [[Procopio de Cesarea|Procopio]] y [[Agustín d'Hipona]] qu'inda nel [[sieglu V]] y nel [[sieglu VI|VI]] yera la llingua de los llabradores de [[Túnez]]. Quiciabes sobrevivió a la conquista [[islam|musulmana]]: según el xeógrafu [[Abū 'Ubayd 'Abd Allāh al-Bakrī|al-Bakrī]], na ciudá de [[Sirte]] (na actual [[Libia]]) habitaba un pueblu que falaba una llingua que nun yera [[idioma bereber|bereber]] nin [[llatín]] nin [[idioma coptu|coptu]], polo que se cree que nesa rexón l'usu del feniciu siguió más allá de la constancia escrita.<ref name="let.leidenuniv_1">{{Cita web |url=http://www.let.leidenuniv.nl/vtw/jongeling/latpun/LPINTRO.htm |títulu=LlatinuLatino-punic texts from North Africa |obra=Universiteit Leiden |idioma=inglés |fechaacceso=25 d'agostu de 2009 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20061209210028/http://www.let.leidenuniv.nl/vtw/jongeling/latpun/lpintro.htm |fechaarchivo=9 d'avientu de 2006 }}</ref> Con tou, ye posible que los púnicos s'[[idioma árabe|arabizaran]] más fácilmente por cuenta de les similaridades ente'l so idioma y l'árabe, tamién una [[llingua semítica]].
 
==== Supervivencia ya influencies ====
Llinia 41:
=== Distribución xeográfica ===
[[Archivu:Rutas comerciales fenicias-es.svg|thumb|350px|Principales rutes comerciales fenicies, que xuníen les [[metrópoli]]s coles sos colonies.]]
El feniciu ye orixinariu de la zona costera de [[Canaán]], [[Fenicia]], estendiéndose orixinalmente alredor de [[Tiro]] y [[Sidón]], nel actual territoriu del [[El Líbanu]] y parte de [[Siria]]. Dende equí, el feniciu llegó a finales del [[sieglu XI e.C.]] a [[Cerdeña]] y a principios del [[sieglu X e.C.]] a [[Xipre]]. Darréu, los fenicios colonizaron gran parte del Mediterraneu occidental, llevando la so llingua con ellos a tol [[norte d'África]], [[Malta]], [[Sicilia]] y les mariñes meridionales de la [[Península Ibérica]].<ref name="krahmalkov6s">{{cita llibru|apellíos=Krahmalkov |nome=Charles R. |títulu=A Phoenician-Punic Grammar |añu=2001 |capítulu=1. The Phoenician language |allugamientu=Leiden; Boston; Köln |editorial=Brill |páxines=6 y ss}}</ref> Nel sieglu [[sieglu V e.C.]], [[Cartago]] (nel actual [[Túnez]]) yera yá una potencia cultural de llingua púnica y foi en [[Sirt]] (na actual [[Libia]]) onde se tien constancia per últimu vegada del usu oral del feniciu.<ref name="let.leidenuniv_1">{{Cita web |url=http://www.let.leidenuniv.nl/vtw/jongeling/latpun/LPINTRO.htm |títulu=LlatinuLatino-punic texts from North Africa |obra=Universiteit Leiden |idioma=inglés |fechaacceso=25 d'agostu de 2009 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20061209210028/http://www.let.leidenuniv.nl/vtw/jongeling/latpun/lpintro.htm |fechaarchivo=9 d'avientu de 2006 }}</ref>
 
=== Dialeutoloxía y variantes ===
Llinia 104:
|}
 
Alderícase'l valor orixinal de les sibilantes [[protosemítico|protosemíticas]], y en consecuencia'l de los sos correspondientes en feniciu. Una parte de los especialistes afirmen que {{IPA|ʃ}} yera realmente {{IPA|s}}; {{IPA|s}}, {{IPA|ts}}; {{IPA|z}}, {{IPA|dz}} y {{IPA|sˤ}}, {{IPA|tsˤ}}.<ref>{{cita llibru |autor=Hackett, Joe Ann |añu=2008 |capítulu=Phoenician and Punic |títulu=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |editor=Roger D. Woodard |páxina=86}}</ref> Otros defenden los valores tradicionales de {{IPA|ʃ}}, {{IPA|s}}, {{IPA|z}} y {{IPA|sˤ}}.<ref>{{cita llibru |autor=Segert, Stanislav |añu=1997 |capítulu=Phoenician and Punic phonology |títulu=Phonologies of Asia and Africa: (including the Caucasus) |editor=Alan S. Kaye; Peter T. Daniels |páxina=59}}</ref> El sistema que representa'l [[abyad]] ye productu de delles fusiones fonétiques: en realición col protosemítico septentrional, en cananéu *{{IPA|ʃ}} y *{{IPA|θ}} fundir en *{{IPA|ʃ}}; *{{IPA|dˤ}} y *{{IPA|z}} en *{{IPA|z}}; y *{{IPA|ṱ}}, *{{IPA|śˤ}} y *{{IPA|sˤ}} en *{{IPA|sˤ}}. Depués, al pasar al feniciu, les sibilantes *{{IPA|ś}} y *{{IPA|ʃ}} fundir en *{{IPA|ʃ}}; *{{IPA|χ}} y *{{IPA|ħ}} fundir en {{IPA|ħ}}; y {{IPA|ʕ}} y {{IPA|ġ}} fundir en {{IPA|ʕ}}.<ref name="Hackett, Joe Ann 2008. P.87"/> Per otra parte, alderícase si los fonemes {{IPA|ʃ}} y {{IPA|s}}, claramente estremaos na ortografía fenicia, nun acabaríen fundiéndose en fencio clásicu o en púnicu tardíu.<ref>{{cita llibru |autor=Kerr, Robert M. |añu=2010 |títulu=LlatinuLatino-Punic Epigraphy: A Descriptive Study of the Inscriptions |páxina=126}}</ref> En púnicu tardíu les laringales y faríngeas paecen sumir totalmente. Nenguna d'éstes ye fácilmente representable nel [[alfabetu llatinullatín]], pero paez haber evidencia del mesmu fenómenu en testos escritos con [[alfabetu feniciu]].
 
Nun ta claru si'l feniciu púnicu llegó a desenvolver el procesu de lenición de les plosivas qu'asocedió en munches otres [[llingües semítiques noroccidentales]] (como'l [[idioma hebréu|hebréu bíblicu]] o'l [[idioma araméu|araméu]]).<ref>{{cita llibru |autor=Hackett, Joe Ann |añu=2008 |capítulu=Phoenician and Punic |títulu=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |editorial=Roger D. Woodard |páxina=87}}</ref><ref>{{cita llibru |autor=Segert, Stanislav |capítulu=Phoenician and the Eastern Canaanite languages |editor=Robert Hetzron |capítulu=The Semitic Languages}}</ref><ref name="lyavd"/> La consonante {{IPA|/p/}} paez tresformase en {{IPA|/f/}} en púnicu, como fixo en protoárabe.<ref name="lyavd">{{cita llibru |autor=Лявданский, А.К. |añu=2009 |títulu=Финикийский язык. Языки мира: семитские языки. Аккадский язык. Северозапазносемитские языки |editorial=ред. Белова |páxina=283}}</ref> Ciertes romanizaciones del púnicu tardíu inclúin munches trescripciones «aspiraes» como ''ph'', ''th'' y ''kh'' en diverses posiciones (anque la so interpretación nun ye clara), según la lletra ''f'' pa la *p orixinal.<ref>{{cita llibru |autor=Kerr, Robert M. |añu=2010 |títulu= LlatinuLatino-Punic Epigraphy: A Descriptive Study of the Inscriptions |páxines=105 y ss}}</ref>
 
;Vocales
Llinia 117:
 
==== Escritura ====
[[Archivu:Phönizisch-5Sprachen.svg|thumb|Les lletres fencias dieron llugar a versiones distintes en cada unu de los alfabetos que deriven d'elles. D'esquierda a derecha: [[alfabetu llatinullatín|llatinullatín]], [[alfabetu griegu|griegu]], feniciu, [[alfabetu hebréu|hebréu]], [[alfabetu árabe|árabe]].]]
{{AP|Alfabetu feniciu}}
El feniciu escribir por aciu el [[alfabetu feniciu]], un [[abyad]] deriváu de la escritura protocananea qu'acabó dando llugar al [[alfabetu griegu]] y, a partir d'ésti, al [[alfabetu llatinullatín|llatinullatín]]. La variante occidental (púnica) desenvolvió gradualmente una escritura más cursiva. Escontra la dómina de la [[segunda guerra púnica]] desenvolvióse una escritura entá más cursiva,<ref>{{cita llibru |autor=Jongeling, K.; Robert Kerr |títulu=Llate Punic epigraphy |páxina=10}}</ref> que se conoz como neopúnica. Ésta convivió con otres formes más conservadores y acabó siendo la dominante tres la batalla de Cartago ([[146 e.C.]]).<ref name="benz">{{cita llibru |títulu=Personal Names in the Phoenician and Punic Inscriptions |autor=Benz, Franz L. |añu=1982 |páxines=12-14}}</ref> La escritura neopúnica tendió a marcar les distintes vocales con ''[[matres lectionis]]'' muncho más de cutiu que los sistemes anteriores, y empezó tamién a utilizar sistemáticamente ciertes lletres pa determinaos valores,<ref name="benz"/> especialmente les finales, con una [[𐤀|ʾalp]] y dacuando con una [[𐤏|ʿain]]. A lo último, topáronse delles inscripciones del [[sieglu I e.C.]] qu'utilicen el [[alfabetu griegu]], y un bon númberu d'inscripciones de [[Tripolitania]], que mientres el [[sieglu III]] y l'[[sieglu IV|IV]] utilicen el [[alfabetu llatinullatín]] pa esti fin.<ref>{{cita llibru |autor=Jongeling, K.; Robert Kerr |títulu=Llate Punic epigraphy |páxina=2}}</ref>
 
{| class="wikitable" id="letters_chart"
! colspan=5 | [[Alfabetu feniciu]] !! rowspan=2 | [[alfabetu llatinullatín|Alf. llatinullatín]]<ref name="krahmalkov20">{{cita llibru|apellíos=Krahmalkov |nome=Charles R. |títulu=A Phoenician-Punic Grammar |añu=2001 |capítulu=2. The alphabet, orthography and phonology |allugamientu=Leiden; Boston; Köln |editorial=Brill |páxines=20 y ss}}</ref>!! rowspan=2 | [[alfabetu griegu|Alf. griegu]]<ref name="krahmalkov20"/>
|-
! Lletra
Llinia 135:
| [[Archivu:Phoenician daleth.svg|20px|Daleth]] || [[𐤃]] || [[delt]] || puerta || d [{{IPA|d}}] || {{versalita|d}} || {{versalita|δ}}
|-
| [[Archivu:Phoenician he.svg|20px|He]] || [[𐤄]] || [[𐤄|he]] || ventana || h [{{IPA|h}}] || {{versalita|h, ∅}}<ref group="n" name="h">Esti fonema paez sumir en púnicu tardíu, polo que nun suel tar representáu en testos escritos col alfabetu llatinullatín o griegu.</ref> || {{versalita|῾, ∅}}<ref group="n" name="h"/>
|-
| [[Archivu:Phoenician waw.svg|20px|Waw]] || [[𐤅]] || [[𐤅|wau]] || anzuelu || w [{{IPA|w}}] || {{versalita|o}} || {{versalita|ου}}
Llinia 174:
=== Morfoloxía ===
==== Morfoloxía nominal ====
Los [[sustantivu|sustantivos]] fenicios flexionan en [[xéneru gramatical|xéneru]] (masculín y femenín), [[númberu (gramática)|númberu]] (singular, plural y muertes del dual) y estáu (absolutu y [[estáu constructo|constructo]]). Tienen amás la categoría de determinación. Les [[llingües semítiques noroccidentales]] teníen, igual qu'l'[[idioma árabe|árabe clásicu]], un sistema de vocales finales que marcaben los casos: ''-o'' para [[nominativu]], ''-a'' para [[acusativu]] y ''-i'' para [[xenitivu]]. Sicasí, en feniciu les vocales finales cayeron en dómina temprana, polo que namái queden unos pequeños restos del [[xenitivu]] [[protosemítico]], entendiéndose'l restu de relaciones [[casu (gramática)|casuales]] por aciu la posición de les pallabres nel sintagma o l'usu de preposiciones.<ref name="elem72">{{cita llibru |autor=Cunchillos |nombre=José Luis|coautor=Zamora, José Ángel |título=Gramática fenicia elemental |editorial=CSIC |añu=1997 |ubicación=Madrid |isbn=84-00-07702-4 |capítulu=Nomes y axetivos |páxina=72}}</ref> Ente que gran parte de les terminaciones alleguen na ortografía estándar, les inscripciones n'alfabetu llatinullatín y griegu dexaron reconstruyir les terminaciones de sustantivu (que son iguales pa los axetivos):<ref>{{cita llibru |autor=Segert, Stanislav |añu=2007 |títulu=Morphologies of Asia and philippines Morphologies of Asia and Africa |capítulu=Phoenician and Punic Morphology |editor=Alan S. Kaye |páxina=79}}</ref>
 
{| class=wikitable