Diferencies ente revisiones de «Puebla»
Contenido eliminado Contenido añadido
m Preferencies llingüístiques: -"directu" +"direutu" |
m Preferencies llingüístiques: -"característica" +"carauterística" |
||
Llinia 15:
Puebla de Zaragoza, asitiada a la porción central y media del valle poblano sobre 2 mil 200 metros d'altitú, ye'l centru d'una de les rexones de clima templáu, templáu, con asentamientos humanos bien antiguos nos que güei ye'l territoriu mexicanu. La área onde s'atopa la ciudá tien distintes eminencies topográfiques que la llinden en trés de cuatro estremos. Al norte alcuéntrase'l acueyametepec, güei conocíu como Loreto y Guadalupe; al este'l cuetu de amalucan conocíu como'l tepoxuchil que marca l'estremu oeste de Tepeaca, siguíu de los cuetos de la calera, les navayes y finalmente el chiquihuite. Al oeste'l cuetu centepec güei San Juan, al estremu sur, en nidiu pindiu. Ábrese'l [[valle de Atlixco]] y Valsequillo.
El valle de [[Tehuacán]], que se caracteriza por ser una rexón seca y con pocos recursos pa la supervivencia humana, foi nos más antiguos tiempos de la ocupación humana en Puebla unu de los sitios más importantes. Mientres la etapa lítica, qu'empieza cola llegada del home a Méxicu (alredor del añu 30000 a. C.) y conclúi escontra'l 7000 a. C., colos primeros nicios d'agricultura, el valle de Tehuacán foi l'escenariu del desenvolvimientu d'un grupu humanu que col tiempu habría de convertise n'unu de los primeres cultivadores del [[maíz]] en [[Mesoamérica]]. Los nicios más antiguos de la presencia humana en Puebla provienen d'El Riego, fechaos con carbonu 14 nel añu 20000 a. C.<ref>''Atles'', 2000.</ref> Los ocupantes d'El Riego emplegaben una teunoloxía lítica bien simple, na que la falta de puntes de proyeutil ye
[[Archivu:Las Bocas Olmec baby-face figurine (Bookgrrrl).jpg|thumb|200px|Figurilla olmeca de Les Boques]]
Llinia 571:
{{Ap|Rexones de Puebla|l1 = Rexones de Puebla}}
Según l'estáu de Puebla ta estremáu en [[conceyu|conceyos]], estos tán arrexuntaos en rexones socioeconómicas,<ref>{{Cita web |url=http://planeader.puebla.gob.mx/index.php/empecipio/7-región |título=7 Rexones |fechaacceso=6 d'agostu de 2017 |sitioweb=planeader.puebla.gob.mx |editorial=Gobiernu d'Estáu de Puebla |idioma=es-ye}}</ref> acordies con les
* I. [[Sierra Norte de Puebla|Sierra Norte]]
Llinia 611:
La gastronomía poblana, productu del mestizaje qu'aportó cola [[Conquista de Méxicu]] per parte de los españoles, ye una de les más representatives de la República Mexicana. Numberosos mitos tán acomuñaos a dalgunos de los platillos más conocíos de la gastronomía rexonal del estáu, a la que se suel identificar en Méxicu en relación con dos platillos que se consideren ''platillos nacionales'': el [[mole poblano]], los [[chiles en nogada]] y el [[mole de cadriles]]. Sobre la mole, la lleenda diz que foi creación de sor Andrea de l'Asunción, del conventu de Santa Rosa na ciudá de Puebla. Esta monxa crearía'l platillo n'ocasión de la visita del obispu a la so congregación. Na lleenda, el nome del platu acomuñóse con una espresión d'almiración d'una compañera d'Andrea de l'Asunción al ver a ésta moliendo los ingredientes afanosamente,<ref>[http://www.fondadesantaclara.com/mole+poblano-viewarticle-22.html Mole poblano], na páxina n'Internet de la ''Fonda de Santa Clara'', consultada'l 28 de payares de 2007.</ref> anque se sabe que la pallabra ''[[mole]]'' ye d'orixe [[náhuatl]]<ref>''Cfr.'' [[Academia Mexicana de la Llingua]]: [https://web.archive.org/web/20070518071659/http://www.academia.org.mx/dicmex.php ''Diccionariu de mexicanismos''], consultáu'l 28 de payares de 2007.</ref> y que l'amiestu de [[chile]]s secos o frescos na confección de mueyos yera una práutica común nes gastronomíes mesoamericanas precolombines. A esta base de chiles, unu de los ingredientes básicos de la gastronomía mesoamericana, sumáronse [[especia|especies]] y los aceites llegaos con los españoles, que dieron orixe a les moles contemporaneos, que la so preparación de nenguna manera ye esclusiva de Puebla, anque'l mole más conocíu sía precisamente'l poblano.
Otru de los platillos más tradicionales y reinales del Estáu de Puebla ye, ensin dulda, el de los chiles en nogada. Los ingredientes que s'usen pa la preparación d'esti platu son variaos, amás de ser
La lleenda acomuña la creación d'esti platillo con una monxa del conventu de Santo Mónica, tamién na ciudá de Puebla. El platu sería iguáu n'honor de [[Agustín de Iturbide]], nesi tiempu, emperador de Méxicu. Sicasí, la nogada apaez en recetarios del [[sieglu XVIII]], a lo menos un sieglu antes de la independencia de Méxicu, y el chile en nogada nun apaez nestos recetarios sinón hasta mediaos del [[sieglu XIX]], treinta años dempués de l'abolición del [[Primer Imperiu Mexicanu]].<ref>Juárez López, José Luis (2005): [https://web.archive.org/web/20071206015213/http://www.correodelmaestro.com/anteriores/2005/setiembre/1anteaula112.htm "Los chiles en nogada: ente la cocina y el mitu"], en ''Corréu del Maestru'' núm. 112, consultada'l 28 de payares de 2007.</ref>
Llinia 618:
El [[mole de cadriles]] ye un platillo tradicional de carne de chivu de la rexón de Tehuacán, Puebla, en Méxicu. Ye consideráu unu de los platillos más importantes de la rexón, por cuenta de la enllargada crianza y curiaos na preparación del animal -del cual aprovéchase la totalidá de la carne- y de la celebración del [[Festival de la Matanza]] qu'acompaña y da entamu al sacrificiu d'animales de crianza pa la preparación de los alimentos y pal posterior caltenimientu y curáu de la carne.
Na preparación de la mole de cadriles emplega la carne y güesu del cadril, condimentos a base de sal y [[chile]], con un caldu de color coloráu fervíu cola carne de los cadriles y [[ejotes]] monteses. El sabor del platillo ye
Más allá d'estos dos platos llargamente conocíos en Méxicu y a nivel mundial, la cocina poblana ye bien variada y comparte con otres gastronomíes mexicanes el mestizaje d'elementos indíxenes, españoles y asiáticos, productu de la hestoria del país. Solo na ciudá de Puebla ye posible atopase con gran cantidá de platillos, dende [[antojitos mexicanos|antojitos]] como [[Chalupa (comida)|chalupes]], [[cemita|cemites]], tortas, [[tamal]]es de diversos estilos; hasta alta cocina internacional, duces y bebíes tan particulares como la [[pasita]] (que ye una bébora a base de Llicor d'uva pasa que s'acompaña con un cachu de quesu y una pasa enartaos nun paliyu, única de la Angelópolis). En toa Puebla, la base de la comida ye'l maíz, el frijol y el chile, y estos trés elementos combinar pa producir una gran cantidá de platillos, como les [[enfrijolada|enfrijolades]], que se peracaben en cualquier llocalidá poblana. Amás de la capital, la cocina poblana diversificar en caúna de les sos rexones, onde incorpora
=== Dulces ===
Nel estáu de Puebla, produzse un gran variedá de dulces que destaquen pol so gran coloríu y variedá de sabores, la mayoría creaos dende la [[dómina virreinal]].
Nos conventos de Santo Mónica y Santa Rosa ellaborar por primer vegada tola gama de dulces que pol so
El más famosu y
=== Artes populares ===
Llinia 636:
L'estáu de Puebla ye conocíu pola so amplia gama de cultura. La más emblemática ye la [[Talavera poblana]], técnica na que se realicen non solo [[tibor (recipiente)|tibores]] y cacíes, sinón azulexos y otros elementos de decoración arquitectónica. D'esti tipu de cerámica tán recubiertes delles construcciones de la capital poblana y otros pueblos (especialmente nel centru del estáu), como les cúpules de la Catedral de Puebla, el templu de Sebastián de Aparicio, la cocina del conventu de Santa Rosa o la Casa de los Moñecos. San Salvador Huixcolotla, nel valle de [[Tepeaca]], ye'l trubiecu del [[papel picáu]] que s'emplega como adornu en diverses festividaes mexicanes, como'l Día de la Independencia o'l Día de Muertos.<ref>[https://web.archive.org/web/20071224020939/http://www.mexicodesconocido.com.mx/notes/3967-San-Salvador-Huixcolotla,-trubiecu-del papel picáu-(Puebla) "San Salvador Huixcolotla, trubiecu del papel picáu"], en ''Méxicu Desconocíu'', mayu de 2001, consultáu'l 11 d'avientu de 2007.</ref> La técnica tien el so orixe na dómina virreinal, anque'l costume d'emplegar el papel como elementu nos rituales tien los sos resabios prehispánicos. Na rexón de [[Pahuatlán]] se manufactura'l [[papel amate]] siguiendo una técnica precolombina que se modificó bien pocu al pasar el tiempu. Esti papel amate emplegar pa la representación de los espíritos de la mitoloxía de los nahuas y otomíes de la Sierra Norte, calando los motivos nel papel.<ref>[https://web.archive.org/web/20071215144046/http://www.mexicodesconocido.com.mx/notes/6272-El papel-de-la tierra-en-el tiempu "El papel de la tierra nel tiempu"], en ''Méxicu Desconocíu'', avientu de 1996, consultáu'l 11 d'avientu de 2007.</ref> El papel amate de la Sierra Norte de Puebla emplegar na producción artesanal de Guerrero.
Tamién na Sierra Norte esiste una importante producción de testiles artesanales, especialmente camises bordaes pa muyer y los famosos [[quexquémitl]] qu'empleguen les muyeres nahuas y otomíes de la rexón. Estes prendes texer en telar de cintura por aciu la técnica de [[brocado]] con filos de llana, casi siempres de color negru y colloráu. Los quexquémitl son parte central de la indumentaria de les muyeres na sierra, y en Cuetzalan tienen un festival que xira en redol a la exhibición d'estes prendes. Per otra parte, nel sur del estáu atopa la producción alfarera de la Mixteca Poblana. L'alfarería de Acatlán de Osorio y Izúcar de Matamoros caracterizar poles sos figures ellaboraes de folla casi ensin decoración, anque na primer llocalidá ye
Asina mesmu cabo mentar que l'arte por excelencia de los pueblos de Atlixco y Tenango de les Flores (y otros de menores dimensiones), ye'l cultivu y embellecimiento de les plantes d'ornatu, y qu'al traviés de la organización de festivales como "La Feria de les Flores" en Huachinango, llogren promover los sos productos convirtendo les cais de la so rexón n'aveníes transitaes por xente de too Méxicu. Cuando estes grandes fiestes llevar a cabu, la comunidá enllenar d'arumes y colores que faen d'un percorríu matutín, un viaxe pelos campos de llabranza .
Llinia 644:
[[Archivu:Saint Prosession.jpg|thumb|200px|Procesión católica en Cholula de Rivadavia]]
Esisten numberoses festividaes populares en tol territoriu del estáu. Al igual que n'otres partes de Méxicu, en Puebla celébrense delles feches cíviques y relixoses d'importancia en tol país. Formen parte del calendariu relixosu les celebraciones decembrines de les [[Posaes]] y la [[Navidá]], el festexu de [[Añu Nuevu]]; los [[antroxu]]es, la [[Cuaresma]] y la [[Selmana Santa]]; el [[Día de Muertos]] y la celebración de la [[Virxe de Guadalupe (Méxicu)|Virxe de Guadalupe]]. En Puebla realícense dellos antroxos, como los d'[[antroxu de Huejotzingo|Huejotzingo]],<ref>[http://www.oem.com.mx/elsoldepuebla/notes/n128761.htm "Apunten antroxu en Huejotzingo"] en ''El Sol de Puebla'', 10 de xineru de 2007, consultada'l 10 d'avientu de 2007.</ref> [[antroxu d'El Altu|L'Altu]] (rellacionáu col [[Antroxu de Tlaxcala]])<ref>[http://www.oem.com.mx/elsoldepuebla/notes/n168320.htm "La fiesta d'antroxu en Puebla"], en ''El Sol de Puebla'', 12 de febreru de 2007, consultáu'l 10 d'avientu de 2007.</ref> y [[Antroxu de San Jerónimo Xayacatlán|San Jerónimo Xayacatlán]];<ref>[http://www.mexicodesconocido.com.mx/notes/6058-Joc-lo-en-la-Mixteca-Baxa.-L'antroxu-de-San-Jer%F3nimo-Xayacatl%Y1n-(Puebla) "Joc-lo" na Mixteca Baxa. L'antroxu de San Jerónimo Xayacatlán (Puebla)], en ''Méxicu Desconocíu'', febreru de 1999, consultáu'l 10 d'avientu de 2007. Hai que señalar que ''joc-lo'' ye una forma incorrecta d'escribir el términu que describe al antroxu na Mixteca, que ye ''johlo'' ([[Mixteco de la forntera Puebla-Oaxaca|mixteco]], ''mázcara'').</ref> cada unu con
Ente les festividaes cíviques que tienen llugar nel estáu atópase en concencia la fiesta nacional de Méxicu: el [[Independencia de Méxicu|Día de la Independencia]] (15-16 de setiembre), en que se conmemora l'aniversariu del entamu de la guerra que punxo fin a la dominación española del país. El 5 de mayu ye otra festividá cívica importante, cuidao que la identidá poblana ta articulada en redol a la [[Batalla de Puebla]], sucesu históricu de principal relevancia na hestoria oficial de Méxicu por ser el momentu en que l'Exércitu d'Oriente y los milicianos mexicanos ganaron a'l invasores franceses en 1862.<ref>[http://www.lajornadadeoriente.com.mx/2007/04/30/puebla/cul114.php "La batalla del 5 de Mayu contribuyó a la defensa de la federación d'EU: Palou"], en ''La Xornada d'Oriente'', 30 d'abril de 2007, consultada'l 10 d'avientu de 2007.</ref>
Llinia 723:
La Casa de los Moñecos foi mandada a construyir pol Rexidor Don Agustín Ovando Cáceres Ledezma y Villavicencio nel Sieglu XVIII, na cai primera de los mercaderes, como yera denomada nesa dómina.
Cuenta con trés niveles, la planta baxa ye afatada con un balcón corríu distribuyíu a lo llargo de tola fachada, ventanes con marcu de cantera y rexa de fierro; el segundu nivel o entrepiso ye d'un altor menor a la de los otros dos pisos, por qu'asina normaba l'estilu barrocu y porque taba diseñáu p'agospiar a la servidume de la familia, tamién lo percuerren balcones senciellos; el tercer pisu gocia de les mesmes
La casa ye un maxestosu exemplu del barrocu poblano, asina la so fachada ellaborada con lladriyu, ta decorada con azulexos de talavera de distintos colores que representen figures humanes, una de les teoríes de la construcción asegura que los azulexos fueron importaos de la India, tamién diz que cada figura humana contién na so iconografía símbolos y significaos distintos. A güeyu deduzse'l sincretismu de la cultura prehispánica oriental y la cultura española occidental.
| |||