Diferencies ente revisiones de «Asturianu»

 

== Falantes ==

Según l'estudiu "Los Asturianos y la Lengua Asturiana. Estudio Sociolingüístico para el Principado de Asturias", (Uviéu, [[1994]]), del profesor de la Universidá del País Vascu [[Francisco Llera Ramos]], n'[[Asturies]] habría 100.000 falantes nativos n'[[Asturies]], a los qu'hai d'amestar 450.000 más que la usen como segunda [[Idioma|llingua]], siendo a la falar y calletrar. Nesi estudiu cuntábense alrodiu de 50.000 falantes d'[[asturianu central]], 30.000 d'[[asturianu occidental]] y 20.000 d'[[asturianu oriental]].

 

== Estensión ==

Nel [[Asturies|Principáu d'Asturies]] el so dominiu espárdese pel territoriu a l'esti del riu Navia.

 

 

== ¿Asturianu o bable? ==

N'[[Asturies]], la [[Llingua asturiana|llingua asturiana]] o [[asturianu]], o ''bable'', tienen d'interpretase como términos referíos a la mesma fala pero con "distintos matices". [[Llingua Asturiana]] o [[asturianu]], ye la llingua falada n'[[Asturies]]. Sicasí, ''bable'' nun se refier a tola estensión de la llingua, sinon a una ''variante llocal''. El términu usóse per primer vegada nel conceyu de [[Carreño]]. En [[1794]] el carreñegu [[Carlos González de Posada]] escribía nes sos ''Memories Hestóriques del Principáu d'Asturies'', la primer constatación d'esti términu (bable) al referise al «''idioma asturianu qu'ellí'' (Carreño) ''dicen Vable''». Darréu, "bable" emplegóse con mayor o menor frecuencia, pero enxamás goció de muncha fama nel raigón popular, darréu que los asturianos denominaron mayoritariamente la so tradicional manera de falar como «asturiano» o «asturianu». Asina consta, por exemplu, nel tomu [[I del Atles Llingüísticu de la Península Ibérica]], asoleyáu en [[1962]], au se recueyen los datos arrexuntaos n'encuestes orales efectuaes enantes de la [[Guerra Civil Española|Guerra de 1936]], y onde a la entruga de cuál yera'l nome que recibía la so llingua, la mayoría de los encuestaos respondíen «asturiano» o «asturianu».

 

 

== Fonoloxía ==

La trescripción faise acordies coles normes del [[Alfabetu Fonéticu Internacional]].

 

=== Vocales ===

El sistema vocálicu del asturianu distingue cinco fonemes, xebraos en tres graos d'abrimientu (mínimu, mediu y máximu) y tres allugamientos (central, anterior y posterior).

 

 

=== Consonantes ===

{| class="wikitable"

|-

 

== Gramática ==

''Artículu principal: [[Gramática del asturianu]]''

 

 

== Vocabulariu ==

La llingua asturiana ye'l resultáu del desendolcu del llatín faláu nel territoriu de los antiguos ástures y cántabros. Poro, la inmensa mayoría de les pallabres de la llingua asturiana, como de les otres llingües romániques, vienen del llatín: ''ablana, augua, falar, güeyu, home, llibru, muyer, pesllar, pexe, práu, suañar''....

 

 

=== Sustratu ===

De la llingua de los ástures y cántabros sábese bien poco, anque ye dadero que tuviere allegau a dos llingües indoeuropees, el celta y el llusitanu. Atrópense col nome de sustratu prellatín a les pallabres veníes de la llingua de los astures o d'otres llingües preindoeuropees falaes nesti territoriu: ''bedul, boroña, brincar, bruxa, cándanu, cantu, carrascu, comba, cuetu, güelga, llamuerga, llastra, llócara, matu, peñera, riega, tapín, zucar...''

 

 

=== Superestratu ===

Col nome de superestratu conozse la influyencia que dexaren otres llingües posteriores a la llegada'l llatín. Nel asturianu, fueren especialmente importantes los xermanismos.

 

==== Xermanismos ====

Los pueblos xermánicos qu'asitiaren na península Ibérica, especialmente [[godos]] y [[suevos]], dexaren nel asturianu pallabres como ''blancu, esquila, estaca, mofu, serón, espetar, gadañu'' o ''tosquilar''.

 

==== Arabismos ====

Los arabismos pudieren llegar al asturianu direutamente, per aciu de los contautos ente los falantes del dominiu asturianu colos árabes o con xente arabizao del sur de la Península. N'otros casos pudieren llegar al traviés del castellanu. Los que vienen darréu son dalgunos de los arabismos del asturianu: ''acebache, alfaya, altafarra, bañal'' (posible llatín < *balne-alem), ''ferre, galbana, mandil, safase, xabalín, azafate, zuna, zucre.''

 

=== Emprestos ===

L'asturianu tamién recibió bona parte del so léxicu de llingües allegaes, como'l [[castellanu]], el [[francés]], l'[[occitanu]] o'l [[gallegu]]. A traviés del castellanu, tamién llegaren pallabres d'idiomes más llonxanos.

 

 

== Escritura ==

Dende los primeros testos, l'asturianu emplega l'[[alfabetu llatín]]. En 1981, l'[[Academia de la Llingua Asturiana]] editó unes normes ortográfiques que, con escases esceiciones, son usaes pola práutica totalidá de los escritores n'asturianu.

 

=== Orde alfabéticu y valor de los [[grafema|grafemes]] ===

(La trescripción faise d'alcuerdu coles normes del [[Alfabetu Fonéticu Internacional]]).

{| class="wikitable" width="100%" style="text-align: center;"

 

=== Dígrafos ===

Dellos fonemes represéntense con un [[dígrafu]] (pareya de lletres)

 

 

=== Grafíes dialeutales ===

* El dígrafu '''[[ḷḷ]]''' (ḷḷ [[che vaqueira|vaqueira]]) emplégase pa representar dellos sones consideraos variedas del [[fonema]] {{IPA|/ʎ/}}, principalmente n'asturianu occidental (''ḷḷingua'').

 

 

=== Otros grafemes ===

Pa reproducir sones de llingües daes, principalmente del [[español]] y del [[inglés]], delles vegaes empléguense les lletres j (''jota''), k (''ka'') y w (''uve doble''), anque nun formen parte propiamente del alfabetu asturianu.

Ex: ''Jalisco'', ''Kuwait''.

 

=== Otres normes ===

Amás, l'asturianu de [[Miranda l Douro]] cuenta con una normativa propia venceyada a la portuguesa.

 

=== Signos ortográficos ===

L'asturianu emplega los signos ortográficos que vienen darréu:

* L'acentu agudu ( ´ ) enriba una vocal ñicia en dellos casos la sílaba tónica (ex. ''da'''qué''''' , ''llam'''bión''''', ''esco'''cés''''', '''''mó'''vil'', '''''plá'''ganu'' ). Tamién s'emplega dacuando pa estremar monosílabos homónimos : ''pá'' (sustantivu = ''padre'') / ''pa'' (preposición).

 

== Aconceyamientos y comuñes ==

L'[[Academia de la Llingua Asturiana]] fundóse en [[1980]], col rixu de recobrar l'antigua institución que yá proyeutare [[Xovellanos]] nel [[sieglu XVIII]].

 

 

== Dellos escritores n'asturianu ==

{{VT|Llista d'escritores n'asturianu}}

 

 

== Códigos ISO ==

'''ISO 639-1''': Nun tien

 

 

== Notes ==

 

== Enllaces esternos ==

* [http://www.academiadelallingua.com Academia de la Llingua Asturiana]

* [http://www.academiadelallingua.com/diccionariu/index.php Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana]

 

{{Llingües romances}}

[[Categoría:Dominiu llingüísticu astur]]

[[Categoría:Idioma asturianu]]