Diferencies ente revisiones de «Guerra Civil Española»

A les partes del conflictu soler denominar [[bandu republicanu]] y [[bandu subleváu]]:

* El bandu republicanu tuvo constituyíu en redol al [[Gobiernos de la Segunda República Española|Gobiernu]] escoyíu democráticamente, formáu pol [[Frente Popular (España)|Frente Popular]], que de la mesma se componía d'una coalición de partíos [[Republicanismu|republicanos]] —[[Izquierda Republicana]] y [[Unión Republicana (España, 1934)|Unión Republicana]]— col [[Partíu Socialista Obreru Español]], a la que se sumaren los [[marxismu-leninismu|marxistes-leninistes]] del [[Partíu Comunista d'España]] y el [[Partíu Obreru d'Unificación Marxista|POUM]], el [[Partíu Sindicalista]] d'orixe anarquista y en Cataluña los [[nacionalismu catalano|nacionalistes]] d'esquierda encabezaos por [[Esquerra Republicana de Catalunya]]. Yera sofitáu pol [[movimientu obreru español|movimientu obreru]] y los sindicatos [[Unión Xeneral de Trabayadores|UXT]] y [[Confederación Nacional del Trabayo|CNT]], anque ellos lo qu'escorríen yera realizar la [[revolución española de 1936|revolución social]]. Tamién se decantara pol bandu republicanu'l [[Partíu Nacionalista Vascu]], cuando les [[Cortes republicanes]] taben a puntu d'aprobar l'[[Estatutu d'Estella|Estatutu d'Autonomía pal País Vascu]].

 

Dambos bandos cometieron y acusáronse recíprocamente de la comisión de [[Guerra Civil Española#Crímenes y xenocidiu|graves crímenes]] nel frente y nes retaguardies, como [[saques de presos]], ''[[Paséu (fusilamiento)|paseos]]'', [[sumíos del franquismu|desapaiciones de persones]] o [[Checa (España)|''tribunales'' estraxudiciales]]. La [[dictadura de Francisco Franco|dictadura de Franco]] investigó y condergó severamente los fechos delictivos cometíos na zona republicana, llegando inclusive a instruyir una [[Causa Xeneral]], tou ello con escases garantíes procesales. Pela so parte, los delitos de los vencedores nunca fueron investigaos nin enxuiciaos mientres el franquismu, a pesar de que dellos historiadores<ref>[http://www.eldiadecordoba.es/article/cordoba/280509/quotlos/hipocritas/y/los/tardofranquistas/esta vegada/nun van/ser/los/vencedoresquot.html 'El xenocidiu franquista en Córdoba'], ''El día de Córdoba'', 17 de payares de 2008.</ref> y xuristes<ref name="villarejo">[http://www.movimientocontralaintolerancia.com/html/admin/verNoticia.asp?cod=917&esBusq=True "La dictadura de Franco foi fascista y xenocida"], ''El Plural'', 19 de xunetu de 2006.</ref><ref name="zafaroni">«[http://www.nuevatribuna.es/opinion/miguel-angel-rodriguez-aries/el-ltimo-xenocidiu-negáu-verdá-xusticia-y-reparacin-pa-les-vctimas-de-toes-les formes-de-xenocidiu/20101007133302041581.html L'últimu xenocidiu negáu: 'Verdá, xusticia y arreglu' pa les víctimes de toles formes de xenocidiu]», ''Nueva Tribuna'', 2 de marzu de 2010.</ref> sostienen qu'hubo un [[xenocidiu]] nel que, amás de subvertir l'orde institucional, intentaríase esterminar a la oposición política.{{#tag:ref|El 16 d'ochobre de 2008, [[Imputaos nel autu de 16 d'ochobre de 2008 del Xulgáu Central d'Instrucción nᵘ 5 de l'Audiencia Nacional|fueron imputaos]] altos cargos de la Dictadura pol entós maxistráu-xuez de l'[[Audiencia Nacional (España)|Audiencia Nacional]] [[Baltasar Garzón]], acusáu de «presuntos delitos permanentes de [[detención illegal]], [[Desapaición forzada|ensin dar razón del paradoriu]], nel contestu de [[Crime contra la humanidá|crímenes contra la humanidá]]».<ref name="primer autu">{{Cita web|url=http://www.elpais.com/elpaismedia/ultimahora/media/200810/16/espana/20081016elpepunac_4_Pes_PDF.doc|títulu=Xulgáu Central d'Instrucción nᵘ 5. Audiencia Nacional. Madrid. Dilixencies previes (proc. embrivíu) 399/2006 V. Autu|editorial=[[Poder xudicial d'España|Alministración de Xusticia]]|autor=[[Baltasar Garzón|{{versalita|Garzón Real}}, Baltasar]]|fecha=16 de payares de 2008|urlarchivo=http://web.archive.org/web/http://www.elpais.com/elpaismedia/ultimahora/media/200810/16/espana/20081016elpepunac_4_Pes_PDF.doc|fechaarchivo=3 d'avientu de 2015}}</ref> L'autu llegó a dar por fechos constaos los siguientes:

[[Archivu:Bundesarchiv Bild 183-2005-0601-500, Spanien, Himmlerbesucht die Burg von Toledo.jpg|thumb|[[Heinrich Himmler]] visitando'l [[Alcázar de Toledo]] xunto a [[José Moscardó]] n'ochobre de 1940, un añu y mediu dempués del fin de la guerra civil.]]

 

 

El día 8 d'ochobre, l'Exércitu d'África algamó [[San Martín de Valdeiglesias]], a unos cuarenta kilómetros de Madrid, onde tomó contautu coles fuercies sublevaes del norte al mandu del xeneral Emilio Mola, qu'acababa de rematar la '''[[campaña de Guipúzcoa]]''' en tomando [[Irún]], el [[5 de setiembre]] y [[San Sebastián]] el [[13 de setiembre]], quedando'l norte republicanu arrodiáu per tierra polos "nacionalistes". Con éses a principios d'ochobre, les fuercies sublevaes esplegárense nun semicírculu alredor de Madrid que partía de Toledo al sur y algamaba el noroeste a unos diez kilómetros al norte d'[[El Escorial]], y que s'atopaba ente 40 y 55 kilómetros de la capital. Anque les fuercies republicanes opunxeron mayor resistencia gracies a la reorganización militar entamada pol gobiernu Llargu Caballero (cola formación de les Brigaes Mistes al mandu na so mayoría de militares de carrera y nes que fueron encuadraes les milicies, una militarización acompañada de la creación de la figura de los comisarios políticos), les fuercies "nacionales" fueron estrechando'l semicírculu que tiñazaba la capital (ente que nel norte'l [[17 d'ochobre]] rompíen el [[Sitiu d'Uviéu (1936)|cercu d'Uviéu]]) y a principios de payares llegaron a los barrios del sur de Madrid. "L'ataque a Madrid marcó'l final del primer periodu de la guerra".{{Harvnp|Alpert|1996|pp=130-132}}

Mientres s'empecipiaba la [[batalla del Jarama]], producíase la [[Batalla de Málaga (1937)|toma de Málaga]] polos nacionales el [[8 de febreru]] de 1937, gracies especialmente a la intervención de les unidaes motorizadas de la división de milicies [[fascista|fascistes]] italianes ("legionari" del CTV, [[Corpo di Truppe Volontarie]]) qu'empezara a llegar a España dos meses antes unviada por [[Mussolini]], imbuyíu de la idea de que'l soldáu fascista yera bien cimeru al combatiente "coloráu". L'ataque empezara'l 14 de xineru de 1937 avanzando dende [[Ronda]] pel norte, siguiendo la carretera costera avanzando escontra [[Marbella]] pel oeste (col sofitu de los dos modernos cruceros [[cruceru Baleares|Baleares]] y [[crucero Canaries|Canaries]] que bombardeaban dende'l mar y contra los que poco podíen facer los destructores y los más vieyos y peor armaos cruceros republicanos) y dende [[Provincia de Granada|Granada]] hasta [[Alhama de Granada|Alhama]] pol nordés. Anque les milicies republicanes consiguieron contener l'ataque tierra adientro, el día 5 de febreru converxeron delles columnes sobre Málaga encabezaes poles fuercies italianes. Esto obligó a retirase a les milicies a la capital pero ellí faltes de mandos, de fortificaciones pa la defensa y del sofitu de la flota republicana nun tuvieron más remediu qu'entamar la fuxida escontra l'este pela carretera costera de Málaga y Almería acompañaes de miles de civiles mientres yeren ametrallaos y bombardeados pola aviación italiana y los barcos de guerra de los sublevaos. A los pocos díes los nacionales llegaben a [[Motril]] faciendo numberosos prisioneros y llogrando grandes cantidaes de material.{{Harvnp|Alpert|1996|pp=141-142}} "Pal Gobiernu republicanu, la derrota demostró una fonda ineficacia y una falta d'enerxía moral y señaló l'empiezu de la decepción de los comunistes con al respeutive de l'actuación de [[Llargu Caballero]] como Xefe de Gobiernu y ministru de la Guerra. Les chiscadures llegaron a los mandos que Llargu nomara, que fueron procesaos como resultáu de les investigaciones llevaes a cabu dempués del desastre".{{Harvnp|Alpert|1996|p=142}}

[[Archivu:Bundesarchiv Bild 183-2006-1204-510, Spanien, Schlacht um Guadalajara.jpg|thumb|Artilleros italianos del bandu subleváu disparando un cañón na [[Batalla de Guadalaxara (1937)|batalla de Guadalaxara]].]]

[[Archivu: Bundesarchiv Bild 183-2006-1204-514, Spanien, Schlacht um Guadalajara.jpg|thumb| left| Soldaos italianos del [[Corpo Truppe Volontarie|CTV]] mientres la [[Batalla de Guadalaxara (1937)|batalla de Guadalaxara]].]]

El día 8 de marzu empezó l'ataque y na nueche del 9 al 10 de marzu la 3ª División italiana tomaba [[Brihuega]] y el día 11 [[Trijueque]] atopando una fuerte resistencia de les fuercies republicanes, ente les que s'atopaben la XI y la XII [[Brigaes Internacionales]] (de les que formaba parte'l [[batallón Garibaldi]] integráu por italianos antifascistes), sofitaes poles unidaes de tanques soviéticos y pola aviación, y ayudaes pol mal tiempu (los suelos enllamorgaos pola agua enzancaba la meyora de los vehículos y torgaba el despegue de los aviones de los campos encharcados, ente que los aviones republicanos sí disponíen de campos d'aviación aplicables). El 12 de marzu les tropes republicanes llanzaron una contraofensiva que fixo fuxir desmoralizada a la 3ª División italiana y dexó recuperar nos díes siguientes Trijueque y Brihuega, apoderándose de material abandonáu polos italianos. El día 19 de marzu les fuercies republicanes detuvieron la so meyora y entamaron llinies de defensa. El 23 de marzu terminó la [[Batalla de Guadalaxara (1937)|batalla de Guadalaxara]] que la prensa internacional lliberal y d'izquierdes llamó la "primer victoria contra'l fascismu", destacando'l fechu de que munchos "legionari" del CTV fueren prindaos polos "garibaldini" de les [[Brigaes Internacionales]].{{Harvnp|Alpert|1996|pp=142-148}}

[[Archivu:Solid_blue.png|10px]] Principales centros nacionalistes <br />

[[Archivu:Red-square.gif|10px]] Principales centros republicanos]]

 

El fracasu de la [[batalla de Teruel]] y el [[Ofensiva d'Aragón|derrumbe del frente d'Aragón]] provocaron la '''crisis de marzu de 1938 nel [[bandu republicanu]]''' cuando'l presidente del gobiernu [[Juan Negrín]] intentó que [[Indalecio Prieto]] camudara de ministeriu y dexara el de Defensa yá que, como'l presidente de la República [[Manuel Azaña]], Prieto consideraba que lo qu'asocediera amosaba que l'exércitu republicanu nunca podría ganar la guerra y qu'había qu'axustar una rindición con sofitu francu-británicu. Pero al nun consiguilo Negrín pidió-y a Prieto qu'abandonara al gobiernu,{{Harvnp|Casanova|2007|pp=333-334}} recomponiendo de siguío el so gabinete'l 6 d'abril y asumiendo Negrín personalmente'l Ministeriu de Defensa,{{Harvnp|Casanova|2007|pp=334-335}} col coronel comunista [[Antonio Gordón]] como subsecretariu de Guerra, que dio en la reorganización de les fuercies republicanes arrexuntaes en dos grandes grupos d'exércitos, d'acordies cola división de la zona republicana provocada pola llegada de los "nacionales" al Mediterraneu: el [[GERC]] (Grupu d'Exércitos de la Rexón Centro-Sur) y el [[GERO]] (Grupu d'Exércitos de la Rexón Oriental).{{Harvnp|Alpert|1996|p=172}} Les posiciones del nuevu gobiernu de Negrín con vistes a unes posibles negociaciones de paz quedaron afitaes na so "''Declaración de los 13 puntos''", fecha pública na significativa fecha del 1º de mayu de 1938.{{Harvnp|Juliá|1999|pp=139-140}}

[[Archivu:Reemplazo republicano.jpg|thumb|left|Reemplazo republicanu destináu al mandu de Teruel.]]

 

[[Archivu:Batalla Ebro.png|thumb|upright=1.3|Mapa de la zona onde se desenvolvió la Batalla del Ebro.]]

El 25 de xunetu de 1938 el republicanu [[Exércitu del Ebro]], unu de los dos grandes cuerpos del exércitu de que se componía l'acabante crear [[GERO]], crucia en barcaces per sorpresa'l [[ríu Ebro]] ente [[Mequinenza]] y [[Amposta]] coles mires d'atacar dende'l norte al exércitu "nacional" que s'averaba a Valencia. Foi l'entamu de la '''[[batalla del Ebro]]''' que se convirtió pa dambos bandos nuna dura llucha de gastadura.{{Harvnp|Alpert|1996|p=175}} Anque'l pasu del Ebro por [[Amposta]] na mariña foi llueu liquidáu poles fuercies "nacionales" el gruesu del Exércitu republicanu llegó a les puertes de [[Gandesa]] nel interior pero nun llogró tomar esta llocalidá por cuenta de la fuerte resistencia qu'opunxeron les unidaes de [[regulares]] y de [[lexonariu|lexonarios]] que la defendíen y sobremanera porque inexplicablemente l'aviación republicana nun protexó la meyora y la [[Legión Cóndor]] unviada rápido pol xeneral Franco apoderó los aires y bombardeó y ametralló costantemente les posiciones republicanes. Asina que escontra'l 2 o'l 3 d'agostu la maniobra republicana fracasara yá que nun se diba producir nenguna irrupción d'unidaes republicanes nel territoriu apoderáu polos sublevaos.{{Harvnp|Alpert|1996|pp=175-177}} A partir d'esi momentu les operaciones centrar na bolsa de territoriu ganáu polos republicanos al sur del Ebro, qu'estos defendieron de toes toes ente que los "nacionales" intentaben desallugalos d'ellí (a pesar de que dalgunos de los collaboradores del xeneral Franco aconseyáronlu qu'abandonara'l frente del Ebro una vegada deteníu la meyora republicana y reemprendiera la campaña contra Valencia, pero Franco pensó, sicasí, "que cola ayuda constante que recibía dende Alemaña ya Italia n'aviación y artillería pesao, cola so mayor flexibilidá loxística (frente a un enemigu que nun podía llevar refuerzos a les sos tropes por tar cerrada la frontera francesa) y col virtual bloquéu marítimu de les mariñes, podría destruyir amodo lo meyor de les fuercies de la República").{{Harvnp|Alpert|1996|p=177}} Dempués de tres meses de duros combates, que causaron más de 60&nbsp;000 baxes per cada bandu, los republicanos tuvieron que retirase y volver cruciar el Ebro en sentíu contrariu. El 16 de payares facer les últimes unidaes poniendo fin asina a la [[batalla del Ebro]], la más llarga de la guerra y que supunxo una nueva victoria pal [[bandu subleváu]].{{Harvnp|Alpert|1996|pp=177-181}}

El día 24 de febreru, Negrín abandonó Madrid en celebrando un conseyu de ministros ya instaló el so cuartel xeneral nuna finca cercana a la llocalidá alicantina d'[[Elda]] (la "[[Posición Yuste]]", que yera'l so nome en clave). Trés díes depués, el 27 de febreru, Francia y Gran Bretaña reconocíen al gobiernu de Franco en Burgos como'l gobiernu lexítimu d'España, y el día 28 de febreru, ante esta reconocencia internacional, faíase oficial l'arrenunciu a la Presidencia de la República de [[Manuel Azaña]] y la so sustitución provisional pol presidente de les Cortes, [[Diego Martínez Barriu]] (dambos atopábense en Francia). Dempués de toos estos fechos la posición de Negrín yera insostenible.{{Harvnp|Casanova|2007|p=337}}

 

 

Probablemente en conexón cola conxura casadista, el 4 de marzu produció la '''[[sublevación de Cartaxena (1939)|sublevación de la base naval de Cartaxena]]''' encabezada por militares profranquistas afalaos pola [[quinta columna]] qu'esplegara una intensa actividá na base y na ciudá. Mientres el día 4 y el 5 tienen llugar combates ente los sublevaos y los resistentes republicanos. Y metanes ellos, l'almirante [[Miguel Buiza]] ordena a la flota republicana qu'abandone'l puertu y dirixir a la base naval de [[Bizerta]] nel protectoráu francés de [[Tunicia]], a pesar de que la sublevación fuera apoderada en Cartaxena poles fuercies republicanes el día 7 de marzu.{{Harvnp|Bahamonde|Cervera Gil|1999|pp=421-438}}{{Harvnp|Viña|Hernández Sánchez|2009|pp=265-284}}

 

Peracabáu'l golpe de Casáu, el xeneral Franco negar a aceptar un nuevu "abrazu de Vergara", como Mola tamién lo refugara nel primer día del golpe de 1936, y nun concedió a Casáu "nenguna de les garantíes imploradas casi de rodíes polos sos emisarios [que solo s'entrevistaron con miembros de baxa graduación del Cuartel Xeneral], y contestó a británicos y franceses, deseosos d'actuar como intermediarios na rindición de la República p'asina contener la influencia alemana ya italiana sobre'l nuevu réxime, que nun los precisaba y que'l ''espíritu d'arrogancia'' de los vencedores constituyía la meyor garantía pa los vencíos".{{Harvnp|Juliá|1999|p=143}}

Franco namái aceptaba una "rindición ensin condiciones" polo que solo restaba preparar la evacuación de Casáu y el Conseyu Nacional de Defensa. Estos embarcaron coles sos families el 29 de marzu nel destructor británicu que los treslladó a Marsella (el socialista [[Julián Besteiro]] decidió quedase). Un día antes les tropes "nacionales" fixeron la so entrada en Madrid y rápido los sublevaos nel so '''[[ofensiva final]]''' ocuparon práuticamente ensin llucha tola zona centro-sur que permaneciera so l'autoridá de la República mientres tola guerra (el [[29 de marzu]] Cuenca, [[Albacete]], Ciudá Real, Xaén, Almería y Murcia; el [[30 de marzu]] Valencia y Alicante, y el [[31 de marzu]] la ciudá de [[Cartaxena (España)|Cartaxena]]).<ref>[http://www.guerracivil1936.galeon.com/vicder.htm Historia d'España. La Guerra Civil Española, Ramón Puche Maciá].</ref><ref>[http://www.um.es/campusdigital/TalComoEra/EncNicolas89.htm Campus Dixital(UMU). Mª Encarna Nicolás Marín].</ref> En [[Alicante]] dende'l día 29 de marzu unes 15.000 persones, ente xefes militares, políticos republicanos, combatientes y población civil que fuxeren de Madrid y d'otros llugares atarraquitar nel puertu a la espera d'embarcar en dalgún barcu británicu o francés, pero la mayoría nun la llograron y fueron prindaos poles tropes italianes de la [[División Littorio]], al mandu del xeneral [[Gastone Gambara]]. Munchos de los prindaos fueron executaos ellí mesmu.{{Harvnp|Casanova|2007|pp=405-407}}

 

El [[1 d'abril]] de 1939 la radio del bandu rebalbu ("[[Radio Nacional d'España]]") espublizaba'l [[últimu parte de la Guerra Civil Española|últimu parte de la guerra civil española]], que dicía lo siguiente:

 

 

== La guerra naval ==

{{AP|Zona sublevada}}

[[Archivu:1937 BandoNacional billete1peseta Burgos escudomonarquia.jpg|miniaturadeimagen|Billete emitíu pol [[bandu sublevá u]]'l 12 d'ochobre de 1937 col escudu grande de la [[Monarquía española]].]]

 

La construcción del "Nuevu Estáu" foi acompañada de la destrucción de too lo que tuviera que ver cola [[Segunda República Española|República]]. Asina na [[zona sublevada]], al contrariu de lo que taba asocediendo na otra zona (na que se desencadenara la [[Revolución Social de 1936|revolución]]), dar# en una "[[contrarrevolución]]", llevándose a cabu "una sistemática represión de les persones, les organizaciones y les instituciones qu'en dalguna forma, real o, inclusive, imaxinaria, pudieren entendese amestaes a esa República revolucionaria, o en manos de revolucionarios, a la que se dicía combatir".{{Harvnp|Aróstegui|1997|p=48}}

Entós el xeneral Franco realizó una "xugada maestra": ordenar que les columnes qu'avanzaben escontra Madrid esviar escontra Toledo para [[Asediu del Alcázar de Toledo|lliberar l'Alcázar]] y asina llevantar el cercu de dos meses al que llevaben sometíos un millar de guardias civiles y falanxistes amás de dellos cadetes de l'Academia d'Infantería al mandu del so direutor, el coronel Moscardó,{{Harvnp|Aróstegui|1997|p=76}} y que teníen reteníos "como rehenes a muyeres y neños de conocíos militantes d'esquierda".{{Harvnp|Casanova|2007|p=344}} "Tomar del Alcázar engrandó la lleenda del xeneral Franco. La famosa frase de Moscardó ''ensin novedá nel Alcázar'', repitida ante Franco y numberosos periodistes dos díes depués de la so lliberación, foi afechiscamente arrobinada. Franco yera'l salvador de los héroes sitiaos, el símbolu d'un exércitu dispuestu a ganar la guerra a cualquier preciu".{{Harvnp|Casanova|2007|p=345}}

 

 

[[Archivu:Palacio Capitanía Fachada.JPG|thumb|Fachada del [[Palaciu de Capitanía Xeneral (Burgos)]].]]

 

Un día antes l'obispu de Salamanca [[Enrique Pla y Deniel]] fixera pública una pastoral na que presentaba la guerra como "''una cruzada pola relixón, la patria y la civilización''", dando una nueva llexitimidá a la causa de los sublevaos: la relixosa. Asina'l "Generalísmu”, nun yera solo'l "''xefe y salvador de la Patria''", sinón tamién el "Caudiellu" d'una nueva "Cruciada” en defensa de la fe católica y del orde social.{{Harvnp|Casanova|2007|p=345}}

[[Archivu: Casa Del Cordón Fachada Sur.JPG|thumb|left|[[Casa del Gordón (Burgos)|Casa del Gordón]], en [[Burgos]], sede de la [[Xunta Técnica del Estáu]].]]

 

 

=== El Decretu d'Unificación d'abril de 1937 ===

El siguiente pasu nel afianzamientu del poder del nuevu "Caudiellu" producióse cuando tres el fracasu de tomar de Madrid (ente payares de 1936 y marzu de 1937) plantegóse la necesidá de crear un "partíu únicu", siguiendo'l modelu de la [[Dictadura de Primo de Rivera]], a partir de la fusión de los [[carlista|carlistes]] y [[falanxista|falanxistes]].{{Harvnp|Aróstegui|1997|p=90}}

 

 

Produciéronse contactos ente falanxistes y carlistes pero non fructificaron y tol procesu nun dexó de crear tensiones nel senu de dambos partíos que se traducieron nel casu de los falanxistes nos "[[socesos de Salamanca]]" d'abril de 1937, mientres los cualos dellos falanxistes morrieron nos enfrentamientos ente los partidarios de la fusión y de la supeditación al poder militar (encabezaos por [[Sancho Dávila y Fernández de Celis|Sancho Dávila]] y [[Agustín Aznar]]) y los contrarios a ella (encabezaos por [[Manuel Hedilla]]).{{Harvnp|Thomas|1976|p=690}}

Finalmente, el Cuartel Xeneral de Franco decidió actuar, y el mesmu día en que los falanxistes contrarios a la fusión celebraron un Conseyu Nacional nel qu'escoyeron a Manuel Hedilla como "xefe nacional", el domingu 18 d'abril,{{Harvnp|Casanova|2007|p=352}} el mesmu xeneral Franco anunció que se diba a promulgar a otru día un [[Decretu d'Unificación]] de Falanxe y la Comunión Tradicionalista, que pasaben a tar agora so la so xefatura direuta como "xefe nacional" del mesmu.{{Harvnp|Thomas|1976|p=691}}

 

 

Nos estatutos del "partíu únicu", publicaos el 4 d'agostu, establecióse qu'el "caudiellu" solo sería "responsable ante Dios y ante la Historia", y ante naide más.{{Harvnp|Aróstegui|1997|p=92}}

Según [[Julián Casanova]] el [[fascismu]] y el [[catolicismu]] fueron los dos ideoloxíes sobre que la so axuntadura construyir el "Nuevu Estáu". El procesu de fascistización rescamplaba pola esaltación del líder, el "Caudiellu", como'l [[Führer]] o'l [[Duce]]; el saludu brazu n'alto establecíu como "saludu nacional"; los uniformes y la simboloxía falanxista; etc. Y coles mesmes abondaben los ritos y manifestaciones relixoses católiques como les procesiones, les mises de campaña o les ceremonies políticu-relixoses qu'asonsañaben supuestes formes [[Edá Media|medievales]].{{Harvnp|Casanova|2007|p=359}}

 

 

== Evolución de la zona republicana ==

El segundu gran oxetivu del gobiernu de Llargu Caballero foi restablecer l'autoridá del gobiernu y de los poderes del Estáu.{{Harvnp|Casanova|2007|p=313}} Pero nun se resolvieron les tensiones colos gobiernos de les "rexones autónomes" de Cataluña y el País Vascu, nin colos conseyos rexonales que surdieren n'otros sitios. En Cataluña, el gobiernu de la Xeneralidá, qu'el 26 de setiembre incorporó a dellos conseyeros de la [[Confederación Nacional del Trabayo|CNT]] y del [[POUM]] polo qu'el [[Comité de Milicies Antifascistes]] quedó disueltu, entamó'l so propiu exércitu y el 24 d'ochobre aprobó'l decretu de coleutividaes, cuestiones ambes qu'entepasaben l'ámbitu de les sos competencies. En cuanto al País Vascu, el 1 d'ochobre les Cortes aprobaben l'Estatutu d'Autonomía d'Euskadi y el nacionalista vascu [[José Antonio Aguirre]] foi investido "[[lehendakari]]" del gobiernu vascu, ente que los sos miembros nun incluyó a nengún representante de la CNT (nel País Vascu nun hubiera revolución social nin apenes violencia anticlerical y les ilesies siguieron abiertes). Aguirre construyó un Estáu "cuasi soberanu" sobre'l territoriu vascu qu'inda nun fuera ocupáu pol [[bandu subleváu]] y que práuticamente s'amenorgaba a Vizcaya. Amás d'una policía vasca, la [[Ertzaina]], creó un exércitu propiu y nun aceptó'l mandu del xeneral qu'unvió'l gobiernu de Madrid pa ponese al frente del Exércitu del Norte. En cuanto al [[Conseyu d'Aragón]], apoderáu polos anarquistes, el gobiernu de Llargu Caballero nun tuvo más remediu que llegalizalo.{{Harvnp|Casanova|2007|pp=313-315}}

 

 

La crisis españó polos enfrentamientos empecipiaos en Barcelona'l llunes 3 de mayu de 1937 cuando un destacamentu de la Guardia d'Asaltu per orde de la Xeneralidá intentó recuperar el control sobre l'edificiu de la Telefónica na [[plaza de Cataluña]], en poder de la CNT dende les xornaes "glorioses" de xunetu de 1936. Dellos grupos anarquistes respondieron coles armes y el [[POUM]] sumar a la llucha. Nel otru bandu, la Xeneralidá y los comunistes y socialistes unificaos en Cataluña so un mesmu partíu (el [[PSUC]]) fixeron frente a la rebelión, qu'ellos mesmos provocaren, y la llucha enllargó dellos díes. El vienres [[7 de mayu]] la situación pudo ser controlada poles fuercies d'orde públicu unviaes pol gobiernu de Llargu Caballero dende Valencia, ayudaes por militantes del [[PSUC]], anque la Xeneralidá pagó'l preciu de que-y fueron retiraes les sos competencies sobre orde públicu.{{Harvnp|Casanova|2007|pp=318-321}} L'enfrentamientu nes cais de [[Barcelona]] foi rellatáu pol británicu [[George Orwell]] nel so ''[[Homenaxe a Cataluña]]''.

Negrín recompunxo'l gobiernu'l 6 d'abril y asumió personalmente'l Ministeriu de Defensa ya incorporó al gabinete a los dos sindicatos, UXT y CNT. Amás [[José Giral]] foi sustituyíu nel ministeriu d'Estáu pol socialista [[Julio Álvarez del Vayo]].{{Harvnp|Casanova|2007|pp=334-335}} Les posiciones del nuevu gobiernu con vistes a unes posibles negociaciones de paz quedaron afitaes na so "''Declaración de los 13 puntos''", fecha pública na significativa fecha del 1º de mayu. Nella, "el gobiernu anunciaba que los sos fines de guerra consistíen n'asegurar la independencia d'España y establecer una República democrática que la so estructuración xurídica y social sería aprobada en referendu; afirmaba'l so respetu a la propiedá lexítimamente adquirida, la necesidá d'una reforma agraria y d'una llexislación social avanzada, y anunciaba una amplia amnistía pa tolos españoles que quieran cooperar al inmensu llabor de reconstrucción y engrandecimiento d'España. Nel so intentu d'apaecer ante les potencies estranxeres cola situación interior controlada, Negrín empecipió xestiones infructuoses col [[Santa Sede|Vaticanu]] pa restablecer relaciones diplomátiques y abrir les ilesies al cultu".{{Harvnp|Juliá|1999|pp=139-140}}

 

 

Amás Negrín, el xeneral [[Vicente Colorado Lluch]], xefe del Estáu Mayor, y los comunistes, creíen posible que l'exércitu republicanu entá yera capaz d'una postrera ofensiva, que s'empecipió'l 24 de xunetu de 1938, dando empiezu asina a la [[batalla del Ebro]], la más llarga y decisiva de la Guerra Civil. Pero dempués de tres meses de duros combates, producióse una nueva derrota del exércitu republicanu que tuvo que volver a les sos posiciones iniciales, "con decenes de miles de baxes y una perda considerable de material de guerra que yá nun podría utilizase pa defender Cataluña frente a la decisiva [[ofensiva de Cataluña|ofensiva franquista]]".{{Harvnp|Casanova|2007|p=336}}

 

=== La intervención estranxera en favor de los sublevaos ===

 

Los combatientes alemanes, italianos y portugueses yeren soldaos regulares a los que se-yos apurría una paga nel so país d'orixe, anque la propaganda de los sublevaos siempres los presentó como "voluntarios". Los voluntarios xenuinos fueron unos mil o mil quinientos homes, ente los que destacaron la [[Brigada Irlandesa]] del xeneral [[Eoin O'Duffy]], integrada por unos 500-900 efectivos{{refn|group=lower-alpha|[[Julián Casanova]] apunta mediu millar d'irlandeses,{{Harvnp|Casanova|2007|p=277. «De los voluntarios xenuinos [que combatieron nes tropes del exércitu de Franco], ente mil y mil quinientos, destacaron los católicos irlandeses... Namái combatieron na batalla del Jarama, en febreru de 1937, onde, dada la so inesperiencia militar, nun salieron bien airosos y unos meses dempués volvieron a la so patria. Amás d'esi mediu millar de "camises azules" irlandeses, hubo nes tropes de Franco rusos blancos curtidos na llucha contra los bolcheviques, un grupu variáu de fascistes y antisemites procedentes de la Europa oriental y unos trescientos franceses de la ultraderechista Croix de Feu que constituyeron el batallón Jeanne d'Arc»}} sicasí otru autores alcen esta cantidá a un númberu indetermináu ente 700-900 combatientes.<ref name="stradling">{{cita llibru|autor=R.A. Stradling|títulu=La República asediada|editor=Paul Preston|isbn=84-8307-400-1|páxines=185-224|capítulu=Campu de batalla de les reputaciones: Irlanda y la Guerra Civil española, }}</ref>}} que vinieren combatir a España pa "''llibrar la batalla de la cristiandá contra'l comunismu''" (anque solo participaron na [[batalla del Jarama]] y unos meses dempués volvieron a Irlanda), y 300-500 franceses de la organización [[ultraderecha|ultraderechista]] [[Croix-de-feu]] (depués convertida nel [[Partíu Social Francés]]) que constituyeron el [[batallón Jeanne d'Arc]].{{Harvnp|Casanova|2007|p=277}}{{refn|group=lower-alpha|[[Julián Casanova]] menta 300 combatientes franceses,{{Harvnp|Casanova|2007|p=277. «De los voluntarios xenuinos [que combatieron nes tropes del exércitu de Franco], ente mil y mil quinientos, destacaron los católicos irlandeses... Namái combatieron na batalla del Jarama, en febreru de 1937, onde, dada la so inesperiencia militar, nun salieron bien airosos y unos meses dempués volvieron a la so patria. Amás d'esi mediu millar de "camises azules" irlandeses, hubo nes tropes de Franco rusos blancos curtidos na llucha contra los bolcheviques, un grupu variáu de fascistes y antisemites procedentes de la Europa oriental y unos trescientos franceses de la ultraderechista Croix de Feu que constituyeron el batallón Jeanne d'Arc»}} sicasí otros estudios apunten un númberu cimeru, en redol a 500.<ref>{{cita web|url=http://www.cepc.gob.es/publicaciones/revistas/revistaselectronicas?IDR=9&IDN=637&DÍA=26672 |títulu=La estrema derecha francesa n'España: mitos y realidaes de la bandera Jeanne d'Arc (1936-1939)|autor=Dewaele, H.|editor= Revista Historia y política: Idees, procesos y movimientos sociales, nᵘ 8|fecha= 2002}}</ref><ref name="stradling" />}} Tamién hai que cuntar ente los estranxeros que participaron nel [[bandu subleváu]] a los miles de marroquinos del [[Protectoráu español de Marruecos]] que fueron enrolados de forma intensiva nes tropes de [[Regulares]] del [[Exércitu Español d'África|Exércitu d'África]] en cuenta d'una paga.{{Harvnp|Casanova|2007|p=278}}

Plantegóse un grave problema pa la idea de "cruzada" defendida pol [[bandu subleváu]] cuando'l [[Partíu Nacionalista Vascu]] (PNV), un partíu católicu, permaneció fiel a la República (polo que nel [[País Vascu]] republicanu, qu'entendía [[Vizcaya]] y [[Guipúzcoa]], nun hubo persecución relixosa, nenguna ilesia foi amburada nin clausurada y el cultu católicu desenvolver con normalidá), lo qu'echaba per tierra la concepción de la Guerra Civil como una "cruzada". Por eso'l 6 d'agostu de 1936, solu trés selmanes dempués del [[golpe d'estáu n'España de xunetu de 1936|golpe de xunetu]], l'[[obispáu de Vitoria|obispu de Vitoria]] (que la so diócesis tomaba entós tamién [[Vizcaya]] y [[Guipúzcoa]], amás de [[Álava]]) [[Mateo Múgica]] y l'[[obispáu de Pamplona|obispu de Pamplona]] [[Marcelino Olaechea]], publicaron conxuntamente una "Instrucción Pastoral" (qu'en realidá fuera escrita pol cardenal primáu de [[Toledo]] [[Isidro Gomá]]) na qu'encamentaben a los nacionalistes vascos a que punxeren fin a la so collaboración cola República.{{Harvnp|Raguer|2001|pp=205-206}} Na "instrucción pastoral", y n'otros escritos posteriores del cardenal Gomá sobre la "cuestión vasca", faise referencia a los sacerdotes asesinaos nes primeres selmanes de la guerra polos "nacionales", y non polos "coloraos", y que la so muerte en cierta forma xustifica por ser "separatistes". L'asesinatu d'estos sacerdotes motivó les protestes del obispu de Vitoria [[Mateo Múgica Urrestarazu]] que foi respondida pola [[Xunta de Defensa Nacional]] cola esixencia al [[Santa Sede|Vaticanu]] de que fuera destituyíu del so obispáu y abandonara España, a pesar de sofitar el "alzamientu" (el 14 d'ochobre de 1936 l'obispu Múgica salió camín del esiliu).{{Harvnp|Raguer|2001|p=367-369}} Esta "cuestión vasca" remaneció cuando'l País Vascu republicanu foi ocupáu polos "nacionales" en xunu de 1937, por causa de que la represión tamién incluyó a numberosos sacerdotes vascos "separatistes" que fueron encarcelaos pol delitu de "rebelión".{{Harvnp|Raguer|2001|p=250}}

 

 

L'oxetivu qu'escorría Franco cola carta colectiva de ganase a la opinión católica mundial en favor de la causa del [[bandu subleváu]] llograr dafechu porque práuticamente los obispos de too el mundu adoptaron a partir d'entós el puntu de vista sobre la Guerra Civil Española que manifestaba la carta colectiva, sobremanera pola descripción que se faía nella de la persecución relixosa que se desencadenara na [[zona republicana]].{{Harvnp|Raguer|2001|p=172}} Sicasí, cinco obispos nun la suscribieron. Ente ellos atopaba l'obispu exiliado de Vitoria [[Mateo Múgica Urrestarazu]] que "nun podía roblar un documentu nel que, respondiendo a l'acusación de que na [[zona franquista]] tamién había una dura represión, emponderábense los principios de xusticia y la manera d'aplicala de los tribunales militares".{{Harvnp|Raguer|2001|p=158}} Tampoco la robló'l [[cardenal Vidal y Barraquer]], que yera ensin dulda el casu más significativu de los cinco porque se trataba seique de la figura más destacada d'aquel momentu de la [[Ilesia Católica n'España]]. La negativa a roblar la carta basar en qu'él "creía que naquella guerra fratricida la Ilesia nun tenía d'identificar se con nengún de los dos bandos, sinón más bien facer obra de pacificación".{{Harvnp|Raguer|2001|p=158}}

[[Archivu: Papst Pius XII., Krönung 1939JS.jpg|thumb|Consagración del papa [[Pío XII]], marzu de 1939]]

 

Cuando se produció'l trunfu de los "nacionales" na guerra, la "Ilesia española, que se xuntara masivamente al alzamientu, entornar con entusiasmu nes fiestes de la victoria sobre la otra media. Y la mesma Santa Sede, que mientres la mayor parte del conflictu amosárase tan reticiente, a la fin sumóse tamién a les celebraciones".{{Harvnp|Raguer|2001|pp=389-390}} El 1 d'abril de [[1939]], el mesmu día en qu'el "Generalísmu" Franco emitió'l famosu "últimu parte" nel que proclamaba "''la guerra terminó''", el papa [[Pío XII]] (el cardenal Pacelli que'l día 2 de marzu fuera nomáu papa tres la muerte de Pío XI) felicitaba telegráficamente a Franco pola so "''victoria católica''":{{Harvnp|Raguer|2001|p=393}} Dos semana dempués, el 16 d'abril de 1939, [[Radiu Vaticanu]] espublizó un mensaxe lleíu por el mesmu papa Pío XII que dicía:{{Harvnp|Raguer|2001|p=394}}

En cuanto al restablecimiento del cultu públicu'l gobiernu atopar cola atayante oposición de los anarquistes, per un sitiu, y, por otru, pola de dellos católicos republicanos y de les autoridaes eclesiástiques que pensaben que les ilesies non podíen reabrise ensin más escaeciendo los asesinatos y les quemes de los primeros meses de la guerra, amás de que tou ello podríase convertir nun preséu de la propaganda republicana.{{Harvnp|Raguer|2001|p=330}} El gobiernu llegó a unviar de callao a Roma a un eclesiásticu por que fixera saber al [[Santa Sede|Vatican u]]'l so propósitu de normalizar la vida eclesiástica y reconciliase cola Ilesia.{{Harvnp|Raguer|2001|pp=331-332}} Pero la respuesta del [[Santa Sede|Vaticanu]] foi evasiva ensin comprometese en nada.{{Harvnp|Raguer|2001|p=333}}

 

 

== La represión nes retaguardies ==

* [[Pabellón de la República Española]]

* [[Revolución social española de 1936]]

* [[Aviones de la Guerra Civil Española]]

* [[Buques utilizaos na Guerra Civil Española]]