Wikipedia

Diferencies ente revisiones de «Sal»

Navegar l'historial de mou interactivu
← Edición más antiguaEdición más nueva →
Contenido eliminado Contenido añadido
VisualTestu wiki
m apostrofación
m iguo plurales
Llinia 56:
[[Archivu:Nacl-structure.jpg|thumb|Estructura cristalina cúbica del sal (cada nodo de la rede ye alternativamente un [[átomu]] de [[sodiu]] o de [[cloru]]).]]
 
El sal ye un [[compuestu iónicu]] formáu por una combinación de d'[[ion]]es de Cl<sup>–</sup> y Na<sup>+</sup>, afechos nuna [[estructura cristalina]] con forma de [[sistema cúbicu]]. El cloruru sódicu (NaCl) tien el mesmu númberu d'[[átomu|átomos]] de cloru que de sodiu y el [[enllaz químicu]] que los xune ta clasificáu como [[enllaz iónicu|iónicu]] esistente ente los iones: un [[catión]] de sodiu (Na<sup>+</sup>) y un [[anión]] de cloru (Cl<sup>–</sup>), de tala forma que la [[fórmula empírica]] NaCl componer de la siguiente forma:
 
<center>
Llinia 119:
=== N'Europa ===
* N'[[Gastronomía d'Alemaña|Alemaña]] y [[Gastronomía d'Austria|Austria]] los topónimos qu'empiecen en ''Salz-'' (o n'alemán antiguu ''Hall-'') son, o fueron llugares de producción de sal.<ref>Bergier, Jean-Francois. ''Die Geschichte vom Salz''. Campus, Frankfurt/Main 1989, ISBN 3-593-34089-5.</ref> Exemplos son: [[Tope (Saale)]], [[Bad Reichenhall]], [[Hallein]], [[Hallstatt]] onde s'alcuentren les mines de sal más antiguu del mundu, [[Hall in Tirol]], [[Schwäbisch Hall]], [[Salzburgu]], [[Salzgitter]], [[Hansestadt Salzwedel]], [[Bad Salzuflen]], [[Bad Salzdetfurth]], [[Bad Salzelmen]], [[Salzkotten]], [[Schweizerhalle]] y [[Bad Salzschlirf]]. Foi conocíu na edá media'l mercáu de sal de [[Luneburgu]].
* N'[[España]] los cuatro xacimientos de sal de mina más importantes tán asitiaos en [[Cardona]] ([[Provincia de Barcelona|Barcelona]]; yá abandonáu y abiertu pa usu turísticu), en [[Cabezón del Sal]] ([[Cantabria]]), Saleru de la Rosa en Jumilla_Murcia y nel Cabezo del Sal de Pinoso (Alicante), siendo esti postreru unu de los [[Diapiro|diapiros halocinéticos]] más importantes d'Europa. A lo llargo de too el [[mariña española]] y por cuenta de les escelentes condiciones meteorolóxiques de la mariña mediterránea pa la evaporación de l'agua del mar, esisten numberoses salines marines. De norte a sur, atopamos les salines de la Trinidá, asitiaes nel corazón del [[parque natural del Delta del Ebro]], n'[[Provincia d'Alicante|Alicante]] les salines de [[Parque natural de les Llagunes d'El Matu y Torrevieja|Torrevieja]] (de les que s'estrayi casi la metá de la producción española) y les [[Salinas de Santa Pola|Santa Pola]], y en [[Rexón de Murcia|Murcia]] les [[Salinas y Arenales de San Pedro del Pinatar|San Pedro del Pinatar]]. Nes [[Islles Baleares]] podemos atopar les salines del conceyu [[Mallorca|mallorquín]] de [[Les Salinas|Ses Salines]], según les salines allugaes nes islles de d'[[Eivissa]] y [[Formentera]], nel [[Parque natural de Ses Salines]]. Na mariña atlántica, otra zona d'importantes salines atopar nes marismas costeres de los Parques Naturales [[de la Badea de Cádiz]], nel estuariu de la desaguada del ríu [[Guadalete]], que toma a dellos pueblos d'alredor ([[El Puertu de Santa María]], [[San Fernando (Cádiz)|San Fernando]], [[Puertu Real]] y [[Chiclana de la Frontera]]) y [[Parque Natural de Doñana]] nel conceyu de [[Sanlúcar de Barrameda]], onde desagua'l Gualdalquivir. N'[[España]] esisten poques [[salines de manantial]] que se traten de salines d'interior y que fueron abandonaes mientres el [[sieglu XX]], siendo les más importantes les [[Valle saláu de Salinas de Añana|Salinas de Añana]] ([[Álava]]), declarada monumentu históricu y les de [[Poza del Sal]] ([[Provincia de Burgos|Burgos]]).
* En [[Francia]] la producción de sal francés partir ente dos ámbitos marítimos. Per un sitiu la mariña atlántica, con salines artesanales que producen sales d'alta calidá y prestíu como ye'l casu de [[Sal Guérande|Guérande]], bien conocida na [[alta cocina]], la [[isla de Noirmoutier]] o la [[isla de Ré]]. Per otru llau, la mariña mediterránea concentra la producción de sal marino industrial en [[La Camarga]], como les salines de [[Salin-de-Giraud]], con delles esplotaciones artesanales. Anque la mayoría de la producción provien de salines costeres, Francia tien una única mina de sal xima en [[Varangéville]] ([[Lorena (Francia)|Lorena]]).
* N'[[gastronomía d'Italia|Italia]] esisten dellos centros de producción dende la dómina del Imperiu romanu, sicasí unu de los más conocíos atopar na isla de [[Trapani]] ([[Sicilia]]).
Llinia 133:
* [[Canadá]] tien producción de sal en [[Ontario]], [[Quebec]] y [[New Brunswick]].
* El mayor productor de sal en [[América del Sur]] ye [[Brasil]] (na rexón de [[Rio Grande do Norte]] y en [[Rio de Janeiro]], na denominada [[Microrregião dos Llagos|Região dos Llagos]]), siguíu de [[Chile]] y [[Colombia]].
* En [[Bolivia]] el sal llograr de salar de [[Coipasa]] y de d'[[Uyuni]], siendo esti postreru (sacante los océanos) el depósitu de sal más grande del mundu.
[[Archivu:Salar Uyuni au01.jpg|thumb|El [[Salar de Uyuni]], na rexón de [[Potosí]], en [[Bolivia]].]]
* En [[Venezuela]] produzse sal n'[[Araya (Venezuela)|Araya]], [[Estáu Sucre]], y en Los Olivitos, [[Estáu Zulia]].
Llinia 139:
* En [[Méxicu]] produzse sal en [[Guerrero Negru]] ([[Baxa California Sur]]) y en Yucatán.
* N'[[Arxentina]] el 50 % de la producción provien de la provincia de [[La Pampa]], el restu de la producción partir ente les salines de [[Provincia de San Luis|San Luis]] y [[Buenos Aires]].
* En [[Chile]], el sal llograr del salar de [[Rexón de Tarapacá|Tarapacá]], siendo'l principal centru de producción nacional la comuña de d'[[Iquique]].
* N'[[Ecuador]] llógrase sal del Océanu Pacíficu, que baña les principales sableres costeres; llógrase principalmente de la sablera de Salinas. Ecuador ye'l quintu mayor productor de sal d'América del Sur.
 
Llinia 220:
Na dómina de les [[xeladora]]s antigües emplegábase'l sal como [[Aislante térmicu|aislante]] de les condiciones refrigerantes necesaries pa faer comestible'l [[xeláu]] mientres el mayor tiempu posible. Emplégase dacuando como [[quitamanches]] pa quitar ciertos llurdios de los [[vistíu|vistíos]], pa llimpiar la [[cubertería]] de [[cobre]], pa caltener les [[caricote]]s d'un fueu, nos recipientes quita los golores, restaura [[Esponxa (instrumentu)|esponxes]] al ser bañaes en salmories, etc. Na antigüedá aportó a común emplegar el sal en combinación con otres sustances como una [[pasta de dientes]], daqué qu'anguaño sigue asocediendo con delles marques que comercialicen dentífricos ellaboraos sobre la base d'ingredientes naturales.
 
Otra de les aplicaciones del sal ye como [[descalcificador]]. Sirve para [[suavizador d'agua|anidiar l'agua]] y evitar asina les incrustaciones de [[sales minerales]] nes [[tubería]]s y depósitos de d'[[agua potable]]. Emplegar na industria d'ellaboración del [[papel]] según del [[cueru]] (nos procesos de [[curtiembre]]). El sal emplegar na industria d'ellaboración de [[xabón|xabones]] y [[deterxente]]s. Emplégase extensivamente na [[ganadería|industria ganadera]] aplicada na alimentación de ciertes especies como les [[vaca]]s, los [[gochu|gochos]], los [[caballu|caballos]], etc. Emplégase dacuando na ellaboración de salmories [[anticonxelante]]s. El sal utilizar dende los años 1980 nel sistema ecolóxicu de [[cloración]] salina de l'agua por electrólisis, dexando desagafar y caltener la llimpieza de l'agua de les piscines ensin añedir cloru. En decoración d'interiores, esisten [[Llámpara de sal|lámpara ellaboraes con sal]].
 
Nos [[años 1920|año venti]], la compañía estauxunidense Diamond Crystal Salt Company de [[Michigan]] publicó un [[folletu]] nel que describía casi cien posibles emplegos del sal.<ref name="diamond">''Diamond Crystal Shaker Salt Kitchen Secrets'', 1928.</ref>
 
=== Industria químico ===
El sal ye una fonte de [[cloru]] qu'apurre a la [[industria químico]] esti elementu en grandes cantidaes, un exemplu ye'l so emplegu na ellaboración del plásticu denomináu: [[PVC]] (''Policloruro de Vinilu''). Emplégase como aditivu na formación de ciertes [[cerámica]]s. La industria químico emplega'l sal na ellaboración d'otros sales derivaos como pue ser el [[hipoclorito cálcicu]] (Ca(ClO)<sub>2</sub>), [[dióxidu de cloru]] (ClO<sub>2</sub>), [[Cloratu de sodiu|cloratu sódicu]] (NaClO<sub>3</sub>), [[fluorsilicato sódicu]] (Na<sub>2</sub>SiF<sub>6</sub>), [[hipoclorito sódicu]] (NaClO), [[Perclorato de sodiu|perclorato sódicu]] (NaClO<sub>4</sub>•H<sub>2</sub>O). Resulta evidente que'l sal ye unu de los compuestos más emplegaos nel llogru de [[cloru]] [[gaseosu]] y [[sodiu]] [[metal|metálico]]. Na [[industria farmacéutico]] emplegar na ellaboración de d'[[infusión]], [[droga|drogues]] y [[Sueru fisiolóxicu|sueros]] clínicos. Ye frecuente emplegala na [[electrólisis]] nos denominaos [[Ponte de sal|puente de sal]]. Emplégase dacuando como [[mordiente]] na [[industria testil]].
 
== Usos paramedicinales ==
Llinia 243:
=== Necesidá de sal na vida ===
[[Archivu:Mountain goat - artificial salt lick.jpg|thumb|Los animales [[herbívoru|herbívoros]] tienen una mayor necesidá de consumir sal comparáu colos [[carnívoru|carnívoros]].<ref name="Schulkin" />]]
En [[1684]] el químicu [[Robert Boyle]] foi'l primer científicu en definir el "sabor salao" en dellos fluyíos corporales tales como la [[sangre]], el [[sudu]] o inclusive les [[llárima]]s. Determinó la concentración de sal evaporando les amueses y comprobando qu'había cristales de sal nes cenices. Casi un sieglu dempués [[Hilaire Rouelle|H. M. Rouelle]] en [[1776]] aisla unos cristales de d'[[urea]] na orina. El químicu [[Jöns Jakob Berzelius|J. Berzelius]] amuesa que'l sal concentrar en ciertes partes del cuerpu como los cuévanos abdominales, en redol los [[pulmones]], [[corazón]] y [[celebru]]. El sodiu ye'l sestu elementu más abondosu na [[tierra]], puede dicise que por cuenta de la so estremada reactividá ye bien raru que pueda atopase n'estáu puru (reacciona bien violentamente cola agua). Esta bayura dexa que sía un elementu vital nel desenvolvimientu de ciertes reaiciones químiques biolóxiques que dan soporte a la [[vida]], ye conocíu l'efeutu favorable de les [[solución salina|soluciones salines]] na disolución de [[nutriente]]s. A la disolución de sal nos fluyíos d'un ser vivu denominar [[salín]], ente que a la so tolerancia máxima [[halotolerancia]].
 
Nel [[sieglu XX]] el botánicu [[Alexander von Bunge|Bunge]] fixo la observación de que los animales [[carnívoru|carnívoros]] apenes tienen necesidá de consumir sal, ente que los [[herbívoru|herbívoros]] sí teníen esa necesidá.<ref name="Schulkin">Schulkin J. ''Sodium hunger: the search for a salty taste''. Cambridge University Press, 1991, ISBN 0-521-35368-8.</ref>
Llinia 249:
Estes observaciones dexaron definir a los [[animal]]es como seres «afamiaos de sal». En dellos casos atopóse que la [[coprofagia]] de delles especies ye una necesidá d'inxerir sal, como ye'l casu de los monos qu'inxeren les fieces de los caballos pol so conteníu salín. L'enclín de dellos organismos a inxerir sal denominar [[halófilu|halofilia]]. Delles bacteries amosaron una gran resistencia a vivir n'ambientes d'altu índiz salín y por eso en bioloxía creóse una categoría pa elles: [[halobacterias]].
 
El cuerpu caltien una [[homeostasis]] de concentración de sal en ciertos fluyíos por aciu actividaes de d'[[osmorregulación]] (gracies a los [[Canal de sodiu epitelial|canales de sodiu]] de delles [[célula|célules]]). D'esta forma cuando la ingesta de sal ye deficitaria, o la concentración de sodiu en fluyíos ye inferior a 140&nbsp;[[Mol|milimol]] por llitru de [[plasma sanguineu]] el celebru manda señales d'emerxencia a los [[reñón|reñones]] por que mengüe la escreción por aciu orina. La operación de regulación de la concentración de sal nos fluyíos facer por aciu la [[hormona antidiurética]] (ADH) según pola [[aldosterona]] (que controla la cantidá de sodiu na [[sangre]]). Ye frecuente que cuando se cesa (o se mengua) el consumu de sal, el cuerpu tiende a esaniciar líquidos al envís de restablecer la concentración salina nos fluyíos corporales y esti efeutu puede acabar nuna [[deshidratación]] inducida, ye por esta razón pola que les persones que tán espuestes a ambientes calorosos (como pue ser la travesía d'un desiertu) inxeren pequeñes cantidaes de sal pa evitar una sudoración escesiva.<ref name="Denton" />
 
Esisten, sicasí, otres fontes de sodiu que pueden suplir al sal na [[alimentación humano]], como pue ser les [[lleldu químicu|lleldos químicos]], el [[glutamato monosódico]], el [[bicarbonatu de sodiu]], etc. Dacuando dellos alimentos apurren sodiu a les nueses dietes como pue ser el casu de la [[lleche]].<ref>Karen Eich Drummond: ''Nutrition for the Food Service Professional''. Van Nostrand Reinhold, 1996.</ref>
Llinia 264:
 
=== Consumos perxudiciales ===
L'ausencia total de sal na dieta ye perxudicial pa la salú; ye necesaria una pequeña dosis de sal pa caltener ciertes actividaes del organismu como la [[respiración]] y la [[dixestión]]. El defectu de sal xenera nel organismu un defectu de sodiu denominada [[hiponatremia]]. El defectu de sodiu fai qu'el [[paciente]] tenga síntomes de d'[[apatía]], debilidá, desvanecimiento, [[anorexa (síntoma)|anorexa]], baxa [[presión arterial]], [[colapsu circulatoriu]], tao de choque y, finalmente, la [[muerte]].
 
El [[medicina|médicu]] [[William Osler]] fixo observaciones n'enfermos de [[roxura]] alrodiu de los efectos fisiolóxicos nel defectu de sal. Dellos autores investigaron el defectu de sodiu nos homes, sobremanera nos [[soldáu|soldáos]] mientres la [[Segunda Guerra Mundial|segunda guerra mundial]]<ref>McCance, R. A. "Esperimental Sodium Chloride Deficiency in Man". ''Proceedings of the Royal Society of London''. Serie B, Biological Sciences, vol. 119, nᵘ 814, 1935.</ref>
Llinia 272:
El consumu d'altes cantidaes de sodiu non siempres ta rellacionáu col consumu de sal, por casu en dellos países emplégase [[glutamato monosódico]] como saborizante y xenera escesos peligrosos de sodiu nel cuerpu (vease: ''[[Síndrome de restorán chinu]]'').
 
Dalgunes de los consumos escesivos fueron estudiaos en [[campos de concentración]] como'l de [[Dachau]] mientres la [[Alemaña nazi]].<ref>Lleo, A. "Medical science under dictatorship". ''N Engl J Med'', 1949; 241: 42.</ref> Los esperimentos empezaron n'agostu de 1944 y siguieron dos meses dempués. Los esperimentos consistíen n'estremar cuatro grupos en consumos salinos de distintes concentraciones. L'oxetu del esperimentu yera determinar los efectos sobre'l [[metabolismu]] humanu.<ref name="Mitscherlich ">Mitscherlich, A. y F. Mielke: ''The death doctors''. Londres: Elek Books, 1962.</ref> Pudo determinase que la muerte producir a los 12 díes,<ref>Caplan, AA. editor. ''When medicine went mad. Bioethics and the Holocaust''. Totawa (Nueva Jersey): Humana, 1992.</ref> pudiendo demostrar que ye meyor pa la [[supervivencia]] inxerir pequeñes cantidaes de d'[[agua marino]] primero que nun consumir agua.<ref name="Mitscherlich " /><ref>Bernadac C. ''Devil's doctors. Medical experiments on human subjects in the concentration camps''. Paris: Ferni Publishing House, 1967.</ref>
 
Esiste la creencia de que'l sal engorda, anque nun ye ciertu n'absolutu pos el sal nun apurre [[caloría]]s. Sicasí, ye ciertu que con un escesu de sal aumenta la [[osmolaridad]] d'el sangre y provoca sei, polo cual bébese agua pa restablecer l'equilibriu salín del cuerpu. Al atropar agua, el cuerpu aumenta'l so pesu. Delles organizaciones médiques consideren letales la ingestión oral de concentraciones cercanes a los 12&nbsp;357&nbsp;mg por kg de pesu corporal (esto fai qu'una persona de 50&nbsp;kg de pesu pueda ser intoxicada si inxer d'una vegada aprosimao 600&nbsp;[[gramu|g]] de sal).<ref>The Registry of Toxic Effects of Chemical Substances, 1986</ref><ref>O.S. GUO, Ambient Water Quality Criteria for Chloride, 1988.</ref> Un consumu per debaxo de la dosis descrita como mínima produz un amenorgamientu de pesu, amenorga la emisión de [[zusmiu gástrico|zusmios gástricos]], afecta a la composición del [[sudu]] (mengua'l so salín) y aumenta la concentración de [[potasiu]] en ciertos fluyíos corporales como la [[cuspia (líquidu)|cuspia]].<ref>McCance, R. A. “Esperimental Sodium Chloride Deficiency in Man”. ''Proceedings Royal Society'' B 119: 245-268, 1936.</ref>
 
Nel añu 1994 la COMA (Committee on Medical Aspects of Food and Nutrition Policy, el Comité pa la Vixilancia d'Aspeutos Nutricionales de los Alimentos) encamentó amenorgar la dosis diaria de la población mundial de sal a 6&nbsp;g. Nel so informe menta los efectos dañibles ya impactos que tien la ingesta escesiva de sal sobre l'apaición de d'[[enfermedaes cardiovasculares]]. Esti encamientu encontar na evidencia esistente na actualidá sobre'l consumu de sal y l'apaición de [[hipertensión]]. En 2003 el SACN (Scientific Advisory Committee on Nutrition: Comité Conseyeru de Nutrición)<ref name="SACN">[http://www.sacn.gov.uk/ SACN.gov.uk] (páxina oficial del Scientific Advisory Committee on Nutrition).</ref> nel so informe sobre "sal y salú" revisa los datos COMA y considera inda válidos dende un puntu de vista [[nutrición|nutricional]] los númberos calculaos en 1994.
 
Dellos estudios clínicos realizaos en ciertos países asiáticos amosaron l'apaición de [[cáncer]]es nel [[enfermedaes del sistema dixestivu|sistema dixestivu]], siendo'l más acusáu'l [[cáncer d'estómagu]].<ref>J. V. Joossens, "Dietary Salt, Nitrate and Stomach Cancer Mortality in 24 Countries", ''International Journal of Epidemiology'', vol. 25, nᵘ 3, pp. 494-504, 1996.</ref> Delles patoloxíes como la [[enfermedá de Ménière]] pueden tener la so causa un consumu exacerbado de sal nos alimentos. Ente que el consumu de sal puede ser parte del oxetivu patolóxicu del [[Desordes alimenticios|desorde alimenticiu]] de la enfermendad de [[Pica (enfermedá)|pica]].
Llinia 293:
El sal de mesa tien un grau de refinamientu menor pudiendo llegar a una concentración de 95 % de pesu en cloruru sódicu. Esti tipu de sal ye emplegáu fundamentalmente n'alimentación y suelse atopar xeneralmente nos [[saleru|saleros]] qu'hai nes [[mesa]]s de comíes (d'ende la so denominación: ''sal de mesa''), suel acompañase con dispensadores en forma de saleru que lleven [[pimienta negra]]. Una de les compañíes qu'empezaron a ufiertar sal de mesa a mediaos del [[sieglu XX]] foi [[Sal Morton|Morton]] n'[[Estaos Xuníos]] nun formatu bien habitual anguaño, esta compañía punxo un [[eslogan]] nos sos paquetes que perdura anguaño: una neña so un paragües porta un sacu de sal que s'abrir por una banda y dexa cayer como un regueru'l sal, un cartelu reza: ''“When it rains it pours”'' (cuando llueve diluvia). Dichu eslogan ufiertaba al públicu la posibilidá d'emplegar per primer vegada un sal cristalino homoxénea que nun s'arrexuntaba (faer grumos) n'ambientes húmedos.
 
El sal de mesa dende siempres foi un sal que tuvo [[antiaglutinante]]s (al igual que'l sal refinao), por que pueda fluyir meyor nos saleros y poder ser arramada dende los furos del mesmu. Delles ximistríes dexen poner granos de d'[[arroz]] dientro del saleru por que pueda vertise meyor y absuerba el mugor.
 
El sal de mesa tien una densidá de partícula de 2,165&nbsp;g/cm³, y una densidá aparente de 1,154&nbsp;g/cm³.
Llinia 307:
* [[Sal negro]]: sal poco refinada producida na India (esiste igualmente la [[sal gris]]).
* [[Sal afumao]]: ye un sal emplegáu como condimento por cuenta de que tien un fuerte [[golor]] a afumáu. Esti sal emplégase fundamentalmente na cocina pa dar coles mesmes sabor salao y un golor a humado, ye por esta razón que s'emplega tamién como una especia. Ye un ingrediente bien habitual nos platos de la cocina de [[Gales]], [[Gastronomía de Dinamarca|Dinamarca]] y [[Gastronomía de Corea|Corea]].
* Sal glutamato monosódica: estrayer de d'[[alga|algues]]s y [[trigu]]. Realza'l sabor de los alimentos.
* [[Sal kosher]]: ye un sal puro (ensin agregos químicos) que ye emplegada tradicionalmente polos [[Gastronomía xudía|xudíos]] pa la salazón de dellos alimentos [[kosher]] (ye dicir dexaos pola tradición xudía). Suel emplegase en cocina pola facilidá de ser espachada a mano.
* [[Sal d'apiu]]: ye un sal emplegáu como condimento d'alimentos y platos. Ellaborar con un amiestu de sal y granes d'apiu esmagayaes (en ciertes ocasiones añedir tamién ayu secu molíu).
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/wiki/Sal»