Diferencies ente revisiones de «Edá Antigua»

La '''Edá Antigua''' ye la [[dómina histórica]] que coincide col surdimientu y desenvolvimientu de les primeres [[civilización|civilizaciones]] o '''civilizaciones antigües'''. Tradicionalmente, consideróse la invención de la escritura como'l puntu de partida de la '''hestoria antigua'''. El conceutu más tradicional de la hestoria antigua empresta atención a la invención de la escritura, que convencionalmente la [[historiografía]] considerar el finxu que dexa marcar el final de la [[prehistoria]] y l'empiezu de la [[hestoria]], dada la primacía frente a la [[cultura material]], qu'estudia col so propiu [[metodología|método]] la l'[[arqueoloxía]]. Otres orientaciones procuren atender al [[sistema social]] o al [[evolución teunolóxica|nivel técnicu]]. A lo último, los estudios de [[xenética de poblaciones]] basaos en distintes técniques d'analís comparativu d'[[ADN]] y los estudios d'[[antropoloxía llingüística]] tán llegando a reconstruyir d'una manera cada vez más precisu les [[migraciones]] antigües y el so heriedu nes poblaciones actuales.<ref>Unu de los principales autores ye [[Luigi Luca Cavalli-Sforza]]. La divulgación de les conclusiones de cada unu de los estudios suel dar problemes, al presentase con titulares periodísticos sensacionalistes: [http://www.elpais.com/articulo/futuru/patria/lleva/xenes/elpepusocfut/20081126elpepifut_3/Tes «La patria llevar nos xenes. Un grupu d'investigadores afaya la estelante coincidencia del mapa de mutaciones y el xeográficu d'Europa»], ''El País'', 26 de payares de 2008; abusos contra los que suelen alvertir los mesmos xenetistes: «Nun hai races. Dende'l puntu de vista de la xenética, solo vemos gradientes xeográficos» ([[Lluis Quintana-Murci]], del [[Institutu Pasteur]] de París, citáu por [[Gary Stix]] «Buelgues d'un pasáu alloñáu», en ''[[Investigación y Ciencia]]'', setiembre de 2008, {{ISSN|0210-136X}} páx.&nbsp;19).</ref>

[[Archivu:Cuneiform script2.jpg|thumb|200px|Tableta de magre sumeriu con [[escritura cuneiforme]] de finales del [[III mileniu e.C.|III mileniu a.&nbsp;C.]] La innovación de la escritura ye de tal magnitú pal desenvolvimientu de la civilización que s'identifica cola hestoria mesma.]]Procesos similares tuvieron llugar en diversos momentos según la área xeográfica (socesivamente [[Mesopotamia]], el [[valle del Nilu]], el [[subcontinente indiu]], [[China (rexón)|China]], la [[cuenca del Mediterraneu]], la l'[[América precolombina]] y el restu d'[[Europa]], [[Asia]] y [[África]]); en delles zones especialmente aisllaes, dellos pueblos [[caza-recueya|cazadores-pañadores]] actuales entá nun abandonaríen la prehistoria ente qu'otros entraron violentamente na [[edá moderna]] o la [[Edá Contemporánea|contemporánea]] de la mano de les [[colonizaciones]] de los sieglos [[sieglu XVI|XVI]] al [[sieglu XIX|XIX]].

La L'[[Antigüedá clásica]] alcontrar nel momentu de plenitú de la [[civilización grecorromana]] ([[sieglu V e.C.|sieglu&nbsp;V e.C. ]] al [[sieglu II|II&nbsp;d.&nbsp;C.]]) o, en sentíu ampliu, en tola so duración ([[sieglu VIII e.C.|sieglu&nbsp;VIII e.C. ]] al [[sieglu V|V&nbsp;d.&nbsp;C.]]). Caracterizar pola definición d'innovadores conceutos sociopolíticos —los de [[ciudadanía]] y de [[llibertá]] personal, non pa toos, sinón pa una minoría sostenida pol [[manera de producción esclavista|trabayu esclavu]]—, a diferencia de los [[imperios fluviales]] del [[antiguu Exiptu]], [[Babilonia (ciudá)|Babilonia]], [[cultura del valle del Indo|India]] o [[Imperiu chinu|China]], pa los que se definió la imprecisa categoría de «[[manera de producción asiáticu]]», caracterizaos pola esistencia d'un poder omnímodo nel cumal del imperiu y el pagu de [[tributu|tributos]] poles comunidaes [[llabradora|llabradores]] suxetes a él, pero de condición social llibre (pos anque esista la esclavitú, nun representa la [[fuercia de trabayu]] principal).<ref>Perry Anderson, ''op. cit.''</ref>El papel de les muyeres nesta dómina foi escaecíu.

[[Archivu:Hanging Gardens of Babylon.jpg|thumb|250px|Grabáu del sieglu XIX que da una visión romántica de los [[Xardinos Colgantes de Babilonia]] (al fondu representa la llexendaria [[Torre de Babel]]). Les fontes griegues clásiques recueyen la esistencia de tal [[pensil]]<ref>{{Cita DLE|pensil}}</ref> como una de les [[siete maravíes del mundu antiguu]]. El caltenimientu d'un xardín irrigado n'altor yera una maravía técnica y simbolizaba el poder del [[Imperiu neobabilónico]]. Nos testos hebreos (''[[Xénesis]]'') idealízase la torre, que podría identificase con dalgún [[zigurat]] mesopotámicu (quiciabes col babilónicu templu de [[Marduk]] que [[Heródoto]] describe refechamente, incluyendo la [[hierogamia]] que tenía llugar na so cortil más elevada).]]Dellos autores culturalistes faen llegar la l'[[Antigüedá tardida]] europea hasta los sieglos [[sieglu VI|VI]] y [[sieglu VII|VII]], ente que la escuela «mutacionista» francesa estender hasta dalgún momentu ente los sieglos [[sieglu IX|IX]] y [[sieglu XI|XI]]. Distintes interpretaciones de la hestoria faen fincapié en cuestiones económiques (transición del [[manera de producción esclavista]] al [[manera de producción feudal]], dende la [[crisis del sieglu III]]), polítiques o ideolóxiques (desapaición del imperiu ya instalación de los [[reinos xermánicos]] dende'l [[sieglu V]]), relixoses (sustitución del [[paganismu]] politeísta polos [[monoteísmu|monoteísmos]] [[teocéntrico]]s: el [[cristianismu]] ―[[sieglu IV]]― y darréu el [[islam]] ―[[sieglu VII]]), filosófiques ([[filosofía antigua]] pola [[filosofía medieval|medieval]]) y artístiques (evolución dende'l [[arte antiguo]] ―[[arte clásico|clásicu]]― escontra'l [[arte medieval]] ―[[arte paleocristiano|paleocristianu]] y [[prerrománicu]]).<ref>Edward Gibbon, Fustel de Coulanges y Perry Anderson (''op. cit.''); [[Henri Pirenne]], ''[[Mahoma y Carlomagno]]''.</ref>

Les civilizaciones de l'Antigüedá son arrexuntaes xeográficamente pola historiografía y l'arqueoloxía en zones en que distintos [[pueblu|pueblos]] y [[cultura|cultures]] tuvieron especialmente venceyaos ente sigo; anque les [[árees d'influencia]] de caúna d'elles llegaron en munches ocasiones a interpenetrarse y dir muncho más llueñe, formando imperios de dimensiones multicontinentales (l'[[Imperiu persa]], el d'[[Alexandru Magno]] y l'[[Imperiu romanu]]), [[talasocracia|talasocracies]] («gobiernu de los mares») o [[rutes comerciales]] y d'intercambiu de productos ya idees a llarga distancia; anque siempres llindaes pol relativu aislamientu ente elles (torgues de los [[desiertu|desiertos]] y [[océanu|océanos]]), que apuerta a radical en dellos casos (ente'l [[Vieyu Mundu]] y el [[Nuevu Mundu]]). La [[saléu antiguu]], especialmente la naturaleza y estensión de les espediciones que necesariamente tuvieron qu'entamar les [[cultures primitives]] de [[Polinesia]] (siquier hasta la [[Islla de Pascua]]), ye un asuntu entá polémicu. En delles ocasiones recurrióse a la l'[[arqueoloxía esperimental]] pa probar la posibilidá de contactos con América dende'l [[Pacíficu]]. Otros conceutos d'aplicación aldericada son la prioridá del [[difusionismo (arqueoloxía)|difusionismo]] o del desenvolvimientu endóxenu pa determinaos fenómenos culturales ([[agricultura]], [[Edá de los Metales|metalurxa]], [[escritura]], [[alfabetu]], [[moneda]], etc.) y l'aplicación del [[Evolucionismu (arqueoloxía)|evolucionismu]] en contestos arqueolóxicos y antropolóxicos.

Ficheru:Bull capital Apadana Louvre AOD1 (1).jpg|Capitel de la l'[[apadana]] del palaciu de [[Darío I el Grande|Darío]] en [[Susa]].

Ficheru:Maquette de Knossos.png|Maqueta de la estructura del [[palaciu de Cnosos]]. Foi una estelante ciudá palatina allugada en [[Creta]], de carauterístiques nunca antes vistes (rede de tuberíes, posición complexa nes graes del interior, dimensiones bien cimeres a otros palacios contemporaneos, etc.), polo que se cree que de la [[civilización minoica]], los exipcios ―non los griegos―, inspirar nel mitu de la l'[[Atlántida]]. Les teoríes arqueolóxiques sobre'l catastróficu final de la [[cultura minoica]], acomuñáu a la llamada «[[erupción minoica]]» del volcán que produció la caldera actual de la islla [[Santorini]] ({{aC|sieglu XVII}}), tamién dexen la so asociación con esi mitu.