Diferencies ente revisiones de «Xiongnu»

</ref> '''tienen de ser tomaes puramente como una referencia más bien llexendaria qu'una afirmación basada nuna hipotética correlación de datos.'''

 

 

== La confederación so la férula de Mòdùn ''Chányú'' (冒頓單于) ==

En [[209 e.C.|209&nbsp;a.&nbsp;C.]], tan solo trés años antes de la fundación de la [[dinastía Han]], Sīmǎ Qiān señala que los xiongnu fueron axuntaos nuna poderosa confederación so un nuevu ''Chányú'', llamáu '''[[Maodun|Mòdùn]]''' (冒頓)<ref>Dientro de la fonética atribuyida tradicionalmente al hanzi 冒, reparar hasta trés distintos tonos, siendo'l tonu "''mò''", namái utilizáu en contaes ocasiones, como'l presente.</ref>. Coles mesmes, indícasenos qu'el so padre, el denomináu '''[[Toumen|Tóumàn]]''' (頭曼), llegó a encimentar la base de lo que sería'l nucleu de la esitosa confederación, cuando los xiongnu apenes yeren una les múltiples ''bù'' (部) espardíes a lo llargo de la estepa oriental. Nesta dómina, los xiongnu, dirixíos por Tòumàn, intentaron devasar la llinia defensiva entamada pola dinastía Qín (秦), siendo refugaos ensin demasiaes dificultaes. Nesta dómina, el dominiu estepario recayía en manos de dos grandes poderes vecinos de los xiongnu: per un sitiu, los '''[[Yuezhi|''yuèzhī'' (月氏)]],''' asitiaos al oeste, y per otru llau, los '''''dōnghú'' (東胡)''', asitiaos al este.

 

== Un modelu d'alianza política: los ''héqin'' (和親) o'l ''parentescu pacíficu'' ==

 

 

A pesar de la situación, Liú Bāng nun duldar en dirixir él mesmu tol exércitu al completu, xubiendo coles tropes en plenu iviernu nel añu 200 e.C. y consiguiendo llegar hasta la estratéxica Tàiyuán (太原). El plan inicial paecía empuestu a un ésitu irremediable, hasta que la estratexa de Mòdùn nun tardó en dar los sos frutos: dispuestu a dar una lleición exemplar al bárbaru xiongnu, Liú Bāng cometió l'error d'estremar les sos tropes, avanzando personalmente cola parte del exércitu que yá taba en disposición de combatir direutamente, ente que l'astutu Mòdùn dexaba ver namái a les sos tropes de peor calidá y compostura, nuna maniobra d'engañu tácticu insuperable. Convencíu d'una victoria fácil, Liú Bāng avanzó colos sos homes hasta cayer na trampa orquestada por Mòdùn, quedando arrodiáu finalmente poles refalgables tropes iniciales del nómada, xuntu con una vanguardia d'hasta 40.000 ''jīngbīng'' (精兵).<ref>El binomiu '''''jīngbīng''''' traduzse aprosimao como “'''''tropes'' [de] ''elite'''''”, siendo'l hanzi '''''jīng''''' el calter señaláu nel hanyu arcaicu pa señalar la "''habilidá''", "''veteranía''" o "''elite''" d'un determiinado aspeutu, ente que el hanzi '''''bīng''''' puede ser traducíu en delles acepciones, ente elles el presente de señalar un contingente del exércitu.</ref> Liú Bāng fuera derrotáu y corralada poles tropes del ''bárbaru'' adversariu, permaneciendo mientres siete díes presos d'una enorme congoxa, desesperación y la más absoluta ignominia, nel monte Báidēng (白登).<ref>"...高帝先至平城，步兵未盡到，冒頓縱精兵四十萬騎圍高帝於白登，七日，漢兵中外不得相救餉..." (''Shǐ Jì'', volume 110).</ref> Sīmǎ Qiān señala que n'última instancia, una suerte de sucesos facilitó la "lliberación" del soberanu derrotáu: unu de los primeros sucesos y quiciabes el más determinante foi la mesma dulda que consumía a Mòdùn, consciente de la desventaxa que supónía caltener a tou un exércitu asediado ente que coles mesmes intentaba refugar al gruesu del exércitu Hàn qu'entá nun consiguiera llegar a les sos posiciones. Tou ello sumábase a les duldes que sostenía sobre dalgunos de los supuestos aliaos adquiríos apocayá tres la rindición de Hán Wáng Xìn, pudiendo significar una posible traición posterior que-y dexara hasta con trés frentes abiertos. N'última instancia, el mesmu Liú Bāng fixo llegar una misiva al soberanu nómada, indicándo-y la temeridá de anexionarse tolos territorios qu'apocayá arrampuñara al Estáu Hàn, sofitándose na falta de poder y meyores abondes como pa sostener territorios estensos bien alloñaos de la manera de vida y economía nómada, con dalguna qu'otra alvertencia de castigu celestial. Sicasí, ye posible que la traza esencial y determinante pa decidir "''abrir l'asediu nuna única direición''", fora puramente la peligrosidá yá alvertida, de quedar arrodiáu de les tropes enemigues.

 

 

Nesti tipu de trataos, incluyíase tamién la entrega de ciertos productos típicamente representativos de la cultura hàn (como yeren los costosos rollos de seda, el vinu o grandes entregues d'arroz), según delles cantidaes de dineru pa cubrir na so máxima estensión, non yá les ambiciones del propiu ''Chányú'', sinón de los sos acólitos y la mayor parte de la nobleza y elite xiongnu. Esti tratáu alcordáu en vida de Mòdùn, establecería'l deseyáu frenu a la torbonada nómada, calteniéndose un relativu aselu mientres delles décades, hasta que darréu foi necesariu anovalo ante los socesivos avatares que llevaron a los xiongnu y los Hàn a un conflictu armáu siguíu y una tirante negociación, que solo remataría tres la división de la confederación ente los '''xiongnù del norte''' y los '''xiongnu del sur'''.<ref>Tamién citaos en diversos trabayos occidentales como "''xiongnu septentrionales''" y "''xiongnu meridionales''", nuna traducción lliteral de los términos chinos señalaos nes fontes.</ref> Entá con esta división, los ''héqīn'' (和親) aportaríen a n'última instancia defendíos como ferramienta útil pa consiguir l'apandamientu de los xiongnu del sur y collo una barrera defensiva y de gastadura frente a les hordas del norte. Entá con tou, los socesivos ''Chányú'' tuvieron l'abonda entereza como pa sacar el máximu partíu al control de les rutes comerciales, polo que n'ocasiones los ''héqīn'' (和親) nun se convertíen yá tantu en preseos de política y entendimientu cultural ente los Hàn y los xiongnu, o como ferramienta de defensa activa per parte de los Hàn, sinón yá funcionando como una garantía de plenu derechu a la de protexer de cualquier respigu les rutes comerciales que favorecíen a dambos bandos, o bien como una manera d'introducir nel senu del enemigu mesmu la grana que darréu granaría nun acercamientu o sumisión natural de los líderes insurrectos: con un matrimoniu garantizábase una descendencia que podría llegar a gobernar, calteniendo yá una ascendencia amestada a Hàn, colo qu'en poques xeneraciones podríen consiguir inclusive la suañada sumisión de les ''pocu virtuoses'' hordas nómades del norte.

 

Paralelamente, les tropes Hàn intentaben desesperadamente realizar un movimientu ofensivu determinante, col que pudieren albortar mientres el tiempu necesariu los movimientos tácticos xiongnu contra la frontera, que yá empezaben a alzar el númberu de víctimes y costos hasta niveles catastróficos. Unu d'estos intentos foi'l d'intentar devolver la xugada que nel so día infligió Mòdùn a les tropes Hàn: el plan pasaba por emboscar al ''Chányú'', gracies a les informaciones arramaes por un enigmáticu nativu de Mǎyì (馬邑), '''Nièwēng Yījiānlán (聶翁壹奸蘭)'''.<ref>Tantu pola grafía del so nome, como polo inusual de los términos utilizaos pa referise al individuu, especulóse qu'esti suxetu podría ser un natural de les alloñaes rexones del oeste, embaraxándose idees de filiación en redol a un hipotéticu orixe sogdiano, ente otres proposiciones. Esti episodiu puede atopase en primer instancia nel ''Shǐ Jì'' (Volume 110): "...漢使馬邑下人聶翁壹奸蘭出物與匈奴交，詳為賣馬邑城以誘單于。...".</ref> Convencíos poles pallabres del nativu, xuntu cola idea sostenida por otros de los ''dàchén'' de la corte Hàn (tal que defendíen dalgunos como '''Hán Ānguó''' ('''韓安國'''), el ''Húangdì'' aportó al plan, entamando los exércitos pa emboscar al ''Chányú'' escontra'l [[134 e.C.|141&nbsp;a.&nbsp;C.]] La emboscada entamada remató cola vergonzosa inactividá de les tropes Hàn pa responder ante les mires del plan, el chivatazu ufiertáu por unu de los cargos esplegaos<ref>L'episodiu referíu señala la identidá d'esti funcionariu desertor, como'l ''"'''wèishǐ''''' '''(尉史) ''de Yànmén'''''".</ref> na frontera y la falta de valentía por dalgunos de los mandos en llanzase contra la retaguardia xiongnu y infligir siquier un gran númberu de baxes que pudiera inutilizar los sos recursos mientres dalgún tiempu. Por demás agafáu pola resultancia de l'ambiciosa campaña y pol comportamientu de dalgunos de los sos principales promotores, '''[[Wu d'Han|Liú Chè (劉徹)]]''',<ref>Quiciabes el más importante de tolos soberanos de dómina Hàn, siendo reconocíu na mayoría de testos como '''''Wǔdì''''' '''(武帝)''', qu'aprosimao se traduz como "''Marcial Emperador''" o "''Emperador Combativu''", gobernando'l destín del Estáu ente 141 y 87 e.C., llevando a la dinastía a la so máxima rellumanza y llogrando, por aciu costoses espediciones, infligir diverses derrotes non yá a la confederación, sinón tamién a otros distintos Estaos asitiaos na periferia Hàn.</ref> mandó castigar a dalgunos de los mandos, hasta cola pena capital. Esa resultancia, per otra parte, nun frenó la idea orixinal de Liú Chè de llevar a cabu una política activa d'ataque y espansión Hàn dientro del territoriu de mal accesu y dures condiciones climátiques, que configuraba la estensa confederación xiongnu. Les guerres esplegaes mientres décades por esti combativu soberanu, tendríen condiciones postreres pa los sos socesores y seríen empericotiaes polos sos defensores y criticaes hasta l'enfastiu polos sos detractores.[[Archivu:茂陵马踏匈奴石雕.JPG|miniaturadeimagen|Pimpanu caballu esculpíu en piedra, parte del ornamientu de la tumba de '''Huò Qùbìng (霍去病)'''. Na composición, l'equín atópase sobre un guerreru ''hú'', fácilmente reconocible poles sos facción desproporcionaes (barba, oreyes, güeyos). La presente pieza topar nel complexu funerariu de '''Mào Líng (茂陵)''', llevantáu en 117 e.C.]]

 

Esta agresiva política, non antemanada nin entendida na so máxima estensión polos xiongnu, provocó que mientres tol reináu de Liú Chè, el ''Chányú'' tuviera que mover el gruesu de les sos tropes hasta'l norte del actual [[desiertu del Gobi]], reasitiando'l centru d'operaciones: esti movimientu tácticu natural y preséu nun llegó a cuayar l'efeutu esperáu, cuando les mesmes tropes Hàn realizaren incursiones cola caballería llixera, en pequeñes seiciones y provistos d'abondu suministru pa travesar tol desiertu. Superaos ante la situación, los xiongnu fueron ganaos en non poques batalles mientres esti trascendental ya importante periodu que determinaría a la llarga cola sumisión d'una parte importante de los territorios meridionales de la confederación.

 

<small>«..''Los xiōngnu fueron ganaos apocayá'', [topándose] ''arrodiaos, de manera que resulta más apoderáu'l que podamos converti-yos en ''[nuesos] ''wàichén'' (外臣) ''solicitando una audiencia na frontera''...»</small><ref>Una afirmación ensin dulda ilustrativa de l'amenaza, yá totalmente minusvalorizada, escontra los xiongnu. O siquier, ilustrativa de la debilidá yá alvertida por non pocos funcionarios de la corte hàn: "....匈奴新困，宜使為外臣，朝請於邊..." (Hàn Shu, volume 94A).</ref><small>.</small>

En paralelu, la estensión del Estáu xiongnu formada nun primer momentu, demostrábase yá a les clares un problema latente escontra'l senu d'una autoridá indiscutible en manos del ''Chányú''. Hai que tener en cuenta que, nun primer momentu, l'autoridá del ''Chányú'' nun yera aldericada en nengún ápice, habida cuenta de la espansión y afitamientu del aparatu nómada, que consiguiera caltener a raya a los exércitos Hàn ya inclusive torar comunidaes sedentaries al sur, polo que disponía d'una vía de recursos activa na Ruta de la Seda. Esta situación camudaría a partir de les campañes agotador y erosivu sosteníes mientres tol gobiernu de Liú Chè y los sos socesores, que llograron encimentar nel senu de la confederación auténticos grupos d'oposición, que nun duldar nun determináu momentu n'abandonar la mesma confederación pa establecese dientro del territoriu Hàn, coles mesmes qu'intentaben socavar l'autoridá de diversos ''Chányú''.

 

La posición incontestable de Yú llevaríalu en determináu momentu a poder regodearse y faese ver como un verdaderu rexenerador y poderosu líder, en semeyanza al llabor ufiertao y protagonizao pol casi míticu fundador de la confederación, Mòdùn. Esta posición fixo qu'inclusive s'atreviera a imponer el mesmu ''Chányú'' tres la so muerte, recayendo la responsabilidá nel fíu mayor del ''Chányú'' entá reinante: '''Púnú (蒲奴)'''. Esta midida nun foi aceptada por munchos miembros de la familia nin per una parte de la sociedá, que nun tardó n'upar tres la muerte de Yú al principal cabezaleru de la negativa a Púnú: '''Bi (比)''',<ref>Quien se fixo titular ''Xiāluòshīzhúdī Chányú'' (虾落尸逐鞮單于).</ref> otru integrante de la familia gobernante. Tan solo dos años dempués de la xubida al tronu de los xiongnu, Púnú foi derrocáu. A pesar de qu'esti golpe d'Estáu impuestu por Bì tuvo abonda vixencia como pa sostenese nel poder mientres dellos años (48-56 d.C.), el so exemplu dio de resultes una llarga cadena de gobernantes ineficaces, con oposiciones nel senu de les élites y con más d'una inxerencia Hàn a la d'aceptar o refugar el nuevu candidatu al tronu del ''Chányú''.

 

 

Nun primer momentu, naide podía imaxinase qu'esti postreru ''Chányú'' diba ser el postreru soberanu xiongnu lexítimu. Sicasí, los grupos xiongnu dientro del territoriu hàn demostraren la so peligrosidá y grave inestabilidá, pudiendo convertise nuna amenaza direuta dende dientro, de manera que dende l'esiliu obligáu de Wūfúluō yá namái s'aceptó'l mandatu direutu sobre los xiongnu en territoriu Hàn, a manos d'un delegáu direutu de la corte: tal individuu exercería'l control direutu de los siempres activos xiongnu, coles mesmes que s'aceptaba y toleraba la esistencia exiliada tantu de Wūfúluō como del so hermanu Hūchúquán como los ''Chányú'' lexítimos. El ''Hòu Hàn Shū'' señala como protagonista d'esta xera al citáu '''''Lǎo Wáng'' (老王)''', que gobernó de facto a los xiongnu hasta l'ascensión de Hūchúquán.

Los años de guerra civil devastadora sosteníos primero por Cáo Cāo y los sos socesores, xuntu colos años d'intentu de pacificación global dirixíos por Sīmǎ Yán y la so inaugurada dinastía, dexaren una buelga bultable de fondos daños tantu nel texíu económico, como na estabilidá política y l'integridá del propiu pueblu, xuntu con gran parte de la organigrama de funcionarios, elites y cargos estatales. Sicasí, la dómina entendida ente 220 y 311 supón una dómina de transición: metanes la crisis d'una dinastía fallida tres otra, van asocedese escelentes oportunidaes úniques pa distintos personaxes, que van faer increíbles xestes ya impredicibles planes políticos, como los que llevaron a delles de les cañes étniques conocíes ente los ''Wǔ Hú'' (五胡), a instaurar per primer vegada dende la dinastía Zhōo (周),<ref>Entá cuando los Zhōo álcense como verdaderos paradigmes de la cultura china y de la meyora y l'edá d'oru de la cultura o la política, nun hai qu'escaecer que los oríxenes reales d'esta dinastía provienen de les tierres sobre les que s'asitiaben comunidaes nómades, tal que puede comprobase nos añales mandaos por Torca Qian (Volume 4, añales de Zhōo): "...公叔祖類卒，子古公亶父立。古公亶父復修后稷、公劉之業，積德行義，國人皆戴之。薰育戎狄攻之，欲得財物，予之。已復攻，欲得地與民。民皆怒，欲戰。古公曰：「有民立君，將以利之。今戎狄所為攻戰，以吾地與民。民之在我，與其在彼，何異。民欲以我故戰，殺人父子而君之，予不忍為。」乃與私屬遂去豳，度漆、沮，踰梁山，止於岐下。豳人舉國扶老攜弱，盡復歸古公於岐下。及他旁國聞古公仁，亦多歸之。於是古公乃貶戎狄之俗，而營筑城郭室屋，而邑別居之。作五官有司。民皆歌樂之，頌其德。古公有長子曰太伯，次曰虞仲。太姜生少子季歷，季歷娶太任，皆賢婦人，生昌，有聖瑞。古公曰：「我世當有興者，其在昌乎？」長子太伯、虞仲知古公欲立季歷以傳昌，乃二人亡如荊蠻，文身斷髪，以讓季歷。 古公卒，季歷立，是為公季。公季修古公遺道，篤於行義，諸侯順之。...". Nesti curtiu fragmentu, señálasenos la fuxida de Wang Dangfu, l'ancestru míticu de la llinia real Zhōo, amás del abandonu realizáu polos sos siguidores y tola llinia gobernante, refugando d'equí p'arriba el costumes de los ''róngdi'' (戎狄), unu de los pueblos nómades más destacaos nesta dómina. Bastante ye que, dellos autores atribuyeron a los Zhōo una posible identidá indoeuropea.</ref> un gobiernu exóxenu a la comunidá sedentaria china. La terminoloxía ''Wǔ Hú'' foi comúnmente traducida de forma xeneral polos autores europeos y munchos sinólogos, como "''Cinco Bárbaros''", faciendo referencia a la composición étnica d'esta agrupación basada na presencia de los '''xiongnu''', los '''jié''' (羯), los '''xiānbēi''', los '''dī''' (氐) y los '''qiāng''' (羌). La terminoloxía ''Wǔ Hú'' foi creada y afigurada per primer vegada na famosa obra ''Shíliù Guó Chūnqiū'' (十六國春秋),<ref>Títulu que se traduz aprosimao como "Primaveres de los Dieciséis Estaos".</ref> ellaborada nel sieglu VI d.C., esto ye, casi dos sieglos dempués de los acontecimientos narraos.

 

 

La inestabilidá política que caracterizó'l periodu yá señaláu ente 220 y 311, fixo que munchos grupos empobinaos por elites soberanes d'estos cinco cañes pudieren atopar tierres onde instalase, siendo nun principiu les demarcaciones más castigaes y aisllaes del poder menguante de Luoyang: esto ye, en redol a les comandancies y provincies del norte. A diferencia de les otres cañes étniques citaes, los xiongnu partíen yá con ventaya previa, por cuenta del so asentamientu dientro de les rexones y circunscripciones chines, polo qu'aprovecharon la oportunidá que-yos brindaba la guerra de los '''''Bā Wáng Zhī Luàn''''' '''(八王之乱)'''.<ref>Traducíu aprosimao como la "C''onfusión de los Nueve Soberanos''" o "''Desorde de los Nueve Soberanos''", en referencia a la llucha encarnizada que se desamarró ente distintes partidarios y familiares de la familia reinante na dinastía Jìn, la ''xìng'' de los Sīmǎ.</ref> Consciente de la necesidá de reafitar la so posición si quería evitar el riesgu de ser depuestu del so cargu, o trate somorguiáu na guerra civil que yá se cobró un bon númberu de víctimes ente la mesma comunidá xiongnu, '''Liú Yuān''' (劉淵), un nietu del penúltimu ''Chányú'' reinante, Wūfuluó, apiguró a los sos siguidores y empezó a estender la so autoridá, aprovechando'l vacíu de poder y la llexitimidá, utilizando y valiéndose de los cargos que yá caltenía en representación del gobiernu Jìn, coles mesmes que reivindicaba'l so supuestu llinaxe y conexón tantu colos sos propios ancestros ya inclusive cola so ascendencia Hàn, tal que demostró cola titulatura adoptada pa la nueva dinastía impuesta: '''Hàn''' (漢), establecida en 304 d.C.<ref>Otru de los errores comunes, a la d'evaluar esti convulso periodu, cometíos por non pocos autores europeos ye la identificación d'esti Estáu como'l primer embrión bárbaru nacíu en territoriu chinu. Lo cierto ye que'l primer Estáu surdíu arriendes de esta voráxine d'acontecimientos, foi l'Estáu de '''Chóuchí''' (仇池), establecíu escontra 297 por '''Yáng Màosōo''' (楊茂搜). Un Estáu que llegaría a perdurar hasta 447, anque pola so estensión y el so escasu protagonismu políticu foi tradicionalmente teníu pocu en cuenta al valorar esti periodu.</ref> Unu de los aspeutos a tener en cuenta a la de valorar la verdadera naturaleza d'esti Estáu, ye la d'entender y analizar esta dómina como una de les dómines de mayor mestizaje vivíes na hestoria china: falamos de constantes movimientos étnicos, múltiples enllaces matrimoniales ente la población sedentaria y la nómada y grandes intercambios culturales, que conducíen na mayoría de casos a la creación de nueves identidaes étniques y nueves élites que rexiríen mientres sieglos parte del escenariu políticu norteño (tal que ye'l casu de los paradigmáticos '''Tàbá''' (拓拔), tamién conocíos como '''Tuoba'''). Cuntando con esti últimu aspeutu, nun ye fayadizu calificar a esti Estáu como un ente totalmente xiongnu, yá que nel so mayor parte la población sedentaria hàn llegó a caltener un importante estatus, ensin cuntar con grupos étnicos provenientes de los ''Wǔ Hú'' qu'atoparon abelugu nun primer momentu de caos y tracamundiu nel Estáu llevantáu por Liú Yuān. Unu d'estos personaxes sería, a lo postrero, otru de los grandes actores de la política norteña: el ''jié'' '''Shí Lēi''' (石勒). Con un Estáu reforzáu por constantes folada de refuxaos, una autoridá imposible de ser contestada pol deterioráu gobiernu Jìn y una zona de control estratéxica que-y dexaba conquistar con relativa facilidá tola rexón onde se topaba xustamente la capital Jìn, xuntu con otres importantes ciudaes como Chang'an, Liú Yuān algamó non solo la yá pretendida llibertá y resurrección "xiongnu", sinón qu'inclusive dio'l primer pasu pal fallecimientu políticu de la dinastía Jìn y p'arruinar el suañu de renovación china que se perdiera yá casi un sieglu antes, col fin de la dinastía Hàn. La ''xìng'' de los Sīmǎ nun tuvo en nengún momentu un sofitu seriu al so intentu de contraataque a la meyora de los ''hú'', yá que nin siquier podía nesti momentu certificar una soberanía incontestable ente los territorios qu'entá intentaba controlar pa la so causa,<ref>Con esceición de la provincia de Liàng, que mientres un curtiu tiempu caltuvo vasallaxe y reconocencia de soberanía a la dinastía, siendo finalmente barrida pola marea ''hú''.</ref> ente que dellos de los comandantes más capaces nun efeutuaben meyora dalguna. Nun ye d'estrañar que, yá pal añu 311 cayera la mesma Luoyang y marcara l'entamu d'una nueva dómina y dinastía: la era de los '''''Shíliù Guó''''' (十六國) y obligaba a la ''xìng'' de los Sīmǎ, encabezada por '''Sīmǎ Ruì''' (司馬睿), a replegase al sur, buscando l'abrigu del Yangtzé, onde caltuvieron los territorios en nome de la dinastía Jìn hasta 420 d.C. Esti últimu allongamientu de la dinastía foi nomada nel so defectu como '''Dōng Jìn''' (東晉),<ref>Esto ye, la dinastía ''Jin del Este''</ref> estremándola d'esta miente del so anterior periodu hasta'l repliegue al sur.

 

== Teoríes en redol a la identificación etnollingüística de los xiongnu ==

[[Archivu:Xian May 2007 158.jpg|miniaturadeimagen|Pieza ornamental nómada, espuesta nel actual muséu de Xi'an, China. Na pieza ornamental, podemos alvertir una de les obres más corrientes nel arte desenvueltu poles cañes étniques escitas: la fusión de dos especies animales pa ilustrar, na so finalidá, la dualidá nuna única pieza, de delles partes de los animales utilizaos. Na presente pieza, atopamos a la fin de la cornamenta el relieve d'una cabeza identificada con un rapaz, pa retraernos a la cabeza de la pieza y atopanos, una vegada más, con una cabeza de rapaz. Con total probabilidá, los rapazos señalaes son alusiones a los conocíos grifos. Nel restu de la pieza, reparar una composición más amestada al cuerpu d'un cérvidu. Estos restos topaos en zones tan alloñaes del epicentru escita demuestren la permanencia (o influencia) d'una parte de la cultura 'escita' dientro de la confederación territorial de los xiongnu.]]

 

</ref>

 

 

Una cuarta teoría, foi esbozada por un autor pioneru nel discutiniu de etnicidad xiongnu: '''Lajos Ligeti''', alvirtió de la posibilidá de que los xiongnu pudieren caltener un '''estratu etnolingüístico yeniseico'''. Escontra empiezos del 1960, el celebráu sinólogu '''Edwin Pulleyblank''', foi yá'l primer autor n'espandir esta idea con ciertes evidencies sólidamente argumentaes. Otra voz d'autoridá na materia, '''Alexander Vovin''', retomaría l'argumentu de Pulleyblank, sofitándose para ello na fonoloxía reconstruyida del antiguu chinu impulsada por '''Starostin y Baxter''', según cola célebre frase ''jié'' agospiada nel ''Jin Shu'', pronunciada pol famosu Shí Lēi, nel marcu de la so llucha contra '''Liú Yào (劉曜)''', escontra'l 328 d.C.<ref>Famosa frase que llevantó más d'un conflictu a la d'analizar el so verdaderu posu llingüístico orixinariu: "...秀支 替戾剛 僕谷 劬禿當...", siendo interpretada de forma distinta por non pocu autores.</ref> Una comparancia y estudiu por demás alvertíu y complicáu, habida cunta la falta entá de pruebes y estudios pa rellacionar el marcu llingüísticu de los xiongnu, cola caña yeniseica. A pesar d'ello, nun hai qu'escaecer que la caña étnica de los jié, foi señalada nes fontes como perteneciente al ámbitu cultural y político xiongnu, lo que tampoco garantiza una enorme o vultable presencia na confederación en dómines anteriores o nesta propia dómina na que los xiongnu, fuéronse enxareyando y entemeciendo étnicamente, dende la so entrada en territoriu Hàn. Entá con tou, los últimos estudios realizaos polos defensores de la teoría yeniseica, defenden por una mayor compatibildiad a la de traducir la frase señalada utilizando la gramática yeniseica, en llugar de la gramática turca aplicada tradicionalmente. El mesmu Edwin Pulleyblank yá llegó a sostener la posibilidá de que los títulos xiongnu, fueren originariamente términos procedentes de les rexones del sur de Siberia, tresmitíos como préstamos llingüísticos ente les comunidaes proto-turques y proto-mongoles.

 

== El polémicu venceyu ente los xiongnu y los hunos ==

 

Per otra parte, l'usu argumentativo d'elementos culturales, como los conocíos instrumentos presentes y atestiguaos en dómina xiongnu, entá utilizaos en dómina huna,<ref>Dende'l puntu de vista arqueolóxicu, la gran cantidá de calderos atopaos dende la llanura panónica hasta'l desiertu de Ordos demuestren una clara transición cultural, amás de cierta evolución en dichos calderos a partir de formes simples a formes más complexes.</ref> nun prueba direutamente que sía una correlación étnica, yá que ye probable que fora puramente una adopción cultural d'otros grupos que yá s'atopaben nes estepes centrales o los estremos más occidentales de la estepa oriental, siendo calteníos mientres xeneraciones.