Diferencies ente revisiones de «Idioma feniciu»

El feniciu (''kanaʿnīm'' o ''pōnīm'') ta atestiguáu más o menos dende'l [[sieglu XI e.C.|sieglu XI e.C. ]] y nun se dexó de falar totalmente antes del [[sieglu VI]]. Orixinalmente el dialeutu d'una pequeña rexón de [[Canaán]], [[Fenicia|Pūt]] (la franxa costera alredor de [[Tiro]] y [[Sidón]]), escontra'l [[sieglu X e.C.]] remaneció como una llingua de prestíu por cuenta de la hexemonía comercial y política de Tiro y Sidón. Dende equí, el feniciu llegó a finales del segundu mileniu a [[Cerdeña]] y a principios del primer mileniu a [[Xipre]], onde apaecieron numberosos reinos fenicios de pequeñu tamañu, destacando ente ellos la ciudá estáu de [[Kition]].<ref name="krahmalkov5"/> Ente los sieglos [[sieglu IX e.C.|IX]] y [[sieglu VIII e.C.|VIII e.C.]], el feniciu llegó a convertise na ''[[llingua franca]]'' d'[[Oriente Próximu]]. Sicasí, la presencia foi mayor y más duradera escontra occidente, estendiéndose hasta [[Marruecos]] y el suroeste de la [[península ibérica]]. Cola puxanza de [[Cartago]] nel [[sieglu V e.C.]], el feniciu convertir nuna llingua de prestíu nel [[Mediterraneu]], compitiendo col [[llatín]] y el [[idioma griegu|griegu]]. Sábese que mientres esta dómina traducieron obres de la [[lliteratura griega]] al feniciu, anque apenes quedaron fragmentos d'estes.<ref name="krahmalkov6">{{cita llibru|apellíos=Krahmalkov |nome=Charles R. |títulu=A Phoenician-Punic Grammar |añu=2001 |capítulu=1. The Phoenician language |allugamientu=Leiden; Boston; Köln |editorial=Brill |páxina=6}}</ref> De la [[lliteratura fenicia]] en sí nun quedó más qu'una serie d'inscripciones y monedes, fragmentos de la Historia de [[Sanjuniatón]], la traducción al griegu del viaxe de [[Hannón el Navegante]] y el testu del ''Poenulus'' de [[Plauto]].<ref name="amorpun">{{Cita web |url=http://books.google.es/books?id=8iFy9nGX2uEC&pg=PA496&lpg=PA496&dq=%22lliteratura+fenicia%22&source=bl&ots=Z_Y7Faj79F&sig=FnzbXNVo8eckoW1dZiSGsvvmjqQ&hl=ca&ei=_Q4STrWRKM3GtAaP6rj2Dg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&vei=0CC0Q6AEwAjgK#v=onepage&q=%22lliteratura%20fenicia%22&f=true |páxina=496|apellidoapellíu=Amor Ruibal |nome=Ángel María |títulu=Los problemes fundamentales de la filoloxía comparada: el so historía, la so naturaleza y les sos diverses rellaciones científiques |editorial=Consello da Cultura Galega |añu= 2005|isbn= 8496530078}}</ref>

En cuanto al idioma, dellos préstamos del púnicu siguen n'usu nos dialeutos bereberes modernos. Un exemplu ye ''agadir'' («muralla, fortificación»), proveniente del feniciu 𐤂‏𐤃‏𐤓‏ (''gader''), términu del que deriva'l nome de l'actual [[Cádiz]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Lipiński |nome=Edward |añu=2002 |títulu= Semitic Languages: Outline of a Comparative Grammar |volume=80 |serie=Orientalia Lovaniensia analecta |allugamientu= Belgium |editorial=Peeters Leeuven |páxina=575 |isbn=978-90-429-0815-4 |url=http://www.peeters-leuven.be/boekoverz.asp?nr=6387 |fechaaccesu=miércoles 2 de setiembre de 2009}}</ref><ref group="n">La evolución del topónimu de [[Cádiz]] ye la que sigue: Cádiz < [[idioma árabe|ár.]] قادس, ''Qādis'' < [[llatín|lat.]] {{versalita|Gades}} < fen. 𐤂𐤃𐤓(𐤀), ''(ʾ)gdr'', «castiellu, fortaleza, cortil murada».</ref> Quiciabes la influencia más importante del púnicu ye'l nome de [[Hispania]] (la [[península ibérica]]), que paez derivar del términu 𐤀‏𐤉‏𐤎‏𐤐‏𐤍‏𐤉‏ (''ʾyspny''). Esti interpretóse, yá dende [[dómina clásica]] como ''ʾy-spn-y'', significando «la islla o península de los [[damán|damanes]]»,<ref group="n">El términu ʾy apaez tamién nel topónimu 𐤀‏𐤉‏𐤁‏𐤔‏𐤌‏ (''ʾybšm'', «[[Eivissa]]»): {{cita llibru |nome= M. J. |apellidoapellíu=Fuentes |añu=1997 |títulu=Diccionari abreujat fenici-català&#39; |páxina=18}}</ref> pola bayura de [[coneyu|coneyos]], que los fenicios asimilaríen a aquéllos. Pela so parte, según [[Jesús Luis Cunchillos]] nel so ''Gramática fenicia elemental'' (2000), el raigañu del términu ''span'' ye ''spy'', que significa «forxar o bater metales». Asina, ''ʾy-spn-yá'' sería la «la tierra na que se forxen metales».<ref>{{cita llibru |editor= Linch, John |autor=Fernández Castro, María Cruz |títulu=Historia d'España, El País |volume=II |capítulu=La península Ibérica en dómina prerromana: Dossier. La etimoloxía d'España; ¿tierra de coneyos? |páxina=40 |isbn= 978-84-9815-764-2}}</ref> Lo que sí paez tar claro ye l'orixe púnicu del nome. Otru casu ye'l d'una tribu contraria de «xente peluda» que [[Hannón el Navegante]] atopó nel [[Golfu de Guinea]]. El nome que-yos dio foi arramáu en [[idioma griegu|griegu]] como γορίλλαι (''goríllai''). En [[1847]], [[Thomas Staughton Savage|Thomas S. Savage]] aplicar a los [[gorila|goriles]].

La lliteratura fenicia ta arrodiada d'un halo de misteriu daos les poques muertes que se caltuvieron: tou lo que resta ye una serie d'inscripciones, poques de les cualos tienen calter netamente [[lliteratura|lliterariu]] (namái dalguna narración histórica, poemes, etc.),<ref name="krahmalkov14s">{{cita llibru|apellíos=Krahmalkov |nome=Charles R. |títulu=A Phoenician-Punic Grammar |añu=2001 |capítulu=1. The Phoenician language |allugamientu=Leiden; Boston; Köln |editorial=Brill |páxines=14 y ss}}</ref> monedes, fragmentos de la Historia de [[Sanjuniatón]] y del Tratáu de [[Magón (escritor)|Magón]], la traducción al griegu del viaxe de [[Hannón el Navegante]] y el testu del ''Poenulus'' de [[Plauto]].<ref name="amorpun"/> Sicasí, ye un fechu probáu que tantu en [[Fenicia]] como en [[Cartago]] hubo [[biblioteca|biblioteques]] y que los fenicios tuvieron una rica producción lliteraria heredera del pasáu cananéu, de la qu'obres como les redactaes por [[Filón de Biblos]] o Menandro de Éfeso son una parte ínfima.<ref name="marpun">{{Cita publicación|apellidoapellíu=Martín Ruiz |nome=Juan Antonio |títulu=Los llibros púnicos de Cartago: a la busca d'un saber perdío |publicación=Byrsa: revista semestrale di arte, cultura y archeologia del mediterraneo punico |añu=2007 |númberu= 1-2 (VI) |editorial=Polis expresse}}</ref> Queda constancia de la so vixencia siquier hasta'l [[sieglu IV]] según los comentarios d'[[Agustín d'Hipona]].<ref name="agupun">{{Cita web |url=http://interclassica.um.es/var/plain/storage/orixinal/application/63ef2c4189f3450954262cde85161f37.pdf |títulu=Enculturación nel mundu neopúnico: traducción de la Biblia al neopúnico nos ss. IV-V d.C.|apellidoapellíu=Fernández Ardanaz |nome=Santiago |obra=II Congresu Internacional del Mundu Púnicu |añu=2000 |páxines=409-413}}</ref> Dellos tipos y xéneros que se tien dalguna certidume de que los fenicios cultivaron fueron l'[[agronomía]], la [[filosofía]], la [[relixón]], la [[hestoria]], la [[poesía]], la [[saléu]] y la [[xeografía]].<ref name="marpun"/>

* {{cita llibru |apellidoapellíu= Fuentes Estañol |nome= María José |títulu= Vocabulariu Feniciu |añu= 1980 |volume= I|otres Biblioteca fenicia |ubicación= Barcelona |editorial= CSIC}}