Diferencies ente revisiones de «Historia d'Italia»
Contenido eliminado Contenido añadido
m Preferencies llingüístiques: "caracterizar" => "carauterizar" |
m Bot: Troquéu automáticu de testu (-Llaciu\b +Lazio) |
||
Llinia 80:
Una primer folada migratoria, probablemente indoeuropea dar escontra l'II mileniu e.C. Son carauterístiques d'esti periodu los cercos o estatuaries de tipu [[menhir]], que frecuentemente llevaben grabaos signos solares, aparentemente signos distintivos indoeuropeos. Una segunda folada ente'l final del III mileniu y los entamos del II mileniu e.C. llevó al espardimientu de poblaciones acomuñaes a la [[cultura del vasu campaniforme]] y del bronce na llanura padana, en [[Etruria]] y nes zones costeres de Cerdeña y Sicilia. Escontra la metá del II mileniu e.C. , una tercer folada [[Terramara|cultura de les terramaras]] y quiciabes a pueblos latino-faliscos qu'espublicen l'usu del fierro y l'incineración de los muertos.
Escontra'l final del II mileniu y la primer metá del I mileniu e.C. , dase la cuarta y principal folada acomuñada a la [[Cultura de los campos d'urnes]] y los pueblos Oscu-Umbrios (probablemente tamién a los [[Latino-faliscos]]), [[Leponcios]] y Vénetos. Trátase de la [[Cultura de Villanova]] asina llamada por unu de los principales xacimientos arqueolóxicos. Sábese, amás, que practicaben la [[cremación]] y [[incineración]] de los sos muertos, caracterizándose los sos necrópolis por unes urnes típiques de forma cónica. Falaben les [[llingües itáliques]], d'orixe [[Pueblu proto-indoeuropéu|indoeuropéu]]. Asitiáronse principalmente al norte, xuntu al [[Po]] y n'[[Avesida (Italia)|Avesida]] y [[Emilia]], y nel centru de la península ([[Etruria]] y el [[
D'esta cultura provienen la mayoría de los pueblos qu'habitaríen el centru y norte d'Italia de forma hexemónica dende entós. Los [[llatinos]], que la so principal ciudá yera [[Alba Longa]], daríen col tiempu llugar a Roma. Los [[sabinos]], que dieron nome a [[Sabinia]], habitaben cerca en ciudaes cercanes como [[Rieti|Reate]] (Rieti), [[Antrodoco|Interocrea]] (Antrodoco), [[Cittareale|Falacrinum]] (Cittareale), [[Foruli]] (Civitatomassa), [[Amiternum]], [[Norcia|Nursia]] (Norcia). Los [[oscos]] inclúin a [[samnitas]] que s'asitiaron en [[Capua]], [[lucanos]] y otros. Los [[umbros]] dan nome a [[Avesida (Italia)|Avesida]] y habitaron nel nordés en ciudaes como [[Perugia]], [[Terni|Interamna Nahars]] (Terni), [[Fano]], [[Osimo]], [[Fermo]] y [[San Severino Cole]].
Llinia 89:
Los '''etruscos''' fueron un enigmáticu pueblu que'l so nucleu históricu foi la [[Toscana]], a la cual dieron el so nome (yeren llamaos Τυρσηνοί (''tyrsenoi'') o Τυρρηνοί (''tyrrhenoi'') polos griegos y ''tuscii'' o depués ''etruscii'' polos romanos; ellos denominábense a sí mesmos ''rasena'' o ''rašna''). El so orixe ye inciertu: los pocos rexistros que queden sobre ellos paecen indicar que vinieron d'Oriente, posiblemente d'Asia Menor, lo que paecen acotar ciertos estudios anque ensin pruebes definitives. Asina, paez haber correspondencies ente'l ganáu etrusco o la so llingua y los de pueblos de [[Trepa]] y el sur de Anatolia que sufriríen una etapa de desastabilización tres la [[Guerra de Troya]]
[[Archivu:Civilizacion etrusca.png|miniaturadeimagen|left]]
Dende la Toscana estender pol sur escontra'l
En ciertu mou predecesora de [[Roma Antigua|Roma]] y heredera del mundu [[Grecia Antigua|helénicu]], la so cultura (fueron destacadísimos orfebres, según innovadores constructores navales) y téuniques militares superiores fixeron d'esti pueblu'l dueñu del norte y centru de la península itálica dende'l {{AC|sieglu VIII}} hasta la llegada de Roma. L'[[arte etrusco]], influyíu pol griegu, marcaría'l posterior arte romano. Son esponentes del mesmu'l [[Apolo de Veyes]], el [[Marte de Todi]] o'l [[Frontón de Talamone]]. A tal puntu llegó la so influencia que los primeros reis de Roma fueron etruscos.
Llinia 131:
La '''[[monarquía]] [[Antigua Roma|romana]]''' (en [[llatín]], ''Regnum Romanum'') foi la primer forma [[política]] de gobiernu de la [[ciudá-estáu]] de [[Roma]], dende'l momentu [[Lleenda|llexendariu]] de la so fundación el [[21 d'abril]] del {{AC|753}}, hasta'l final de la [[monarquía]] nel {{AC|510}}, cuando'l postreru [[monarca|rei]], [[Lucio Tarquinio el Sobeyosu|Tarquinio el Sobeyosu]], foi espulsáu, instaurándose la [[Roma (República)|república romana]].
Los oríxenes de la monarquía son imprecisos, magar paez claro que foi la primer forma de gobiernu de la [[ciudá]], un datu que paecen confirmar l'[[arqueoloxía]] y la [[llingüística]]. Mitológicamente, se enraíza na lleenda de Rómulo y Remu. Comoquier, tres Rómulos y el sabín [[Numa Pompilio]], llegó al poder [[Tuliu Hostilio]], qu'espandió'l puertu d'escala na ruta costera del sal que yera Roma a cuenta de los sos vecinos, tresformando Roma na más influyente ciudá de [[
Tres el reináu d'[[Anco Marcio]], xubió al poder una dinastía d'orixe etruscu, los Tarquinios, so la que Roma amplió entá más la so poder na rexón. Sicasí, los escesos de Tarquinio el Sobeyosu fueron orixe de disputes internes, a les que se sumaron la coalición d'etruscos y llatinos amenaciaos pela ciudá, desaguando na espulsión del rei gracies a la intervención de [[Lucio Xunu Brutu]] y [[Lucio Tarquinio Colatino]]. Roma perdió la mayor parte de la so poder frente a los etruscos lideraos pol rei de Chiusi, [[Lars Porsenna]], a lo que se sumó la humildación d'un saquéu por [[celta|celtes]] lideraos por [[Breno (sieglu IV e.C.)|Breno]] qu'afararon delles ciudaes italianes.
Llinia 142:
Una carauterística del cambéu foi que l'alministración de la ciudá y los sos distritos rurales quedó regulada nel derechu d'apelar al pueblu contra cualquier decisión d'un maxistráu tocante a la vida o al estatutu [[Derechu|xurídicu]].L'alministración executiva quedó dotada de ''Imperium'' o poder omnímodu'l cual tenía un orixe [[Relixón|relixosu]] qu'arrincaba del propiu [[Deidá|divos]] [[Xúpiter (mitoloxía)|Xúpiter]]. Los maxistraos dotaos de ''imperium'' yeren los [[Cónsul romanu|cónsules]], [[pretor]]es y, eventualmente, los [[dictador romanu|dictadores]]. Sicasí, el ''imperium'' namái s'exercía ''extra pomoerium'', esto ye, fora de les muralles de Roma. Arriendes d'ello, tenía un calter esencialmente militar. Na ciudá nes sos funciones civiles, los maxistraos taben sometíos a llimitaciones llegales y controles mutuos.
Col pasu de los años la ciudá foi conquistando a los sos vecinos llatinos, etruscos y sabinos, a los qu'arrexuntaría na [[Lliga Llatina]] y recuperando el so antiguu poder nel
El pidimientu de socorru de los [[mamertinos]], un grupu de mercenarios que s'apoderaren de [[Mesina]], fixo que la meyora romana siguiera escontra Sicilia, onde topetó colos cartaxineses. En ganando la [[primer guerra púnica]] a tres bandes ente Roma, [[Cartago]], y [[Siracusa (Sicilia)|Siracusa]], Roma se anexonó la mayoría d'isla. Llueu la siguieron [[Cerdeña]] y [[Córcega]] ante la debilidá de Cartago mientres la [[Guerra de los Mercenarios]] y la mesma Siracusa tres la cayida del so tiranu [[Hierón II de Siracusa]] y un famosu [[Sitiu de Siracusa|sitiu]]. Convertida nuna de les principales potencies del Mediterraneu, xunto a [[Cartago]] y los reinos helénicos, Roma prauticó una política esterior cada vegada más importante. Daten d'esa dómina les [[Guerres Ilirias]] y los primeres serios choques con [[Reinu de Macedonia|Macedonia]] y les tribus de la [[Galia]] y el [[Adriáticu]].
| |||