Diferencies ente revisiones de «Xiongnu»

 

Los '''xiongnu''' (en [[Calteres chinos tradicionales|chinu tradicional]]: 匈奴 [[trescripción (llingüística)|tr.]] [[pinyin]] ''xīongnú'' [[Wade-Giles]]: ''Hsiung-nu''; resconstrucción fonética del chinu clásicu:<ref>La llingua china tuvo historicamente distintes etapes evolutives. Sicasí, el binomiu 匈奴 , apaez yá mientres la última etapa pre-imperial, coincidiendo entá col denomináu "''chinu antiguu''" o "''Old Chinese''", tal que ye conocíu polos sinólogos anglosaxonos. Dende'l sieglu pasáu, propunxéronse distintos modelos de reconstrucción sobre la fonética de los calteres nes distintes estapas históriques. Quiciabes unu de los más recurrentes ente los especialistes, ye'l desenvueltu polos sinólogos '''Baxter''' y '''Sagart''', más conocíu como'l ''sistema Baxter-Sagart'', onde se defende por esta últimu reconstrucción hipotética sobre l'antigua pronunciación mientres la dómina pre-imperial y nos primeros sieglos de la dinastía Hàn.</ref> /*qʰoŋ.nˤa/) fueron una confederación de '''pueblos nómades de les estepes orientales''', xeneralmente tremaos a lo llargo del territoriu de l'actual [[Mongolia]]. Los rexistros mandaos por [[Torca Qian|Sīmǎ Qiān (司馬遷)]] nel [[Memories históriques|''Shǐ Jì'' (史記)]], amuésennos cómo yá dende'l [[sieglu III e.C.|sieglu III&nbsp;a.&nbsp;C.]] controlaben un vastu ''guó'' (國)<ref>Entendemos por ''guó'', como la concepción china tradicional pa señalar a un Estáu o un territoriu controláu por un líder o soberanu concretu. La concepción "''imperiu''" o "''reinu''" ye, a la de catalogar a los xiongnu, de cutiu un error común y perpetuao polos historiadores europeos, que nun alverten de la clara diferencia ente esti hanzi de complexa aplicación. Ello ye que guó puede figurar como'l territoriu alministráu por personaxes que guarden solo una autoridá nobiliaria (esto ye, ensin ser gobernantes o "''reis''" a la manera occidental). El conceutu "''guó''" d'esta miente, puede traducise aprosimao más neutralmente como un "''Estáu''". Tampoco tenemos conceutu mandáu polos mesmos xiongnu pal so Estáu, salvo la denominación dada en delles ocasiones a lo llargo de les fontes al '''Dà Guó Xiongnu (大國匈奴)''', que podemos traducir como "'''''Gran Estáu de los Xiongnu'''''".</ref> estendíu a lo llargo de les estepes orientales hasta llegar a caltener ciertu control sobre les alloñaes ramificaciones asitiaes al noroeste (como los dīngling 丁零) ya inclusive en diverses dómines, consiguiendo caltener el control de dalgunos de los Estaos asitiaos en redol a les rexones al norte de la [[Ruta de la Seda]]. Sicasí, el so principal centru d'operaciones y les rexones más apostaes a lo llargo de la so dilatada esistencia configurar siempres les estepes orientales, tal que demuestren los múltiples afayos descubiertos nel sur de l'actual Siberia, l'oeste de l'actual [[Manchuria]] y les modernes provincies chines de [[Mongolia Interior]], [[Gansu]] y [[Sinkiang]]. Los oríxenes y la composición étnica d'esta magna confederación, llueñe de tar esclariaos, suponen un verdaderu retu a día de güei, habida cuenta de la parquedad y ambigüedá en múltiples ocasiones a la de catalogar les ''bù'' (部)<ref>El conceutu "''bù''" puede traducise nun conceutu averáu, como "''seición''". Ye traducíu n'ocasiones de forma caprichosa como "''tribu''" por dellos autores europeos, anque la concepción ''tribu'' trai a non pocos equívocos tocantes a el so adscripción eurocentrista y ensin tener en cuenta la naturaleza complexa d'esti hanzi, que puede variar la so concepción y significáu dependiendo del contestu nel que s'alluga nel marcu de los testos. Ye por ello que "''seición''" ganó enteros ente non pocos sinólogos.</ref> que componíen tol Estáu xiongnu. Sicasí, Sīmǎ Qiān asitia como ancestros direutos, nuna xenealoxía comparativa, a dalgunos de los antagonistes principales de la dómina de los ''Cinco Emperadores'', como los '''shānróng''' (山戎) o los '''xiǎnyǔn''' (獫狁). A pesar d'ello, estes últimes anotaciones mandaes por Sīmǎ Qiān al entamu de la biografía de los xiongnu (volume 110),<ref>Enllaz direutu al testu chinu orixinal:

Los años de guerra civil devastadora sosteníos primero por Cáo Cāo y los sos socesores, xuntu colos años d'intentu de pacificación global dirixíos por Sīmǎ Yán y la so inaugurada dinastía, dexaren una buelga bultable de fondos daños tantu nel texíu económico, como na estabilidá política y l'integridá del propiu pueblu, xuntu con gran parte de la organigrama de funcionarios, elites y cargos estatales. Sicasí, la dómina entendida ente 220 y 311 supón una dómina de transición: metanes la crisis d'una dinastía fallida tres otra, van asocedese escelentes oportunidaes úniques pa distintos personaxes, que van faer increíbles xestes ya impredicibles planes políticos, como los que llevaron a delles de les cañes étniques conocíes ente los ''Wǔ Hú'' (五胡), a instaurar per primer vegada dende la dinastía Zhōo (周),<ref>Entá cuando los Zhōo álcense como verdaderos paradigmes de la cultura china y de la meyora y l'edá d'oru de la cultura o la política, nun hai qu'escaecer que los oríxenes reales d'esta dinastía provienen de les tierres sobre les que s'asitiaben comunidaes nómades, tal que puede comprobase nos añales mandaos por Torca Qian (Volume 4, añales de Zhōo): "...公叔祖類卒，子古公亶父立。古公亶父復修后稷、公劉之業，積德行義，國人皆戴之。薰育戎狄攻之，欲得財物，予之。已復攻，欲得地與民。民皆怒，欲戰。古公曰：「有民立君，將以利之。今戎狄所為攻戰，以吾地與民。民之在我，與其在彼，何異。民欲以我故戰，殺人父子而君之，予不忍為。」乃與私屬遂去豳，度漆、沮，踰梁山，止於岐下。豳人舉國扶老攜弱，盡復歸古公於岐下。及他旁國聞古公仁，亦多歸之。於是古公乃貶戎狄之俗，而營筑城郭室屋，而邑別居之。作五官有司。民皆歌樂之，頌其德。古公有長子曰太伯，次曰虞仲。太姜生少子季歷，季歷娶太任，皆賢婦人，生昌，有聖瑞。古公曰：「我世當有興者，其在昌乎？」長子太伯、虞仲知古公欲立季歷以傳昌，乃二人亡如荊蠻，文身斷髪，以讓季歷。 古公卒，季歷立，是為公季。公季修古公遺道，篤於行義，諸侯順之。...". Nesti curtiu fragmentu, señálasenos la fuxida de Wang Dangfu, l'ancestru míticu de la llinia real Zhōo, amás del abandonu realizáu polos sos siguidores y tola llinia gobernante, refugando d'equí p'arriba les costumes de los ''róngdi'' (戎狄), unu de los pueblos nómades más destacaos nesta dómina. Bastante ye que, dellos autores atribuyeron a los Zhōo una posible identidá indoeuropea.</ref> un gobiernu exóxenu a la comunidá sedentaria china. La terminoloxía ''Wǔ Hú'' foi comúnmente traducida de forma xeneral polos autores europeos y munchos sinólogos, como "''Cinco Bárbaros''", faciendo referencia a la composición étnica d'esta agrupación basada na presencia de los '''xiongnu''', los '''jié''' (羯), los '''xiānbēi''', los '''dī''' (氐) y los '''qiāng''' (羌). La terminoloxía ''Wǔ Hú'' foi creada y afigurada per primer vegada na famosa obra ''Shíliù Guó Chūnqiū'' (十六國春秋),<ref>Títulu que se traduz aprosimao como "Primaveres de los Dieciséis Estaos".</ref> ellaborada nel sieglu VI d.C., esto ye, casi dos sieglos dempués de los acontecimientos narraos.

 

 

La inestabilidá política que caracterizó'l periodu yá señaláu ente 220 y 311, fixo que munchos grupos empobinaos por elites soberanes d'estos cinco cañes pudieren atopar tierres onde instalase, siendo nun principiu les demarcaciones más castigaes y aisllaes del poder menguante de Luoyang: esto ye, en redol a les comandancies y provincies del norte. A diferencia de les otres cañes étniques citaes, los xiongnu partíen yá con ventaya previa, por cuenta del so asentamientu dientro de les rexones y circunscripciones chines, polo qu'aprovecharon la oportunidá que-yos brindaba la guerra de los '''''Bā Wáng Zhī Luàn''''' '''(八王之乱)'''.<ref>Traducíu aprosimao como la "C''onfusión de los Nueve Soberanos''" o "''Desorde de los Nueve Soberanos''", en referencia a la llucha encarnizada que se desamarró ente distintes partidarios y familiares de la familia reinante na dinastía Jìn, la ''xìng'' de los Sīmǎ.</ref> Consciente de la necesidá de reafitar la so posición si quería evitar el riesgu de ser depuestu del so cargu, o trate somorguiáu na guerra civil que yá se cobró un bon númberu de víctimes ente la mesma comunidá xiongnu, '''Liú Yuān''' (劉淵), un nietu del penúltimu ''Chányú'' reinante, Wūfuluó, apiguró a los sos siguidores y empezó a estender la so autoridá, aprovechando'l vacíu de poder y la llexitimidá, utilizando y valiéndose de los cargos que yá caltenía en representación del gobiernu Jìn, coles mesmes que reivindicaba'l so supuestu llinaxe y conexón tantu colos sos propios ancestros ya inclusive cola so ascendencia Hàn, tal que demostró cola titulatura adoptada pa la nueva dinastía impuesta: '''Hàn''' (漢), establecida en 304 d.C.<ref>Otru de los errores comunes, a la d'evaluar esti convulso periodu, cometíos por non pocos autores europeos ye la identificación d'esti Estáu como'l primer embrión bárbaru nacíu en territoriu chinu. Lo cierto ye que'l primer Estáu surdíu arriendes de esta voráxine d'acontecimientos, foi l'Estáu de '''Chóuchí''' (仇池), establecíu escontra 297 por '''Yáng Màosōo''' (楊茂搜). Un Estáu que llegaría a perdurar hasta 447, anque pola so estensión y el so escasu protagonismu políticu foi tradicionalmente teníu pocu en cuenta al valorar esti periodu.</ref> Unu de los aspeutos a tener en cuenta a la de valorar la verdadera naturaleza d'esti Estáu, ye la d'entender y analizar esta dómina como una de les dómines de mayor mestizaje vivíes na hestoria china: falamos de constantes movimientos étnicos, múltiples enllaces matrimoniales ente la población sedentaria y la nómada y grandes intercambios culturales, que conducíen na mayoría de casos a la creación de nueves identidaes étniques y nueves élites que rexiríen mientres sieglos parte del escenariu políticu norteño (tal que ye'l casu de los paradigmáticos '''Tàbá''' (拓拔), tamién conocíos como '''Tuoba'''). Cuntando con esti últimu aspeutu, nun ye fayadizu calificar a esti Estáu como un ente totalmente xiongnu, yá que nel so mayor parte la población sedentaria hàn llegó a caltener un importante estatus, ensin cuntar con grupos étnicos provenientes de los ''Wǔ Hú'' qu'atoparon abelugu nun primer momentu de caos y tracamundiu nel Estáu llevantáu por Liú Yuān. Unu d'estos personaxes sería, a lo postrero, otru de los grandes actores de la política norteña: el ''jié'' '''Shí Lēi''' (石勒). Con un Estáu reforzáu por constantes folada de refuxaos, una autoridá imposible de ser contestada pol deterioráu gobiernu Jìn y una zona de control estratéxica que-y dexaba conquistar con relativa facilidá tola rexón onde se topaba xustamente la capital Jìn, xuntu con otres importantes ciudaes como Chang'an, Liú Yuān algamó non solo la yá pretendida llibertá y resurrección "xiongnu", sinón qu'inclusive dio'l primer pasu pal fallecimientu políticu de la dinastía Jìn y p'arruinar el suañu de renovación china que se perdiera yá casi un sieglu antes, col fin de la dinastía Hàn. La ''xìng'' de los Sīmǎ nun tuvo en nengún momentu un sofitu seriu al so intentu de contraataque a la meyora de los ''hú'', yá que nin siquier podía nesti momentu certificar una soberanía incontestable ente los territorios qu'entá intentaba controlar pa la so causa,<ref>Con esceición de la provincia de Liàng, que mientres un curtiu tiempu caltuvo vasallaxe y reconocencia de soberanía a la dinastía, siendo finalmente barrida pola marea ''hú''.</ref> ente que dellos de los comandantes más capaces nun efeutuaben meyora dalguna. Nun ye d'estrañar que, yá pal añu 311 cayera la mesma Luoyang y marcara l'entamu d'una nueva dómina y dinastía: la era de los '''''Shíliù Guó''''' (十六國) y obligaba a la ''xìng'' de los Sīmǎ, encabezada por '''Sīmǎ Ruì''' (司馬睿), a replegase al sur, buscando l'abrigu del Yangtzé, onde caltuvieron los territorios en nome de la dinastía Jìn hasta 420 d.C. Esti últimu allongamientu de la dinastía foi nomada nel so defectu como '''Dōng Jìn''' (東晉),<ref>Esto ye, la dinastía ''Jin del Este''</ref> estremándola d'esta miente del so anterior periodu hasta'l repliegue al sur.