Wikipedia

Diferencies ente revisiones de «Pan»

Navegar l'historial de mou interactivu
← Edición más antiguaEdición más nueva →
Contenido eliminado Contenido añadido
VisualTestu wiki
m Bot: Troquéu automáticu de testu (-{{Listaref| +{{llistaref|)
m iguo parámetru de plantía: fechaacceso => fechaaccesu
Llinia 31:
|títulu= Wheat for bread and other foods
|autor= [[Organización de les Naciones Xuníes pa l'Alimentación y l'Agricultura]] (FAO)
|fechaaccesofechaaccesu=8 de xunu de 2017
}}</ref> Los criterios actuales pa la selección del trigu nun tienen en cuenta'l so valor nutricional, sinón les sos cualidaes funcionales pa facilitar la preparación de pan y otros alimentos procesaos, razón pola cual empléguense variedaes con altu conteníu en [[gluten]], que tien propiedaes [[viscoelasticidad|viscoelásticas]] úniques.<ref name=ShewryHalford2002>{{Cita publicación
|autor= Shewry PR, Halford NG.
Llinia 129:
|fecha=29 de xineru de 2009
|editor= Axencia Española de Seguridá Alimentaria y Nutrición
|fechaaccesofechaaccesu=22 de marzu de 2009
}}</ref>
 
Llinia 158:
Suélense añedir otros ingredientes a los enantes mentaos, bien al envís d'ameyorar la fermentadura: como pue ser el casu del [[azucre]], o bien al envís d'ameyorar el sabor, pa eso añedir en dellos llugares [[especia]]s diverses ([[pain d'épices|pan especiado]]). Ye frecuente que se-y añedir otros elementos como [[grasa]]s ([[mantequilla]], [[panceta|tocino de gochu]]), [[grana]]s diverses ([[grana de girasol|pipes de xirasol]], [[sesamum indicum|sésamu]], etc.), [[fruta]]s ([[musa × paradisiaca|banana]], [[allium cepa|cebolles]]), [[lleche en polvu]], etcétera. Tamién se suel añedir [[güevu (alimentu)|güevu]], bien sía la [[yema d'huevo|yema]] o la [[clara de güevu clara]]. En dellos casos resulta interesante que se-y añedir los granos de la cebera llixeramente molíos ya inclusive [[Malta (cebera)|malteados]] (añedi [[enzima]]s alfa-amilasas que favorecen el lleldáu de la masa).<ref name="Dan" /> Suélense añedir en delles zones del [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]] unes [[aceituna|aceitunes]] [[tapenade|molíes]]. En dellos casos ye posible incluyir dalgún [[embutíu]] o inclusive [[fiambre]] [[carne picao|picáu]], como pue ser [[chorizu]] (como nel casu del [[bollu preñao]]) o [[xamón]], pudiendo a llegar a poner en delles cultures hasta [[pexe]] (como nel casu del [[Kalakukko]]). Esta forma de rellenar el pan da llugar a una familia bien amplia d'alimentos denomináu [[dumpling]]s: [[empanada]]s, [[fogaça|fogaces]], el [[dampfnudel]], el [[calzone]].
 
Los panes d'ellaboración industrial tienen cantidaes apreciables de [[lleche]] (o inclusive la adición de [[lleche en polvu]]) coles mires d'amontar el conteníu de [[lisina]] nel pan.<ref>{{Cita publicación|apellíu= Rosenber |nome= Hans |coautores= Edward L. Rohdenburg |añu= 1950 |mes= Julio |títulu= The fortification of Bread with Lysine |revista= The Journal of Nutrition }}</ref> En dellos casos el pan ye consideráu dende la industria como un [[alimentos funcionales|alimentu funcional]] y añedir [[vitamina]]s (suel denominase a esti tipu como "pan arriquecíu").<ref name="Monica" /> El conteníu d'[[azucre]] ye nel casu del [[pan de molde]] bien acusáu. Dellos ingredientes de la panadería industrial suelen ser [[enzima]]s diversos como l'[[amilasa]], que s'añedir pa favorecer la fermentadura y que'l pan facer de forma más homoxénea. Una de les aplicaciones más frecuentes de la [[industria químico|industria bioquímico]] nel usu d'enzimes ye la panadería.<ref>{{Cita publicación |apellíu= Kirk |nome= Ole |añu= 2002 |mes= Agostu |títulu= Industrial enzyme applications|revista= Current Opinion in Biotechnology |volume= 13 |númberu=4 |páxines= 345-351 |idioma=inglés}}</ref><ref name="enzyme" /> Delles enzimes como la [[fitasa fúngica]] añedir al pan coles mires d'amenorgar el conteníu d'[[acedu fítico]], que considérase una sustanza antinutritiva por menguar la [[biodisponibilidad]] de [[Sales minerales|minerales]] tales como calciu, cinc, magnesiu, fierro y fósforu.<ref name="Monica">{{Cita publicación |apellíu= Haros |nome= Mónica |coautor= Cristina M. Rosell, Carmen Benedito |añu= 2001 |mes= Ochobre |títulu= Fungal phytase as a potential breadmaking additive |revista= European Food Research and Technology |volume= 213 |númberu= 4-5 |editorial= Springer Berlin |allugamientu= Heilderberg |páxines= 317-322 |issn= 1438-2385 |idioma=inglés}}</ref> Suelse incluyir nes farines la [[amilasa|α-amilasa]] yá que camuda les propiedaes químiques (degrada los [[Polisacáridu|azucres complexos]] del pan n'azucres más senciellos na fermentadura) y físiques (na miga, facer más nidia).<ref>{{Cita publicación |apellíu= Chamberlain |nome= N. |añu= 2007 |mes= Xunu |títulu= Alpha-amylase and bread properties |revista= International Journal of Food Science & Technology |volume= 16 |númberu= 2 |editorial= Willey |páxines= 127-152 |doi=10.1111/j.1365-2621.1981.tb01004.x |idioma=inglés}}</ref> Emplégase la [[peptidasa|proteasa]], [[lipoxidasa]]s. L'emplegu de diversos productos que s'entemecen cola farina y qu'ameyoren los rendimientos de producción del pan denominar [[mejoradores pa pan]] y llévense emplegando na industria panadero dende los [[años 1950]]. Otros de los aditivos emplegaos son los [[antiosidante]]s al envís de caltener les propiedaes del pan lo más estables posibles, unu de los más polémicos emplegaos son l'[[butilhidroxianisol|hidroxibutilanisol]] (BHA) y l'[[butilhidroxitolueno|hidroxibutiltolueno]] (BHT).<ref>{{Cita publicación |apellíu= Leclercq |nome= C. |coautores= D. Arcella & A. Turrini |añu= 2000 |mes= Avientu |títulu= Estimates of the theoretical maximum daily intake of erythorbic acid, gallates, butylated hydroxyanisole (BHA) and butylated hydroxytoluene (BHT) in Italy: a stepwise approach |revista= [[Food and Chemical Toxicology]] |volume= 38 |númberu= 12 |páxines= 1075-1084 |doi= 10.1016/S0278-6915(00)00106-X |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita publicación |apellíu= Dong |nome= Wei |coautores= R. C. Hoseney |añu= 1995 |títulu= Effects of Certain Breadmaking Oxidants and Reducing Agents on Dough Rheological Properties |revista= Cebera Chem |volume= 72 |númberu= 1 |páxines= 58-64 |url= http://aaccnet.org/cerealchemistry/backissues/1995/72_58.pdf |fechaaccesofechaaccesu= 4 de febreru de 2009 |idioma= inglés |formatu= PDF |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090514214646/http://www.aaccnet.org/cerealchemistry/backissues/1995/72_58.pdf |fechaarchivu= 14 de mayu de 2009 }}</ref>
 
Suelse añedir a la masa [[acedu ascórbico]] (vitamina C) al envís de reforzar les propiedaes físiques del pan (útil n'especial en grandes pieces) coles mesmes qu'acelerar la so maduración, l'ácidu ascórbico esaniciar por completu mientres l'enfornáu. La [[fosfatidilcolina|lecitina]] suel añedir por ser un emulsificante. El [[propanoato de calciu|propionato cálcicu]] como fungicida evitando l'apaición de fungos.
Llinia 394:
El '''[[:Categoría:Pan rápido|pan rápido]]''' ye un tipu de pan que se fai crecer con [[axente leudante]] en llugar de con [[lleldu]].
 
La variedá de pan rápido inclúi ''[[Bizcochuelo|bizcuechu]]s'' y [[galleta]]s, según [[pan de banana]], [[pan de cerveza]], ''[[cornbread]]'', ''[[madalena]]s'', ''[[tortita]]s'', ''[[Scone (pan)|scones]]'' y [[pan de soda]].<ref name="univarcanada1">{{Cita web |url=http://www.univarcanada.com/pdfdoc/food/Leavening_Sept05.pdf |títulu=Chemical levening |fechaaccesofechaaccesu=16 de marzu de 2012 |formatu=[[PDF]]}}</ref> Según l'amiestu d'axentes leudantes consígense panes de testura más o menos turgente o blandia. El llamáu «''Quick bread''» anicióse bien posiblemente en [[Estaos Xuníos]] a finales del [[sieglu XVIII]]. Antes de la so creación, los productos enfornaos faíense crecer con lleldu o un amiestu de [[masa]] con güevu.<ref>{{Cita web |url=http://www.foodreference.com/html/fquickbreads.html |títulu=Quick Breads |fechaaccesofechaaccesu=12 de marzu de 2012}}</ref> Mientres la [[guerra civil americana]] (1861–1865), la demanda de comida yera bien elevada, razón pola cual faíase crecer el pan con «''baking soda''» en llugar de lleldu.<ref>{{Cita web |url=http://www.wheatfoods.org/_FileLibrary/Product/43/Quick%20Breads.pdf |títulu=Quick Breads |formatu=[[PDF]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101221195621/http://wheatfoods.org/_FileLibrary/Product/43/Quick%20Breads.pdf |fechaarchivu=21 d'avientu de 2010 }}</ref><ref>[[Cook's Illustrated]] (2004). ''The quick breads Recipe''. America's Test Kitchen. ISBN 0-936184-74-4</ref><ref>''Professional Cooking'', 6th Edition. (2007) Chapter 31, Quick Breads. ISBN 978-0-471-66374-4</ref><ref>''The Art of Quick Breads'', 1st Edition. ISBN 0-8118-0540-9 (San Francisco, Chronicle Books, 1994, hardcover; trade paperbound is ISBN 0-8118-0353-8)</ref>
 
== Pan y salú ==
Llinia 417:
|isbn= ISBN 978-92-5-107417-6}}</ref> (tiense que compensar cola ingesta d'otros alimentos, como pue ser [[llegume]]s). Tien por regla xeneral pocos conteníos grasos, casi siempres [[acedu oleico|acedu oléico]] y [[acedu linoleico|linoléico]]. Ente los [[micronutriente]]s que tien el pan y dalgunes traces de [[calciu]] (debíu al usu de [[lleche]] que se fai na ellaboración industrial actual), [[fierro]] (ye un gran apurra d'esti mineral), [[seleniu]], [[potasiu]], [[fósforu]]. El pan que tien una farina con [[microorganismu|xerme]] tien dos [[vitamina]]s del grupu [[Vitamines del grupu B|B]] y que son la: [[vitamina B1|tiamina]] (que favorez la salú nel [[sistema nerviosu]]) y la [[vitamina B3|niacina]] (que previen la [[pelagra]]). El pan tien tamién [[acedu fólico]] y una cierta cantidá de [[carotenoide]]s (anque poca cantidá yá que fueron amenorgaos mientres la fase d'amiestu na ellaboración del pan).<ref name="Leenhardt">F. Leenhardt,"Carotenoids Content of Wheat: Importance of Selection and Impact of Breadmaking",International Workshop Modelling quality traits and their genetic variability for Wheat, xunetu de 2004.</ref> Contién un 40&nbsp;% d'agua (la [[pasta]] cocida llega a un 60&nbsp;%).<ref name="foodQ">{{cita llibru|apellíos=M.de Man |nome=John |títulu=Principles of Food Chemistry (Food Science Texts Series) |edición=3ª |añu=1999 |editorial=Springer |idioma=inglés |isbn=083421234X}}</ref>
 
Los panes de farines pocu refinaes son les qu'apurren una mayor cantidá de [[fibra alimentaria|fibra]] a la dieta humana, sicasí'l consumu de pan suel ser una de les fontes mayoritaries de fibra.<ref name="Manuel">{{cita llibru|apellíu=Hernández Rodríguez |nome=Manuel |títulu=Tratáu de nutrición |edición=1ª |añu=1999 |editorial=Ed. Diaz de Santos |allugamientu=Madrid|isbn=84-7978-387-7}}</ref> Los panes blancos de farines refinaes son los qu'apurren una menor cantidá llegando hasta un 3&nbsp;%, el pan denomináu como «integral» puede llegar a tener ente trés a cuatro veces más de fibra.<ref name="Nesle" /> El pan ocupa la base de la [[pirámide alimentaria]] na zona de ceberes y llegumes, lo qu'indica que puede consumise al día nuna cantidá relativamente moderada (comparáu con otros alimentos) dientro de lo que se considera una [[dieta equilibrada]]. Por casu na dieta d'un neñu d'un añu yá s'inclúi'l pan (según los alimentos de los grupos alimentarios: [[carne]], [[verdura|verdures]] y [[lleche]]). Esisten estudios que menten qu'un consumu de pan de centenu apurre nes muyeres solo un 7,1&nbsp;% de la proteína; un 1,2&nbsp;% de lípidos y un 11,1&nbsp;% de carbohidratos necesarios en [[dosis diaria encamentada|RDI]], ente que na dieta d'un home contribúi con un 5,9&nbsp;% de la proteína un 1&nbsp;% de la grasa y 9,3&nbsp;% de carbohidratos, lo que fai una contribución del total de 28,6&nbsp;% de los nutrientes encamentaos por [[Organización Mundial de la Salú]].<ref>{{Cita publicación |apellíu= Straumite |nome= Evita |añu= 2008 |títulu= Evaluation of nutrients available from different kinds of bread and their coverage in comparison to reference daily intake in adult group |revista= FOODBALT 2008 |url= http://llufb.llu.lv/conference/foodbalt/2008/Foodbalt-Proceedings-2008-152-155.pdf |fechaaccesofechaaccesu=4 de febreru de 2009 |idioma=inglés |formatu= PDF }}</ref>
 
=== Enfermedaes acomuñaes al consumu de pan ===
Llinia 636:
== Enclinos modernos del pan ==
[[Archivu:Chinese fried bread.jpg|250px|thumb|left|Pan Chino fritu.]]
Los enclinos modernos del pan van per diversu víes. Una de les más investigaes ye la de la [[alimentos funcionales|fortificación]] al envís d'ufiertar a los [[consumidor]]es un alimentu más equilibrao. La fortificación puede consistir n'incluyir elementos [[mineral]]es, [[vitamina]]s o inclusive pola d'aumentar los porcentaxes de [[fibra alimentaria|fibra]]. Unu de los oxetivos de la industria actual ta en camudar l'enclín decreciente de la demanda ufiertando un pan más clásico, con meyores [[sabor]]es y [[olfato|aroma]]. Otru de los oxetivos centrar nuna meyora de los procesos de panificación, faciendo que sían más efeutivos y menos costosos en tiempu. Dientro de la corriente mundial d'amenorgamientu del consumu mediu de caloríes per persona (''conceutu wellness''), ta pensándose panificar con [[glycine max|farines de soya]] (o [[Proteína del sueru de leche|suero de lleche]]), según amenorgando la cantidá d'azucres. Na tema d'inventar nuevos ingredientes na ellaboración del pan tiense'l [[pan de soya]]. Una de los enclinos ye l'amenorgamientu progresivu del sal nes mases a 0,43 g sodiu de 100 g (equivalente a 1,1 g de sal por 100 g).<ref name="PanUK">{{Cita web |url= http://www.bakersfederation.org.uk/resources/16novBread%20benefitseportFINAL.pdf |títulu= The role of bread in the British diet |fechaaccesofechaaccesu= 4 de febreru de 2009 |idioma= inglés |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20081230132100/http://www.bakersfederation.org.uk/resources/16novBread%20benefitseportFINAL.pdf |fechaarchivu= 30 d'avientu de 2008 }}</ref>
 
Unu de los más innovadores procesos de panificación ye'l que fai la compañía [[Aerated Bread Company|''Aerated Bread Company'']] qu'ufierta [[pan ventiláu]] dende [[1862]], nel que se proclama que la 'levación' de la masa nun ye debida a la fermentadura simple sinón al emplegu d'[[aire estruyíu|aire a presión]] mientres etapes anteriores al enfornáu. A pesar de ser la compañía de va un sieglu esta forma de panificación ta dando llugar a alderiques científicos. El pan ta afeutáu poles investigaciones realizaes n'[[Inxeniería xenética|alimentos modificaos genéticamente]], debíu al usu de ceberes como trigu o cebada modificada genéticamente. Estos panes van tener ''aparentemente'' poques diferencies con al respective de los panes ellaboraos con farines tradicionales, la ventaya ta per parte del cultivador que tien especies más resistentes. Dientro de la inxeniería xenética llogróse ceberes con mayor conteníu d'[[acedu ascórbico]] (ameyora les propiedaes mecániques de la masa), [[cisteína]], [[enzima]]s, etc. Anque'l pan facer con farines tradicionales (de cebera ensin modificar), cabo la posibilidá d'emplegar na levación de les mases lleldos modificaos genéticamente, qu'apurran más sabor, que procesen los almidones de la farina con mayor eficiencia, que respuendan a perfiles baxos de temperatura, que reaccionen más rápidu, etc.<ref>{{Cita publicación |apellíu= R. Curtis |nome= Kynda |coautores= Jill J. McCluskey, and Thomas I. Wahl |añu= 2004 |títulu= Consumer Acceptance of Genetically Modified Food Products in the Developing World |revista= AgBioForum |volume= 7 |númberu= 1&2 |páxines= 70-75 |url= http://www.agbioforum.org/v7n12/v7n12a13-mccluskey.htm |fechaaccesofechaaccesu=10 de febreru de 2009 |idioma=inglés |formatu= HTML }}</ref>
 
== Consumu de pan nel mundu ==
El consumu de pan foi creciendo mientres los sieglos acompasáu col ritmu de crecedera de la [[superpoblación|población mundial]]. El pan ye un alimentu barato que ye algamadizu a gran parte de la población mundial anque, como ye de suponer, el preciu del pan ye bien sensible al preciu del trigu y de los demás ceberes. Esti aumentu del preciu a empiezos del [[sieglu XXI]] deber en parte a la [[Crisis alimentaria mundial (2007-2008)|Crisis alimentaria mundial]]. Un porcentaxe de los llabores agrícoles que xeneren ceberes va parar a l'alimentación [[ganadería|ganadera]] y otru va a la ellaboración de [[subproductu|derivaos]], ente los que s'atopen les farines. Por regla xeneral adquierse fácilmente nes zones urbanes en [[panaderu|panaderíes]], [[supermercáu|supermercáos]] (zones específiques) y [[tienda de conveniencia|tiendas de conveniencia]]. La vienta de pan ta sometida na mayoría de los países a regles específiques. L'enclín mundial ye d'un progresivu amenorgamientu del consumu de pan nos países industriales y que tradicionalmente consumir.<ref>{{cita llibru |editor=B.C. Curtis |títulu=Bread Wheat |url=http://www.fao.org/DOCREP/006/Y4011Y/y4011y00.htm#Contents |formatu=HTML |fechaaccesofechaaccesu=9 de febreru de 2009 |volume=30 |añu=2002 |idioma=inglés |capítulu=Wheat in the world|urlcapítulo=http://www.fao.org/DOCREP/006/Y4011Y/y4011y04.htm#bm04}}</ref>
 
El consumu mediu de pan na [[cesta de la compra]] de los países desenvueltos sueli tar ente un 5&nbsp;% y un 10&nbsp;% (en función d'aspeutos culturales y llocalización).{{cita riquida}} El país con mayor porcentaxe de consumu de pan per cápita ye [[Alemaña]] (aprosimao 106 kilogramos/persona añu), siguíu de [[Chile]] (aprosimao 98 kilogramos/persona añu).<ref name="Ten" />
Llinia 647:
=== Consumu n'Europa ===
[[Archivu:Knaeckebroed.jpg|thumb|230px|[[Knäckebröd]], pan bien avezao nel norte d'Europa.]]
N'Europa'l consumu de pan ye bien popular y tuvo acomuñáu por completu a la molienda del trigu. [[Alemaña]] y [[Reinu Xuníu]] son los principales operadores del mercáu de pan europeo (con una cuota del 60&nbsp;% de la producción), [[Francia]], [[Países Baxos]] y [[España]] producen el 20&nbsp;% ente ellos. Suelse consumir pan de diverses ceberes, anque les panaderíes van venciendo a una forma más granible ya industrial d'ellaboración del pan: la masa conxelao. Cada vez más s'atopen pequeños fornos en [[supermercáu|supermercáos]] qu'ufierten pan casi instantáneo de mases yá precongeladas.<ref name="Europe">{{Cita web |url= http://www.bakersfederation.org.uk/europe.aspx |títulu= Bakers Federation Europe (Páxina principal) |fechaaccesofechaaccesu= 4 de febreru de 2009 |idioma= inglés |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090309010447/http://www.bakersfederation.org.uk/europe.aspx |fechaarchivu= 9 de marzu de 2009 }}</ref> Nel norte d'Europa, na zona de los [[Escandinavia|países escandinavos]], ye bien popular un pan plano ácimu denomináu ''[[knäckebröd]]'' que caltien les sos propiedaes mientres llargos periodos. De toes formes el consumu de [[pan de centenu]] ye más popular nel norte d'Europa que'l pan ellaboráu con farina de trigu.<ref name="PanUK" /><ref name="Finl">{{Cita publicación |apellíu= Prättälä |nome= Ritva |coautores= Ville Helasoja1 |añu= 2000 |mes= Payares |títulu= The consumption of rye bread and white bread as dimensions of health lifestyles in Finland |revista= Public Health Nutrition |volume= 4 |númberu= 3 |páxines= 813-819 |doi= 10.1079/PHN2000120 |url= http://journals.cambridge.org/action/displayFulltext?type=1&fid=626932&jid=PHN&volumeId=4&issueId=03&aid=562740 |fechaaccesofechaaccesu=4 de febreru de 2009 |idioma=inglés |formatu= PDF}}</ref>
 
Esisten enclinos modernos d'enfornáu n'Europa, como'l ''Bake Off Technology'' (BOT) investigáu nos [[VII Programa Marco d'Investigación y Desenvuelvo|proyeutos europeos]] pal desenvolvimientu (EU-FRESH BAKE).<ref>{{Cita web |url= http://eu-freshbake.eu/eufreshbake/ |títulu= EU-FRESH BAKE |fechaaccesofechaaccesu=4 de febreru de 2009 |idioma=inglés}}</ref> El consumu de pan foi menguando n'España al igual que n'otros países europeos por cuenta de la confluencia de diverses razones: l'aumentu del poder adquisitivu y la progresiva perda de [[vezos alimentarios saludables]].<ref>{{Cita web|apellido1=Lamela Lopez |nome1=Francisco José |títulu=El pan sume pasu ente pasu de la nuesa dieta |url=http://robotdecocinatop.com/el pan-sume-pasu ente pasu-de-la nuesa-dieta/}}</ref> En 1964 n'[[España]] el consumu de pan per persona y añu yera de 134&nbsp;kg; nel añu 1981 baxara hasta 75&nbsp;kg y nel añu 1991 el consumu foi de 59&nbsp;kg; dende entós estabilizóse nunos 58&nbsp;kg. Los encamientos de consumu de ceberes de la [[Organización Mundial de la Salú]] son d'alredor de 91 kilogramu per persona y añu.<ref>Datos de la [[Encuesta Nacional de Nutrición y Alimentación]], basaos na Encuesta de Presupuestos Familiares) (Varela y col., 1995; 1985; 1971.</ref>
 
=== Consumu n'América ===
[[Archivu:TortaFrita.jpg|250px|thumb|[[Torta frita|Tortas frites]] (''pan frito'') del sur d'América.]]
N'Estaos Xuníos el consumu de pan haise desacelerado mientres la última metá del sieglu XX, por cuenta de la esmolición internacional creciente qu'esiste sobre'l consumu de pan blanco. En 1933 cerca del 80&nbsp;% del pan vendíu en [[Estaos Xuníos]] yera en rodajas. Ente los [[América Llatina|países llatinoamericanos]], los mayores consumidores atopar nel [[Conu Sur]], [[Costa Rica]] y [[Brasil]], según l'Estudiu Llatín Americanu de Nutrición y Salú (ELANS).<ref>{{cita web|apellido1=Gómez|nome1=Georgina|apellíos2=Quesada|nome2=Dayana|títulu=Peracabo de panes na población urbana costarricense|url=http://ilsimesoamerica.org/wp-content/uploads/sites/14/2018/05/Consumu-de-pan-en Costa Rica.pdf|fecha=14 de mayu de 2018|fechaaccesofechaaccesu=30 d'ochobre de 2018|páxina=PDF|páxines=15}}</ref>
 
En delles partes d'esta rexón ye bien tradicional y popular la ellaboración de panes emplegando como cebera'l [[zea mays|maíz]] nes famoses [[tortiella de maíz|tortilla]]. En dellos llugares de [[Méxicu]] facer de forma tradicional un pan con [[Amaranthus|granos de amaranthus]] bien popular na [[mexica|cultura azteca]]. En munchos casos el consumu tradicional de tubérculos como la [[manihot esculenta|yuca]] o la [[solanum tuberosum|papa]] suple nutritivamente na dieta al emplegu de panes ellaboraos con ceberes. El pan ellaboráu con trigu ye popular en munchos países de Llatinoamérica; sicasí, el panorama ye diversu: dellos países tienen un consumu eleváu, como ye'l casu de [[Chile]], mientres n'otros como [[Méxicu]], Venezuela y Colombia ye comparativamente escasu.<ref>{{Cita publicación |año= 2008 |mes= Agostu |títulu= El consumu de pan n'América |númberu= XIV |editorial= Énfasis Alimentación}}</ref> En [[Gastronomía de Méxicu|Méxicu]] consúmese'l [[pan de dulce]], según el [[boliyu (pan)|boliyu]], el [[birote]] y les tortielles de farina (sobremanera nel norte); estes postreres suelen faese con una masa de farina de trigu entemecida con mantega de gochu o mantequilla. Dicir de forma xeneral que'l consumu de pan tradicional ye bien cimeru al consumu de pan industrial. En dellos llugares d'América fai pan con tubérculos como la [[manihot esculenta|yuca]] (''Manihot esculenta'') denomináu [[Casabe de yuca|casabe]]. En [[América Central|Centroamérica]] ye bien popular la [[pupusa]], una torta de [[farina de maíz]], d'esta postrera tamién se preparar les [[Arepa|arepas]] en [[Venezuela]] y [[Colombia]]. Dellos países recibieron influencies europees ya incorporaron el pan de trigu a la so dieta; este ye l'exemplu de [[Méxicu]] col so popular [[birote]]. En delles ocasiones el pan de trigu forma parte de fiestes tradicionales como son les [[guaguas de pan]]. Pela so parte, países como [[Venezuela]] incorporaron masivamente a la so alimentación el pan gracies a la influencia de folaes migratories procedentes d'Europa (principalmente [[Portugal]]), quien rexenten locales destinaos a la so ellaboración y comercialización (panaderíes).
Llinia 666:
 
=== Consumu n'África ===
Los panes d'[[Gastronomía d'África|África]] encóntense principalmente na farina de [[Sorghum|sorgo]] y de [[miyu]].<ref>{{Cita publicación |apellíu= JRN |nome= Taylor |añu= 2003 |títulu= Overview: importance of sorghum in Africa|revista= JRN |allugamientu= Pretoria |url= http://www.afripro.org.uk/papers/Paper01Taylor.pdf |fechaaccesofechaaccesu=4 de febreru de 2009 |idioma=inglés |formatu= PDF }}</ref> El pan blanco ellaboráu con farina de trigu ye consideráu un luxu en delles zones, sicasí puede trate en dellos países con influencia de la [[Cultura de Francia|cultura francesa]]. La ellaboración na mayoría de los países africanos ye inda un llabor costosu yá que se suel faer a mano (Esta realidá ye mayor nel [[África negra|África subsahariana]]).<ref>{{Cita publicación |año= 1989 |mes= Xineru |títulu= Bread staple or luxury? |revista= SPORE |númberu= 19 |idioma=inglés }}</ref> A resultes de los altos costos d'importar trigu la [[Organización pa l'Agricultura y l'Alimentación|FAO]] entamó programes pa poder emplegar farines que lleven amiestos de ceberes d'especies locales ([[farina compuesta|farines compuestes]]), un casu ye'l «''Composite Flour Programme''» diseñáu en 1964 ya implementáu en 1970. En munchos países desenvueltos el pan foi parte de la dieta básica de les zones urbanes, en munchos casos introducióse l'oficiu de panaderu. En dellos casos como en [[Nixeria]] el consumu de ceberes en forma de pan movió l'usu del raigañu de la cassava nun alimentu denomináu [[Eba]].
 
La popularidá del pan n'África llogró que dende mediaos del [[sieglu XX]] creárense [[cooperativa|cooperatives]] de muyeres dedicaes a llabores específicos de panadería, estos esfuercios non solo introducieron una pequeña parte d'ingresos sinón qu'amás traxo'l pan a munches zones d'[[África]].<ref>{{cita llibru|apellíos=Ishrat |nome=Husain|coautores=Rashid Faruqee |títulu=Adjustment in Africa: Lessons from Country Case Studies |url=http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=99199513 |formatu=PDF |fechaaccesofechaaccesu=3 de febreru de 2009 |añu=1994 |editorial=World Bank Publications |ubicación=Sudáfrica |idioma=inglés |isbn=0-8213-2787-9}}</ref> Una de les ceberes emplegaes ye'l [[teff]] (''Eragrostis tef'') qu'apurre un pan denomináu [[injera]]. En [[Gastronomía de Sudáfrica|Sudáfrica]] ye bien popular un pan denomináu [[bunny chow]] rellenu de [[curry]]. En delles ocasiones ellaboren panes con amiestos d'arroz y centenu.<ref name="HC">{{cita llibru|apellíos=de Vedia |nome=Enrique |enllaceautor=Enrique de Vedia|coautores=Hernán Cortés, Fransciso López de Gómara, Pedro de Alvarado, Diego de Godoy |títulu=Historiador primitivos d'Indies |url=http://books.google.es/books?hl=es&id=zW9UCNp1FU0C&dq=%22Historiadores+primitivos+de+Indies%22&printsec=frontcover&source=web&ots=jtr56Q_XEB&sig=Ex8a5QxETwoolrGooWHFEfhKvFM&sa=X&oi=book_result&resnum=1&ct=result |formatu=PDF |fechaaccesofechaaccesu=3 de febreru de 2009 |añu=1852 |ubicación=Madrid}}</ref> En Somalia, según nes [[Gastronomía d'África Oriental|cocines del África Oriental]] ye frecuente ver un pan plano denomináu [[Laxoox]].
 
== El pan na cultura popular ==
El pan y el so mundu apaez na cultura popular de diverses formes sociales. La popularidá ye tanta que pueden atopase [[muséu|muséos]] monográficos n'Europa avera del pan como pue ser el [[Deutsches Brotmuseum Ulm]], el [[Europäisches Brotmuseum]] (muséu européu del pan) en [[Ebergötzen]] ([[Alemaña]]). El pan ye un alimentu occidental que tien escasu reflexu n'Asia.<ref name="Davidson" /> Determinar pola asociación internacional de panaderos que'l día del pan sía'l [[16 d'ochobre]] que coincide col [[Día Mundial de l'Alimentación|Día Mundial de la Nutrición]] (Patrocináu pola [[Organización pa l'Agricultura y l'Alimentación|FAO]] dende 1979).<ref>{{Cita web |url= http://www.world-bread-day.com/ |títulu= www.world-bread-day.com |fechaaccesofechaaccesu=3 de febreru de 2009 }}</ref> El pan tien munches significaciones na cultura popular, pero primero que nenguna atopa'l so sinónimu col conceutu alimento. En [[Baviera]] por casu denominar ''[[Brotzeit]]'' al intre de tomar un aperitivo.
 
Pan y la política Unu de los primeros conceutos populares rellacionaos ente'l pan y la sociedá apaez n'[[Europa]] so la idea romana de [[panem et circenses|pan y circu]] que derivó en semeyances como: [[pan y toro|pan y fútbol]] (o'l so [[símil]]: ''pan y toros''). La idea ye amortiguar los [[conflictu social|conflictos sociales]] apurriendo un placer simple y básico al [[pueblo|pueblu llanu]]: pan gratis. De [[María Antonieta d'Austria|María Antonieta]] ye conocida la lleenda<ref>[http://www.elpais.com/articulo/ensayu/Indulto/Maria/Antonieta/elpepuculbab/20070113elpbabens_6/Tes El País "Indultu pa María Antonieta"] - actualizáu xineru de 2007.</ref> que mientres la [[revolución francesa]] la xente del pueblu, falta de farina y trigu foi direutamente a [[Versalles]] a encarar a la reina, según cúntase, esta respondería cola frase: “Que coman pasteles” (''Qu'ils mangent de la brioche''), causando gran enoxu nel pueblu. Na dómina de la [[Xunión Soviética]] el pan foi enchíu con aire en 1963 con motivu del [[racionamientu]] qu'impunxo [[Nikita Jrushchov|Nikita Khrushchev]] a la farina por que paecieren les barres más grandes, a esti pan denominóse-y jocosamente [[masa de Jrushchov|masa de Khrushchev]] (en [[idioma rusu]]: хрущёвское тесто).
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/wiki/Pan»