Wikipedia

Diferencies ente revisiones de «Historia de la química»

Navegar l'historial de mou interactivu
← Edición más antiguaEdición más nueva →
Contenido eliminado Contenido añadido
VisualTestu wiki
m iguo testu: d'el color => del color
m enllaces seguros
Llinia 25:
==== Metalurxa del fierro ====
{{AP|Edá del Fierro}}
La estraición del [[fierro]] de los sos menas ye muncho más difícil que la del cobre y l'estañu, yá que rique un procesu de [[Fundición (metalurxa)|fundición]] más complexu, que precisa [[carbón]] (una fonte de [[monóxidu de carbonu|CO]]) como [[axente reductor]] y mayores temperatures, pero a cambéu consíguese un metal más duro y [[Tenacidá|aportunante]] qu'el [[bronce]], y muncho más abondosu. A diferencia de la producción del bronce que s'estendió pol [[Vieyu Mundu]] a partir d'un focu allugáu nel [[Oriente Próximu]] les téuniques de fundición del fierro podríen desenvolvese multipolarmente en distintes partes del mundu. Esisten restos arqueolóxicos con ferramientes fabricaes con fierro ensin [[níquel]] (prueba de que nun ye d'orixe [[Meteoritu metálicu|meteóricu]])<ref>[httphttps://books.google.co.uk/books?id=7VMVguiMmY0C&pg=PA164 ''Archaeomineralogy'', p. 164.] George Robert Rapp, Springer, 2002.</ref><ref>[httphttps://books.google.co.uk/books?id=DaAmwiJ4rnEC&pg=PA125 ''Understanding materials science'', p. 125.], Rolf Y. Hummel, Springer, 2004.</ref> en [[Anatolia]] alredor del 1800 e.C. ,<ref>{{cita publicación |apellíu=Akanuma|nome=H.|títulu=The significance of the composition of excavated iron fragments taken from Stratum III at the site of Kaman-Kalehöyük, Turkey |publicación=Anatolian Archaeological Studies |volume=14 |páxines=147-158 |añu=2005}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Ironware piece unearthed from Turkey found to be oldest steel|url=http://www.hindu.com/thehindu/holnus/001200903261611.htm |fechaaccesu=27 de marzu de 2009 |ubicación=Chennai, India|obra=The Hindu|fecha=26 de marzu de 2009}}</ref> pero tamién s'atoparon ferramientes del periodu entendíu ente'l 1800 e.C. y 1200 e.C. nel valle del [[Ganges]] na [[India]],<ref name=Tewari> Tewari, Rakesh (Direutor, O.P. State Archaeological Department). [http://antiquity.ac.uk/projgall/tewari/tewari.pdf «The origins of Iron Working in India: New evidence from the Central Ganga plain and the Eastern Vindhyas.»]</ref> y en xacimientos n'África dataos alredor de 1200 e.C. <ref name="millermintz">Duncan Y. Miller y N. J. van der Merwe, «Early Metal Working in Sub Saharan Africa.» ''Journal of African History'' 35 (1994) 1-36; Minze Stuiver y N. J. van der Merwe, «Radiocarbon Chronology of the Iron Age in Sub-Saharan Africa.» ''Current Anthropology'' 1968.</ref><ref>McIntosh, Roderick J. [http://www.homestead.com/wysinger/ironage.html «How Old is the Iron Age in Sub-Saharan Africa?»] Archaeological Institute of America (1999)</ref><ref>Alpern, Stanley B. (2005) [http://muse.jhu.edu/demo/history_in_africa/v032/32.1alpern.pdf «Iron in Sub-Saharan Africa.»]</ref> Les teunoloxíes [[Siderurxa|siderúrxiques]] estender dende'l [[Mediterraneu]] escontra'l norte a partir del 1200 e.C. , llegando al norte d'Europa alredor del 600 e.C. , más o menos nes mesmes feches nes que llegaron a [[China]].<ref name="Higham">Higham, Charles. 1996. ''The Bronze Age of Southeast Asia''.</ref>
 
La mayoría de los métodos d'estraición y purificación de metales usaos na Antigüedá describir na obra de [[Pliniu'l Vieyu]], ''[[Naturalis Historia]]''. Amás de describir les téuniques intenta esplicar los métodos y fai observaciones bien precises sobre munchos [[mineraloxía|minerales]].
Llinia 40:
 
=== Tresformamientos orgánicos de l'Antigüedá ===
Les sociedaes antigües usaben un amenorgáu númberu de tresformamientos químicos naturales como les [[Fermentación|fermentación]] del [[vinu]], la [[cerveza]] o la [[lleche]]. Tamién conocíen la [[Fermentadura acética|tresformamientu]] del [[Etanol|alcohol]] en [[vinagre]], qu'usaben como conservante y condimento. Les [[Pelaje|pieles]] se [[Curtido|curtían]] y blanquiaben somorguiándoles en [[orina]] aneya (que la so [[urea]] tresformar en [[amoniacu]] cuando s'almacena llargu tiempu) o soluciones de [[palomina]] (que contién [[ácidu úrico]]); y tamién s'usaba la so capacidá blanqueante colos llurdios persistentes de los texíos.<ref>[http://quo.mx/2013/08/22/pragmatas/cinco-uso-de mexar Cinco uso históricos de la orina] en Quo.</ref> Amás teníen conocencia del procesu de [[saponificación]]; los primeros rexistros de fabricación de xabones daten de [[Babilonia]] alredor del 2800 e.C. <ref>{{cita llibru | apellíos = Willcox |nome=Michael | editor = Hilda Butler | títulu = Poucher's Arumes, Cosmetics and Soaps|url=httphttps://books.google.com/books?id=4HI8dGHgeIQC&pg=PA453|isbn=0-7514-0479-9| edición = 10th | añu = 2000 | editorial = Kluwer Academic Publishers | allugamientu = Dordrecht | páxina = 453 | capítulu = Soap | cita =The earliest recorded evidence of the production of soap-like materials dates back to around 2800 BCE in ancient Babylon.}}</ref>
 
== Teoríes filosófiques de l'Antigüedá Clásica ==
Llinia 184:
=== Descubrimientos del sieglu XVIII ===
[[Archivu:Affinity-table.jpg|300px|thumb|'''[[Afinidá química|Tabla d'afinidaes]]''', de [[Étienne François Geoffroy|Y. F. Geoffroy]] (1718). Na cabecera de cada columna una sustanza siguío de toes coles que puede combinase.<ref name="Kim">{{cita llibru | editorial = [[MIT Press]]| isbn = 978-0-262-11273-4| apellíos = Kim| nome = El mio Gyung| títulu = Affinity, That Elusive Dream: A Genealogy of the Chemical Revolution| añu = 2003}}</ref>]]
Nel sieglu XVIII multiplicaron los descubrimientos de nuevos [[Elementu químicu|elementos]], gracies al cambéu nos métodos d'investigación. Un fechu ensin precedentes dende l'antigüedá, yá que nos dos milenios anteriores habíense descubiertu solu cinco ([[arsénicu]], [[antimoniu]], [[cinc]],<ref>Pugazhenthy, L (1991) [httphttps://books.google.es/books?id=BEHKq19MjAgC&pg=PA2&dq=Cinc+India+China&hl=es&sa=X&ei=hDTMUt-UK-Wd0QXDjoGYDg&vei=0CD0Q6AEwAQ#v=onepage&q=Cinc%20India%20China&f=false Cinc Handbook: Properties, Processing, and Use In Design 2ª Edición]. CRC Press, p. 2 ISBN 143981502X</ref> [[bismuto]] y [[fósforu]]). Alredor de 1735 el químicu suecu [[Georg Brandt]] analizó un pigmentu azul escuru atopáu na mena del cobre afayando lo que darréu conoceríamos como [[cobaltu]]. En 1748 l'español [[Antonio de Ulloa]] publicó la descripción d'un nuevu metal, el [[platino]].<ref>Roberto Moreno. ''[httphttps://books.google.es/books?id=K-ALAAAAYAAJ&pg=PA79&dq=platino+Antonio+Ulloa+79&hl=es&sa=X&ei=10SwUpTYHJOR0QXG84DIAg&vei=0CDUQ6AEwAA#v=onepage&q=platino%20Antonio%20Ulloa%2079&f=false Actes Del II Centenariu de Don Antonio de Ulloa]''. Escuela d'Estudios Hispanu-Americanos (Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques), Archivu Xeneral d'Indies. Vol. 380 p. 79 ISBN 8400075234</ref> En 1751 un discípulu de Stahl, [[Axel Fredrik Cronstedt]], identificó nuna impureza del mineral del cobre otru nuevu metal, el [[níquel]]. A Cronstedt considérase-y unu de los fundadores de la [[mineraloxía]] moderna.<ref>[http://runeberg.org/nfbe/0487.html Nordisk familjebok – Cronstedt]: "''dean moderna mineralogiens och geognosiens grundläggare''" = "''the modern mineralogy's and geognosie's founder''"</ref> En 1766 el químicu inglés [[Henry Cavendish]] aislló'l [[hidróxenu]], al que llamó «aire inflamable». En 1773 el suecu [[Carl Wilhelm Scheele]] afayó'l [[osíxenu]], al que llamó «aire de fueu»,<ref>Kuhn, 53-60; Schofield (2004), 112-13. The difficulty in precisely defining the time and presta of the "discovery" of oxygen, within the context of the developing chemical revolution, is one of Thomas Kuhn's central illustrations of the gradual nature of paradigm shifts in ''[[The Structure of Scientific Revolutions]]''.</ref> anque al nun publicar darréu'l so afayu avagó [[Joseph Priestley]] a publicar 1774, n'afayando'l mesmu gas independientemente al cual llamó «aire deflogistizado».<ref>{{cita web | títulu = Joseph Priestley | obra = Chemical Achievers: The Human Face of Chemical Sciences | editorial = Chemical Heritage Foundation | añu = 2005 | url = http://www.chemheritage.org/classroom/chemach/forerunners/priestley.html |fechaaccesu=22 de febreru de 2007}}</ref> En 1783 los hermanos españoles [[Juan José Elhuyar|Juan José]] y [[Fausto Elhuyar]] consiguieron aisllar el [[wolframiu]] a partir del mineral [[wolframita]].<ref name="ITIAnews_0605">{{cita publicación |url=http://web.archive.org/web/20110721214335/http://www.itia.info/FileLib/Newsletter_2005_06.pdf|títulu=ITIA Newsletter|fecha=June 2005|editorial=International Tungsten Industry Association |fechaaccesu=18 de xunu de 2008|formatu=PDF}}</ref><ref name="ITIAnews_1205">{{cita publicación |url=http://web.archive.org/web/20110721214335/http://www.itia.info/FileLib/Newsletter_2005_12.pdf|títulu=ITIA Newsletter|fecha=December 2005|editorial=International Tungsten Industry Association |fechaaccesu=18 de xunu de 2008|formatu=PDF}}</ref>
 
Nel sieglu tamién s'afayaron destacaos compuestos. En 1754 l'escocés [[Joseph Black]] aislló'l [[dióxidu de carbonu]], al que llamó «aire invariable».<ref>{{cita web |apellíu=Cooper | nome = Alan | títulu = Joseph Black | obra = History of Glasgow University Chemistry Department | editorial = University of Glasgow Department of Chemistry | añu = 1999 | url = http://www.chem.gla.ac.uk/dept/black.htm |fechaaccesu=23 de febreru de 2006 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/20060410074412/http://www.chem.gla.ac.uk/dept/black.htm |fechaarchivu=10 d'abril de 2006}}</ref> En 1757 el francés [[Louis Claude Cadet de Gassicourt]], mientres investigaba los compuestos del arsénicu creó'l [[líquidu fumante de Cadet]], que darréu se sabría que contenía [[óxidu de cacodilo]], y pollo ye consideráu'l primera compuestu [[organometálico]] que se llogró sintetizar.<ref>{{cita publicación | títulu = Cadet's Fuming Arsenical Liquid and the Cacodyl Compounds of Bunsen | nome = Dietmar | apellíu = Seyferth | publicación = Organometallics | añu = 2001 | volume = 20 | númberu =8 | páxines = 1488-1498 | doi = 10.1021/om0101947 | url = http://pubs.acs.org/cgi-bin/abstract.cgi/orgnd7/2001/20/i08/abs/om0101947.html}}</ref> Y amás en 1758 Joseph Black formuló'l conceutu de [[calor latente]] pa esplicar los [[cambéu d'estáu]].<ref>{{cita llibru | apellíos = Partington | nome = J. R. | títulu = A Short History of Chemistry | editorial = Dover Publications, Inc | añu = 1989 | isbn = 0-486-65977-1 | enllaceautor = J. R. Partington}}</ref>
Llinia 212:
El físicu italianu [[Alessandro Volta]] foi unu de los pioneros nos estudios sobre la eletricidá. En 1775 Volta perfeccionó y popularizó l'[[electróforo]], un dispositivu con dos discos metálicos separaos por un conductor húmedu, pero xuníos con un circuitu esterior, capaz de producir [[Electrostática|eletricidá estática]]. En 1794 Volta revisó los estudios sobre la eletricidá animal». En 1780 [[Luigi Galvani]] reparara que al poner en contauto dos metales distintos col [[músculu]] d'una [[xaronca]] aniciábase l'apaición de [[corriente llétrica]]. A Volta interesó-y la idea y empezó a esperimentar con metales namái, y llegó a la conclusión de que'l texíu muscular animal nun yera necesariu pa producir la corriente llétrica. Esti afayu amenó un fuerte discutiniu ente los partidarios de la eletricidá animal y el defensores de la eletricidá metálica, pero la demostración, realizada en 1800, del funcionamientu de la primera [[pila llétrica]] certificó la victoria del bandu favorable a les tesis de Volta.<ref>{{cita web |autor=Biografíes y Vides |títulu=Alessandro Volta|url=http://www.biografiasyvidas.com/biografia/v/volta.htm |fechaaccesu=23 de xunu de 2004}}</ref>
 
El so [[pila voltaica]] de 1800 consistía nun apilamientu de dellos pares de discos de cobre y cinc alternaos ([[electrodu|electrodos]]) separaos por una capa de tela o cartón papada en salmoria ([[electrolitu]]) p'amontar la conductividá.<ref name=Mottelay>{{cita llibru |títulu=Bibliographical History of Electricity and Magnetism |nome=Paul Fleury |apellíos=Mottelay |páxina=247 |url=httphttps://books.google.com/books?id=9vzti90Q8i0C&pg=PA247 |isbn=1-4437-2844-6 |editorial=Read Books |añu=2008 |edición=Reprint of 1892}}</ref> Cuando se conectaba la parte cimera y l'inferior con un cable separaos, y perdía poca carga col tiempu cuando nun la utiliza, colo que Volta consiguió la primera [[batería llétrica]] pa producir eletricidá. Por ello considérase a Volta el fundador de la [[electroquímica]].<ref>{{cita web | títulu = Inventor Alessandro Volta Biography | obra = The Great Idea Finder | editorial = The Great Escurre Finder | añu = 2005 | url = http://www.ideafinder.com/history/inventors/volta.htm |fechaaccesu=23 de febreru de 2007}}</ref> A partir d'entós van usase les piles voltaiques (o [[Pila galvánica|galvániques]]) nel estudiu les reaiciones [[redox]] y los sos productos. Amás Alessandro Volta ente 1776 y 1778 dedicar al estudiu de la química de los gases y foi el descubridor del [[metanu]].
 
== Sieglu XIX: resurdimientu de la teoría atómica ==
Llinia 226:
[[Archivu:John Dalton by Charles Turner.jpg|thumb|left|[[John Dalton]] ye reconocíu tantu poles sos obres sobre l'atomismu, les presiones parciales de los gases, y la perceición del color ([[daltonismu]]).]]
 
Pero la principal contribución de Dalton a la química foi una nueva [[teoría atómica]] en 1803, onde afirmaba que tola materia ta formada por pequeñu partícules indivisibles denominaes átomos. En 1808 Dalton publicó per primer vegada ''A New System of Chemical Philosophy'' (Un nuevu sistema de filosofía química, 1808-1827), na que desenvolvía la primer descripción moderna d'una teoría atómica. Nesta obra identificaba los elementos químicos como un tipu de partícules, y refuga la [[Historia de la teoría molecular#Sieglu XVIII|teoría d'afinidaes químiques]] defendida por [[Étienne François Geoffroy]] y [[Isaac Newton]], ente otros. Dalton esplicó la so teoría formulando una serie d'enunciaos simples:<ref>[httphttps://books.google.es/books?id=mjvKG4BJ0xwC&pg=PA107&dq=Modelu+at%C3%B3micu+de+Dalton&hl=es&ei=D87WTJHpOemW4gbawoGRBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&vei=0CDgQ6AEwAg#v=onepage&q=Modelu%20at%C3%B3micu%20de%20Dalton&f=false Picáu, Ana Beatriz; Álvarez Milton. (2008) ''Química I''. Editor EUNED. p. 108.]</ref>
* La [[materia]] ta formada por partícules bien pequeñes llamaes [[átomu|átomos]], que son indivisibles y non pueden destruyise.
* Los átomos d'un mesmu elementu son iguales ente sigo, tienen la mesma masa y propiedaes. Los átomos de distintos elementos tienen mases distintes.
Llinia 252:
[[Archivu:Humphry davy.jpg|thumb|200px|[[Humphry Davy]], descubridor de dellos [[alcalinos]], [[alcalinoterreos]] y les propiedaes de dellos [[halóxenos]] por aciu la electrólis.]]
{{Main|Humphry Davy}}
El químicu inglés [[Humphry Davy]] foi un pioneru nel campu de la [[electrólisis]] (que consiste n'usar la eletricidá nuna [[célula electrolítica]] onde se producen [[Amenorgamientu-oxidación|reaiciones d'aferruño-amenorgamientu]] pa dixebrar los compuestos ellí conteníos) p'aisllar dellos elementos nuevos. Davy descompunxo por electrolisis dellos sales fundíos y consiguió afayar el [[sodiu]] y el [[potasiu]]. El potasiu foi'l primer metal aislláu por aciu electrólisis, a partir la [[hidróxidu potásicu|potasa cáustica]] (KOH). Antes del sieglu XIX desconocíen les diferencies ente los sales de sodiu y potasiu. El sodiu foi aislláu'l mesmu añu a partir de la [[hidróxidu sódicu|sosa cáustica]] fundida (NaOH). Cuando Davy enteróse que Berzelius y Pontin preparaben una axuntadura (axuntadura de calciu) por aciu la electrólisis de la [[cal]] en mercuriu, intentar él. Davy consiguió afayar el [[calciu]] en 1808 cola electrólis de la [[Óxidu de calcio|cal]] en [[óxidu de mercuriu]].<ref name=Enghag2004>{{cita llibru |autor=Enghag, P.|añu=2004|títulu=Encyclopedia of the elements|editorial=Wiley-VCH Weinheim|isbn=3-527-30666-8|capítulu=11. Sodium and Potassium}}</ref><ref name=Davy1807>{{cita publicación |nome=Humphry|apellíu=Davy|títulu=On some new Phenomena of Chemical Changes produced by Electricity, particularly the Decomposition of the fixed Alkalies, and the Exhibition of the new Substances, which constitute their Bases|páxines=1-45|númberu=0|añu=1808|volume=98|publicación=Philosophical Transactions of the Royal Society of London|url=httphttps://books.google.com/?id=Kg9GAAAAMAAJ|doi=10.1098/rstl.1808.0001|editorial=Royal Society of London.}}</ref> Siguió trabayando cola electrólisis mientres tola so vida, en 1808, aislló'l [[magnesiu]], l'[[estroncio]] y el [[bariu]].<ref name="weeks">{{cita llibru |apellíos = Weeks|nome = Mary Elvira|enllaceautor=Mary Elvira Weeks|añu = 1933|títulu = The Discovery of the Elements|editorial = Journal of Chemical Education|allugamientu = Easton, PA|capítulu = XII. Other Elements Isolated with the Aid of Potassium and Sodium: Beryllium, Boron, Silicon and Aluminum|isbn = 0-7661-3872-0}}</ref><ref name=history>{{cita llibru | páxina = 80| url = httphttps://books.google.com/?id=yb9xTj72vNAC| títulu = The history and use of our earth's chemical elements: a reference guide| autor = Robert E. Krebs| editorial = Greenwood Publishing Group| añu = 2006| isbn = 0-313-33438-2}}</ref>
 
Davy tamién esperimentó esneldando gases. Esti procedimientu esperimental casi resulta fatal en delles ocasiones, pero condució a afayar los inusuales efeutos del [[óxidu nitroso]], que llevaríen a conocelo como gas de la risa. En 1774 el químicu suecu [[Carl Wilhelm Scheele]] afayó'l [[cloru]] y denominar «acedu desflogistizado marín» pensando equivocadamente que contenía [[osíxenu]]. Scheele reparó delles propiedaes del gas de cloru, como'l so efeutu blanqueante sobre'l tornasol, y el so efeutu mortal sobre los inseutos, el so color verde amarellentáu y el so golor similar al del [[agua regia]]. Sicasí, Scheele nun pudo publicar los sos afayos a tiempu. En 1810 Humphry Davy dio-y al cloru'l so nome actual (deriváu de la pallabra griega χλωρός (khloros) «verde amarellentáu») aportunando en que se trataba d'un elementu.<ref>{{cita publicación |autor = Sir Humphry Davy |títulu = On a Combination of Oxymuriatic Gas and Oxygene Gas|publicación = Philosophical Transactions of the Royal Society|volume = 101|númberu = 0|páxines = 155-162|añu = 1811|doi = 10.1098/rstl.1811.0008|url=http://www.chemteam.info/Chem-History/Davy-Chlorine-1811.html }}</ref> Amás demostró que nun se podía llograr [[osíxenu]] a partir de la sustanza conocida como acedu oximuriático (una solución de HCl). Esti descubrimientu rebatió la definición d'ácidu de [[Antoine Lavoisier|Lavoisier]] que los consideraba compuestos d'osíxenu.
 
El [[yodu]] foi afayáu pol químicu francés [[Bernard Courtois]] en 1811.<ref name=court>{{cita publicación |autor=Courtois, Bernard |títulu=Découverte d'une substance nouvelle dans le Vareck |publicación=[[Annales de chimie]] |volume=88 |páxina=304|añu=1813 |url=httphttps://books.google.com/books?id=YGwri-w7sMAC&pg=RA2-PA304}} </ref><ref>{{cita publicación |autor=Swain, Patricia A. |títulu=Bernard Courtois (1777–1838) famed for discovering iodine (1811), and his life in Paris from 1798 |publicación=Bulletin for the History of Chemistry |volume=30 |númberu=2 |páxina=103|añu=2005 |url=http://www.scs.uiuc.edu/~mainzv/HIST/awards/OPA%20Papers/2007-Swain.pdf}}</ref> Courtois dio amueses a los sos amigos, [[Charles Bernard Desormes]] (1777-1862) y [[Nicolas Clément]] (1779-1841), por que siguieren la investigación. Tamién-y dio daqué de sustanza a [[Joseph Louis Gay-Lussac]] y al físicu [[André-Marie Ampère]]. El 6 d'avientu de 1813, Gay-Lussac anunció que se trataba o bien d'un nuevu elementu, o bien d'un compuestu d'osíxenu.<ref name=Gay-Lussac>{{cita publicación |autor=Gay-Lussac, J. |títulu=Sur un nouvel acide formé avec la substance décourverte par M. Courtois |publicación=Annales de chimie |volume=88 |páxina=311|añu=1813 |url=httphttps://books.google.com/books?id=YGwri-w7sMAC&pg=RA2-PA511}}</ref><ref>{{cita publicación |autor=Gay-Lussac, J. |títulu=Sur la combination de l'iode avec d'oxigène |publicación=Annales de chimie |volume=88 |páxina=319|añu=1813 |url=httphttps://books.google.com/books?id=YGwri-w7sMAC&pg=RA2-PA519}}</ref><ref>{{cita publicación |autor=Gay-Lussac, J. |títulu=Mémoire sur l'iode |publicación=Annales de chimie |volume=91 |páxina=5|añu=1814 |url=httphttps://books.google.com/books?id=Efms0Fri1CQC&pg=PA5}}</ref> Amás foi Gay-Lussac quien suxurió'l nome del yodu, a partir de la pallabra griega ιώδες (iodes) pal violeta (pol color del vapor de yodu).<ref name=court/><ref name=Gay-Lussac /> De la mesma Ampère dio parte de la so amuesa a Humphry Davy. Davy fixo dellos esperimentos cola sustanza y diose cuenta de les sos semeyances col cloru.<ref>{{cita publicación |autor=Davy, H. |títulu=Sur la nouvelle substance découverte par M. Courtois, dans le sel de Vareck |publicación=Annales de chimie |volume=88 |páxina=322|añu=1813 |url=httphttps://books.google.com/books?id=YGwri-w7sMAC&pg=RA2-PA522&lpg=RA2-PA522}}</ref> Davy mandó una carta'l 10 d'avientu a la [[Royal Society of London]] onde afirmaba qu'identificara un nuevu elementu.<ref>{{cita publicación |autor=Davy, Humphry |títulu=Some Experiments and Observations on a New Substance Which Becomes a Violet Coloured Gas by Heat |publicación=Phil. Trans. R. Soc. Lond. |volume=104 |páxina=74|fecha=1 de xineru de 1814 |doi=10.1098/rstl.1814.0007 }}</ref> Lo que desamarró los discutinios ente Davy y Gay-Lussac sobre quién identificara primero al yodu como elementu, anque dambos reconocíen a Courtois como'l primeru n'aisllalo.
 
=== Gay-Lussac y les lleis de los gases ===
Llinia 262:
{{AP|Joseph Louis Gay-Lussac|Llei de Gay-Lussac}}
 
El químicu francés [[Joseph Louis Gay-Lussac]] compartía con Lavoisier l'interés pol estudiu cuantitativu de les propiedaes de los gases. Dende'l so primer periodu d'investigación 1801-1802, manifestó que tolos gases espandíense proporcionalmente al aumentar la temperatura. A esta conclusión xeneralmente denominar [[llei de Charles]], yá que Gay-Lussac concedió-y el creitu del descubrimientu a [[Jacques Charles]], por llegar casi a les sos mesmes conclusiones na década de 1780 anque nun les publicara.<ref name="GL02">{{citation | author = Gay-Lussac, J. L. | authorlink = Joseph Louis Gay-Lussac | year = L'An X – 1802 |títulu=Recherches sur la dilatation des gaz et des vapeurs |trans_title = Researches on the expansion of gases and vapors |publicación=Annales de chimie | volume = 43 |páxines=137-175 | url = httphttps://books.google.com/books?id=Z6ctSn3TIeYC&pg=PA137#v=onepage&q&f=false}}. [http://web.lemoyne.edu/~giunta/gaygas.html English translation (extract).]<br />
Na páxina 157, Gay-Lussac menta los afayos ensin publicar de Charles: ''Avant d'aller plus loin, je dois prévenir que quoique j'eusse reconnu un grand nome de fois que les gaz oxigène, azote, hydrogène et acide carbonique, et l'air atmosphérique se dilatent également depuis 0° jusqu'a 80°, Le cit. Charles avait remarqué depuis 15 ans la même propriété dans ces gaz ; mais n'avant jamais publié ses résultats, c'est par -y plus grand hasard que je les ai connus''. (Antes d'avanzar, tendría d'informar qu'anque yo reconocí munches vegaes que los gases osíxenu, nitróxenu, hidróxenu, y ácidu carbónico [dióxidu de carbonu], amás del aire atmosférico espandir dende 0° a 80°, el ciudadanu Charles diérase cuenta fai 15 años les mesmes propiedaes nos mesmos gases; anque nunca los publicar, que por casualidá conocí.)</ref> Esta llei tamién foi descubierta independientemente por John Dalton alredor de 1801, anque la descripción de Dalton ye menos meticulosa que la de Gay-Lussac.<ref>Dalton, J. (1802) [httphttps://books.google.com/books?id=3qdJAAAAYAAJ&pg=PA595#v=onepage&q&f=false "Essay IV. On the expansion of elastic fluids by heat,"] ''Memoirs of the Literary and Philosophical Society of Manchester'', vol. 5, pt. 2, pp. 595-602.</ref> En 1804 Gay-Lussac fixo dellos ventureros ascensos en globu aerostáticu d'hidróxenu hasta altores percima 7000 metros sobre'l nivel del mar que-y dexaron investigar otros aspeutos de los gases, una proeza que naide más realizó nos 50 años siguientes. Tomó midíes de la presión, la temperatura, el mugor y amueses d'aire, que más tarde analizó químicamente, amás de realizar midíes magnétiques a delles altitúes.
 
En 1808 Gay-Lussac anunció lo que probablemente foi'l so mayor llogru: a partir d'esperimentos propios y d'otros dedució que los gases a volume fixo caltienen constante la rellación ente la so presión y la temperatura. Y que los volumes de los posibles productos d'una reaición ente gases amás tán en proporción senciella colos volumes de los reactivos. N'otres pallabres que los gases so les mesmes condiciones de presión y temperatura reaccionen con otros en proporciones de volume de númberos enteros y pequeños. Estes conclusiones afigurar na [[llei de Gay-Lussac]] y la [[Lleis estequiométricas#Llei de los volumes de combinación|Llei de los volumes de combinación]].
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/wiki/Historia_de_la_química»