Diferencies ente revisiones de «Pianu»

 

{{otrosusos}}

El '''pianu''' (pallabra qu'n'[[idioma italianu|italianu]] significa «nidiu», y nesti casu ye [[apócope]] del términu orixinal, «pianoforte», que faía referencia a los sos matices nidio y fuerte) ye un [[instrumentu musical]] clasificáu como [[instrumentu de tecláu]] de [[instrumentos de cuerda percutida|cuerdes percutidas]] pol sistema de clasificación tradicional, y según la clasificación de [[Hornbostel-Sachs]] ye un [[cordófono]] simple. El [[músicu]] que toca'l pianu recibe'l nome de pianista.

 

=== Mecanismo de percusión ===

{{AP|Mecanismu de percusión del pianu}}

El funcionamientu básicu del [[Mecanismu de percusión del pianu|mecanismu d'un pianu]] ye'l siguiente: cuando una tecla ye pulsiada, la palanca que ta asitiada nel estremu opuestu álzase y el macillo acomuñáu a ella ponse en movimientu en direición a la [[cuerda (música)|cuerda]] que ye lliberada pol apagador xustu enantes de la percusión. Tres el golpe del macillo a la cuerda produz el [[soníu]] y darréu ésti cai hasta ser recoyíu pola grapa, tamién conocida como atrape, a una distancia averada de 2 [[centímetru|centímetros]]. Al llevantar la tecla, ésta llibera'l conxuntu de palanques del escape y el macillo vuelve tar disponible pa volver tocar la cuerda. Si retiramos la presión por completu, tol sistema vuelve al so estáu inicial de reposu nel qu'el apagador tien la misión primordial d'atayar el soníu.<ref name="mecanismu">{{cita web | url = http://www.portalmargarita.com/mecanismoactual.htm | títulu = Mecanismu actual d'un pianu | fechaaccesu = 13 d'ochobre | añoacceso = 2008}}</ref>

 

=== Caxa de resonancia ===

{{AP|Caxa de resonancia}}

La caxa de resonancia, tamién denomada mueble, ye la cortil zarrada del pianu, que tien la finalidá d'[[amplificación|amplificar]] o [[Modulación (telecomunicación)|modular]] el [[soníu]]. Ye una parte primordial del pianu, yá que, amás d'amplificar y modular el soníu, ye un factor decisivu nel [[Timbre musical|timbre]] del instrumentu, siendo importante la calidá de la [[madera]] cola que ta fabricada, el númberu de pieces coles que tea construyida y la so estructura.

 

==== Tabla harmónica ====

La tabla harmónica ta compuesta pola tabla puramente felicidá, les barres harmóniques, les pontes de soníu y los barrajes. La tabla harmónica asítiase debaxo y detrás de les cuerdes del pianu. Ye una superficie de [[madera]] laminada que varia d'espesura, dende'l centru a los llaos, a lo llargo de la so superficie. Puede dir de los 12 a los 15 milímetros dependiendo de la midida del instrumentu y el criteriu del fabricante. La tabla ta formada por una serie de llistones d'ente 10 y 15 centímetros d'anchor xuníos ente sigo per aciu cola. Ye l'auténticu elementu de [[resonancia musical|resonancia]] del instrumentu y la so función ye [[amplificación|amplificar]] el soníu producíu poles cuerdes, que de la mesma ye tresmitíu a les mesmes al traviés de la [[Ponte (instrumentu musical)|ponte]] tonal.

 

 

=== Tecláu ===

{{VT|Instrumentos de tecláu}}

Práuticamente tolos pianos modernos tienen 88 tecles, 36 negres y 52 blanques. El númberu de tecles nos teclaos amontóse col tiempu. Nel [[sieglu XVIII]] los [[clavecín|clavecines]] teníen pocu más de 61 tecles (hasta cinco [[octava|octaves]]), ente que la mayoría de los pianos fabricaos dende [[1870]] teníen 88 tecles.

 

=== Pedales ===

{{AP|Pedal (pianu)|l1=Pedal}}

Un pianu modernu tien tres pedales. A principios del [[sieglu XX]], los pianos teníen tan solo el pedal de resonancia y el pedal ''«una corda»''. Pero en dómines anteriores esperimentóse enforma, con rexistros de [[llaúd]], [[fagó]] y otros efeutos inclusive más estravagantes, nun siendo raru atopar pianos antiguos con más de cuatro pedales. [[Ludwig van Beethoven|Beethoven]] tuvo un pianu Érard con 4 pedales, unu d'ellos partíu, lo que faía un total de 5.<ref>Rattalino, Piero (1997), Historia del Piano, Cooper City, [[Florida]], [[Estaos Xuníos]]: SpanPress Universitaria. [[Especial:BookSources/158045903X|ISBN 1-58045-903-X]]</ref>

== Historia ==

=== Antecesores ===

Al igual que munches otres [[invento|invenciones]], el pianu foi fabricáu a partir d'otros instrumentos anteriores. El instrumentu musical de cuerda más antiguu qu'empecipia la llinia evolutiva del pianu ye la [[cítula]], un instrumentu orixinariu d'[[África]] y del sudeste d'[[Asia]] que se remonta a la [[Edá del Bronce]] (alredor del añu [[3000 e.C.]]). La cítula yera un conxuntu de cuerdes tirantes dispuestes sobre una tabla que se faíen cimblar per aciu los [[deu|deos]], les [[uña|uñes]] o dalgún otru oxetu punchante.

 

 

=== Primeros pianos ===

La invención del pianu modernu acreitar a [[Bartolomeo Cristofori]], de [[Padua]], perteneciente entós daquella a la [[República de Venecia]] ([[Italia]]), que foi contratáu pol príncipe [[Fernandu II de Toscana|Fernandu II de Médici]] como conservador de instrumentos. Foi un espertu fabricante de clavicémbalos y foi según pudo familiarizase coles téuniques de fabricación de instrumentos de cuerda con tecláu. Nun se sabe con exactitú la fecha na que Cristofori construyó'l primera pianu pero nun inventariu fechu polos sos [[mecenes]], la familia [[Médici]], indícase la esistencia d'un pianu nel añu [[1700]].

 

Cristofori llamar ''gravicembalo col pianu y forte''. Esti nome faía referencia a la capacidá del instrumentu de producir soníos con distintos [[intensidá (música)|intensidaes]], dependiendo de la presión exercida sobre les tecles: si apertabes fuerte'l soníu yera mayor y si apertabes más selemente'l soníu yera menor; d'equí vien el nome que lu punxo primariamente, ''pianoforte'' (deriváu del [[idioma italianu|italianu]]: ''pianu'': nidiu y ''forte'': fuerte). Cristofori construyó cerca d'una ventena de pianos a lo llargo de la so vida, de los que namái se caltienen trés, el más antiguu de los cualos alcuéntrase nel [[Muséu Metropolitanu d'Arte]] de [[Nueva York]] y data de [[1720]].<ref name="pianomundo" />

 

El nuevu instrumentu construyíu por Cristofori caltúvose relativamente desconocíu hasta que l'[[escritor]] italianu [[Francesco Scipione]] escribió un entusiasta artículu sobre'l pianu en [[1711]], incluyendo una diagrama del so mecanismu. Esti artículu foi distribuyíu llargamente y la mayor parte de la siguiente xeneración de fabricantes de pianos empecipió'l so trabayu por cuenta de la so llectura. Unu d'estos fabricantes foi [[Gottfried Silbermann]], más conocíu como fabricante d'[[Órganu (instrumentu musical)|órganos]], que tenía'l so taller en [[Freiberg (Saxonia)|Freiberg]] ([[Saxonia]], [[Alemaña]]). Los pianos de Silbermann son práuticamente copies direutes del pianu inventáu por Cristofori pero con una importante adición: Silbermann inventó'l precursor del [[Pedal (música)|pedal]] de resonancia modernu, qu'alzaba tolos apagadores de les cuerdes al empar.

 

=== Evolución y desenvuelvo ===

==== Sieglu XVIII: Primeros fabricantes de pianos ====

Dende los primeros pianos del italianu Cristofori hasta los pianos actuales, hai munches meyores y meyores que se producieron, pero'l conceutu y l'idea fundamental pa la so construcción siguen siendo les mesmes. Optimizáronse materiales pa llograr una meyor calidá de soníu, aumentóse pasu ente pasu el númberu de notes p'ampliar la capacidá musical del instrumentu y ameyoróse el diseñu pa llograr un meyor rendimientu. Sicasí, el conceutu fundamental de ''pianoforte'' como un instrumentu capaz de llograr soníos fuertes y nidios sigue siendo'l mesmu.

 

Una de les principales innovaciones téuniques qu'ayudaron a crear el soníu del pianu modernu ye l'usu del [[fierro fundíu]]. Tamién el llamáu «marcu», el fierro fundíu que s'asitia sobre la [[caxa de resonancia]], que sirve como principal baluarte contra la fuercia exercida pola [[Tensión mecánico|tensión]] de les cuerdes. L'aumentu de la integridá estructural del fierro fundíu dexó l'usu de cuerdes más grueses, más tirantes y más numberoses, en llugar de les cuerdes de [[latón]] que s'emplegaben hasta entós, que yeren más blandes y nun soportaben tensiones tan altes. Darréu usáronse cuerdes d'[[aceru]], más fuertes que les de fierro y que dexaben una tensión entá mayor. Nun pianu de cola modernu'l total de la tensión de les cuerdes puede averase a les 20 [[kilopondio|tonelaes-fuercia]].<ref name="tonelada" /> La pieza simple de fierro fundíu foi patentada en [[1825]] en [[Boston]] por [[Alpheus Babcock]], combinando la gabita del marcu (creáu en [[1821]] y reclamáu por Broadwood en nome de Samuel Hervé) y la barra de resistencia (creada por Thom y Allen en [[1820]], pero tamién reclamada por Broadwood y Érard). Más tarde, Babcock para [[Chickering and Sons|Chickering & Mackays]], empresa que patentó'l primer marcu de fierro de los pianos de cola en [[1843]]. Los fabricantes europeos de pianos prefirieron los marcos de fierro fundíu hasta que principios del [[sieglu XX]], fecha en que'l sistema estauxunidense foi dafechu adoptáu.

 

Incluyéronse otres innovaciones nel mecanismu del pianu, como l'usu de [[fieltru]] nos macillos en llugar d'anubrilos con [[cueru]]. Estos macillos de fieltru fueron emplegaos per primer vegada por [[Jean-Henri Pape]] en [[1826]]. Al ser un material más consistente, dexaba mayores rexistros dinámicos como'l pesu del macillo y l'aumentu de la tensión de les cuerdes. Otres importantes innovaciones téuniques d'esta dómina inclúin cambeos na forma de fabricación de les cuerdes, como l'usu d'un coru» de trés cuerdes en llugar de dos pa toles cuerdes, sacante para les de les notes inferiores; y l'usu de distintos métodos d'enterriando. Col métodu d'enterriáu ''over string'', tamién llamáu ''cross-stringing'', les cuerdes asitiar en manera superpuesta inclinada verticalmente, con [[ponte (instrumentu musical)|pontes]] de dos altures na [[caxa de resonancia]] en llugar de namái unu. Esto dexa cuerdes mayores, pero non necesariamente más llargues, pa encaxar dientro del pianu. L'enterriando ''over string'' foi inventáu por Jean-Henri Pape mientres la [[años 1820|década de 1820]] y foi patentáu pal so usu nos pianos de cola n'Estaos Xuníos por [[Steinway & Sons|Henry Steinway Jr.]] en [[1859]].

 

== Tipos de pianos ==

=== Pianu de cola ===

Un pianu de cola ye un tipu de pianu nel que les cuerdes y la caxa de resonancia alcuéntrase en posición horizontal. Los pianos de cola tienen una tapa cimera que puede abrir, de manera que los soníos producíos poles cuerdes salen al esterior ensin barreres de nengún tipu.

 

 

=== Pianu vertical o pianu de paré ===

El pianu vertical carauterizar por tener les cuerdes, los macillos y la caxa de resonancia en posición vertical, perpendicular al pisu.

 

 

=== Pianu electrónicu ===

{{AP|Pianu electrónicu}}

{{VT|Órganu Hammond|Tecláu electrónicu}}

 

=== Otros tipos ===

El [[pianu de xuguete]] foi inventáu por Albert [[Schoenhut]] en [[1872]] y empezó a ser fabricáu a finales del [[sieglu XIX]]. Ye utilizáu en ciertes obres de la [[música contemporánea]], como por casu nes interpretaciones de les obres de [[John Cage]] por [[Margaret Leng Tan]], según por ciertos artistes populares tales como [[Pascal Comelade]] y [[Pascal Ayerbe]].

 

{{AP|Afinación del pianu}}

{{VT|Frecuencies de afinación del pianu Acústica del pianu}}

L'[[afinación del pianu]] consiste en realizar el cambéu de la tensión de les cuerdes de manera tal qu'éstes cimblen nes [[frecuencia|frecuencies]] fayadices. Asina se llogra que la música resultante sía prestosa al escuchu según los cánones de la música occidental. Esta xera ye realizada por persones especializaes llamaes «téunicos afinadores de pianos».

 

 

== El pianu na música ==

=== El pianu na música clásica ===

Munches obres, célebres na so versión pa [[orquesta]], fueron escrites primeramente pal pianu. Dellos exemplos son les ''[[Dances húngares (Brahms)|Dances húngares]]'' de [[Johannes Brahms]], ''[[Cuadros d'una esposición]]'' de [[Modest Músorgski]], ''[[Gimnopedias]]'' d'[[Erik Satie]] o ''[[Cantar de primavera]]'' de [[Felix Mendelssohn-Bartholdy]].

 

== Pianistes destacaos ==

{{VT|Categoría:Pianistes}}

Un pianista profesional puede actuar en [[solo (música)|solitariu]], tocar con una [[orquesta]] o otra [[agrupación musical]] o tocar en compañía de [[cantar|cantante]] o otros [[instrumentu musical|instrumentos]]. Na [[música occidental]] esisten munchos estilos de música onde se toca'l pianu. Consecuentemente, los pianistes tienen una amplia variedá de formes y estilos a escoyer, incluyendo [[jazz]], [[música clásica]] y tou tipu de [[música popular]].

 

=== Pianistes de jazz ===

{{VT|Categoría:Pianistes de jazz|Amiesto:Músicos de jazz Pianu|Jazz pianu}}

El [[ragtime]], estilu musical de finales del [[sieglu XIX]], ye consideráu'l precursor del [[jazz]]. La popularización del ragtime asocedió ente los años [[1895]] a [[1915]] aprosimao y los pianistes y compositores clásicos más destacaos de dicha dómina fueron [[Scott Joplin]], [[James Scott (músicu)|James Scott]] y [[Joseph Lamb]]. Otros músicos, como [[Jelly Roll Morton]] y [[James P. Johnson]], sirvieron de transición ente'l ragtime y el jazz. El mentáu James P. Johnson foi'l primer pianista importante del barriu de [[Harlem]] y destacó pol usu del pianu como instrumentu d'[[música d'acompañamientu|acompañamientu]] nel jazz. El barriu de Harlem, asitiáu en [[Manhattan]], foi mientres la [[años 1920|década de 1920]] el centru del florecimientu de la cultura negra, conocíu como [[Renacimientu de Harlem]], y un llugar de confluencia de numberosos pianistes de jazz, que tocaben según l'estilu denomináu ''[[stride|stride pianu]]''. Dichu estilu consistía n'alternar permanentemente una nota tocada nel baxu nos tiempos nones y un acorde tocáu nos pares.<ref name="jazz">{{cita web | url = http://intercentres.cult.gva.es/intercentres/03014678/TRABAYOS_HISTORIA/trabayos_historia_0708/PIANU_ENEL_JAZZ.pdf | títulu = El papel del piano nel jazz | fechaaccesu = 20 d'ochobre | añoacceso = 2008}}</ref>

 

== Fabricantes destacaos de pianos ==

{{VT|Categoría:Fabricantes de pianos}}

A lo llargo del [[sieglu XIX]] fundáronse numberoses empreses de fabricación de pianos. En [[1828]], [[Ignaz Bösendorfer]] fundó [[Bösendorfer|la suya]] n'[[Austria]], La hestoria de [[Grotrian-Steinweg]] remontar a 1835 cuando la fábrica Steinweg foi creada por Heinrich Engelhard Steinweg (más tarde conocíu como Henry Steinway dempués d'emigrar a los EE.XX., onde fundó [[Steinway & Sons]] ), el checu Antonín Petrof fundó en 1864 la fábrica de pianos Petrof, como tamién, na mesma dómina, [[Julius Blüthner]] y [[Carl Bechstein]] faen lo propio en [[Leipzig]] y [[Berlín]] respeutivamente.

 

== Papel social del pianu ==

{{AP|Hestoria social del pianu}}

El pianu ye un instrumentu fundamental na [[música clásica europea]], el [[jazz]] y otros xéneros [[música occidental|musicales occidentales]], según nel [[cine]] y la [[televisión]]. Gran númberu de compositores fueron habilidosos pianistes porque'l tecláu del pianu ufierta un mediu senciellu pa la interaición complexa melódica y harmónica. El pianu de cutiu foi una ferramienta pa la composición.