Diferencies ente revisiones de «Historia d'Italia»

Asocedíu por [[Tiberio]], fíu adoptivu d'Augustu, empezó la tresmisión del poder imperial, nuna familia, magar munches vegaes dieron socesión a fíos adoptivos, como los mesmos Augustu y Tiberio. Tiberio resultó un emperador duro y eficaz, anque daqué inestable con una temporada ausente na islla de [[Capri]]. Foi asocedíu pol so fíu adoptivu [[Calígula]], fíu natural del gran xeneral [[Xermánicu]]. Primeramente aclamáu por toos, foi llueu famosu pola so megalomanía, les sos llocures y los sos escesos. Finalmente asesináu por una intriga nel qu'intervieno la [[Guardia Pretoriana]], foi asocedíu pol so tíu [[Claudio]], que yera consideráu incapaz pero ganóse reputación de bon gobernante pol so faer. Nos sos últimos años viose marcáu pola so esposa y probable asesina, que llogró asitiar a [[Nerón]], fíu adoptivu de Claudio. Nerón resultó ser un nuevu Calígula, y a la so muerte n'otru golpe d'estáu, producióse'l [[añu de los cuatro emperadores]], qu'amuesa hasta que puntu la dinastía imperial podía ser fráxil frente al exércitu. [[Vespasiano]], arteru xeneral y políticu, finalmente impondríase, sustituyéndose la [[Dinastía Julio-Claudia]] pola [[Dinastía Flavia|Flavia]]. Asocediéron-y el so fíos, primero'l queríu [[PedreteTito]] y depués el cruel [[Domiciano]], que morrió n'otra combalechadura. Tres el llegaron los conocíos como [[Emperadores Antoninos|cinco bonos emperadores]], que llevaron Roma a la so culmen territorial, económicu y de poder: [[Nerva]]; [[Traxanu]], d'orixe hispanu y gran conquistador; [[Adriano]], queríu emperador que realizó grandes reformes y visitó numberoses partes del imperiu; [[Antonino Pío]] y [[Marco Aurelio]], pensador al par que defensor de la fronteres. A esti postreru asocediólu'l so fíu natural [[Cómodu]], col que remaneceríen munchos de los problemes primeramente presentes tocantes a socesiones ya inestabilidá. El [[añu de los cinco emperadores]] foi siguíu de la nueva [[Dinastía Severa]], d'orixe romanu-africanu. [[Septimio Severu]] foi un capaz xeneral que restableció l'imperiu tres la dexadez de Cómodu. Asocedió-y el so fíu [[Caracalla]], de costumes militares y bon xeneral anque impopular por matar al so hermanu [[Publius Septimius Geta|Geta]] y que morrió asesináu en campaña. Mientres un par d'años ocuparon el poder el xeneral que lu asesinara, [[Macrino]], col so fíu, pero impúnxose finalmente la dinastía Severa con [[Heliogábalo]], un polémicu adorador del sol. Tan polémicu resultó que la so propia familia sofitó al so primu y respetáu xeneral [[Alexandru Severu]]. El nuevu emperador, tranquil y pacíficu, terminaría abandonando'l poder en manes la so madre y güela, que se dedicaron a reparar los errores cometíos mientres l'alministración de Heliogábalo. Acabó siendo asesináu. Foi l'últimu gobiernu civil de Roma y el final de la [[Dinastía Severa]]: cola so muerte nel 235 empecípiense cincuenta años d'anarquía militar nel Imperiu. Ye la llamada [[Crisis del sieglu III]].

L'Imperiu romanu foi'l mayor focu cultural, artísticu, lliterariu, filosóficu, científicu y téunicu del so tiempu. La [[Cultura de l'Antigua Roma]] non solo ye relevante pol Derechu o l'asunción del Cristianismu como relixón dominante; tamién, foi especialmente granible en materia d'inxeniería civil; construyóse la primer rede de carreteres europees cuando les [[calzada romana|calzaes romanes]] espandir por tol imperiu; ente les obres civiles, destacaron les pontes y los [[acueductu|acueductos]] pa llevar agua dende los acuíferos a les ciudaes. La cultura urbana romana dexó'l desenvolvimientu de ciudaes complexes tantu n'Italia como fora d'ella. Roma tomó'l relevu de la cultura griega. Destaquen [[:Categoría:Escritores de l'Antigua Roma|autores]] como [[Virgilio]] (autor de la [[Eneida]], principal poema épicu romanu), los historiadores [[Plinio el Mozu]], [[Pliniu'l Vieyu]], [[Tácito]], [[Suetonio]] y [[Flavio Josefo]], el comediante [[Plauto]] o filósofos como [[Séneca]]. La [[romanización (aculturación)|romanización]] de los territorios ocupaos, tantu pola superioridá cultural, la conquista militar y la creación de [[colonia romana|colonies]] llevaron a espandir el [[llatín]] por toa Europa y siendo el xerme de les [[Llingües romániques]]. En sentíu inversu, los romanos importaron numberoses conocencies d'otros pueblos: la [[filosofía helenística]], el calendariu [[exipciu]]... El [[sincretismu]] romanu importó numberosos cultos de toes partes como la [[Cibeles]] anatolia, el griegu exipciu [[Serapis]] o'l feniciu [[Melkart]]. Escontra los últimos años del imperiu cobraron importancia sectes y cultos orientales como'l [[xudaísmu]], la so dixebra [[cristianismu|cristiana]], el [[mitraísmo]] o'l cultu al [[Sol Invictus]]. La capital del Imperiu, Roma, convertir nuna de les mayores urbes del mundu, con habitantes veníos de toles provincies romanu y numberosu [[arcu de triunfo|arco triunfales]] como los de [[Arcu de PedreteTito|PedreteTito]], [[Arcu d'Augustu|Augustu]] o'l de [[Arcu de Traxanu|Traxanu]], columnes como les de [[Columna de Traxanu|Traxanu]] y [[Columna de Constantino|Constantino]] y templos votivos poles victories militares; traxéronse obeliscos d'Exiptu.

So la etapa imperial los dominios de Roma siguieron aumentando. Augustu, dempués de que les guerres que lu llevaron al tronu enfrentáren-y a [[Cleopatra VII|Cleopatra]] conquistó [[Exiptu]], incorporó l'antiguu protectoráu romanu de [[Galacia]] y nel so intentu de crear un imperiu cohesionado [[Guerres cántabres|terminó la conquista de Hispania]] contra cántabros y ástures, la de [[Nórico]] y [[Recia|Rhetium]] al norte de los Alpes y la cuenca del [[Danubiu]] ([[Panonia]], [[Moesia (Edá Media)|Moesia]] y [[Tracia]]). Tiberio incorporaría como provincia [[Capadocia]], que dende los tiempos de la República dependiera de Roma pa sobrevivir ente los imperios de la rexón. Calígula, n'unu de los sos escesos asesinó al rei de [[Mauritania]] y se anexonó el país. Claudio, tratando de ganase la fama invadió [[Britania]], que sería conquistada finalmente tres delles campañes. [[PedreteTito]] ye famosu por conquistar [[Xudea]], dende tiempos de César aliáu o protectoráu romanu. La llucha con Roma marcó munchos finxos nacionales en dichos países, como la rebelión de la reina britana [[Boudica]], les campañes contra los pictos de [[Cneo Julio Agrícola]] o la última resistencia xudía en [[Masada]]. L'imperiu llegó a la so máxima estensión mientres el reináu de [[Traxanu]], conquistador de [[Dacia]] (actual [[Rumanía]]) tres les [[guerres dacies]], [[Petra]] y d'[[Asiria]], [[Mesopotamia]] y [[Armenia]] tres una [[Guerres párticas|guerra colos perses]]. Tomaba dende'l [[Océanu Atlánticu]] al oeste hasta les veres del [[mar Negru]], la [[mar Bermeya]] y el [[golfu Pérsicu]] al este, y dende el [[Desiertu del Sáḥara]] al sur hasta les tierres montiegues a veres de los ríos [[Rin]] y [[Danubiu]] y la frontera con [[Caledonia]] al norte. La so superficie máxima envalorada sería d'unos 6.14 millones de [[kilómetru cuadráu|km²]].