Diferencies ente revisiones de «Xeografía de Suiza»
Contenido eliminado Contenido añadido
m Correiciones |
m [Bot] Reemplazu de testu (-Tesino +Tesinu) |
||
Llinia 33:
* '''Alloña norte-sur''': 220 [[Kilómetru|km]].
** '''Llugar más al norte''': [[Bargen (Schaffhausen)|Bargen]] ([[Cantón de Schaffhausen]]) (47°48' de latitud norte).
** '''Llugar más al sur''': L'antigua comuña de [[Pedrinate]], güei absorbida por [[Chiasso]], nel [[cantón del
* '''Alloña esti oeste''': 348 km.
** '''Llugar más al este''': [[Piz Chavalatsch]], nel [[cantón de los Grisones]] (10°30' de llargor esti).
Llinia 53:
De la mesma, el [[Rin]] marca la separación de la rexón del [[Distritu de Rheintal|Rheintal]].
[[Archivu:Grosse Scheidegg, polygonum.JPG|right|thumb|300px|El [[Grosse Scheidegg]], nos [[Alpes berneses]].]]
El macizu alpín del [[Pasu de San Gotardo|San Gotardo]] ocupa lo que puede ser consideráu como'l centru de los Alpes, dixebrando los Alpes occidentales ([[Cantones de Suiza|cantones]] de [[Cantón del Valais|Valais]], [[Cantón de Vaud|Vaud]] y [[Cantón de Berna|Berna]]) de los Alpes orientales, que principian nel [[Cantón de los Grisones]]. Col cantón de [[Idioma alemán|llingua alemana]] d'[[Cantón de Uri|Uri]] y el cantón de [[Idioma italianu|llingua italiana]] del [[Cantón del
El
{| class=wikitable
Llinia 98:
==== Río ====
Suiza asítiase na [[llinia divisoria d'agües]] de cuatro [[Cuenca hidrográfica|cuenques hidrográfiques]]. Les cuenques de los ríos [[Rin]] y [[Ródano]] ocupen la mayor parte del territoriu, anque delles zones del país pertenecen a la cuenca del ríu [[Danubiu]] (el valle del [[ríu Eno]], ''Inn'' n'[[Idioma alemán|alemán]], nel [[cantón de los Grisones]]) o a la cuenca del ríu [[Po]] (la zona del [[ríu
Nel macizu del [[puertu de San Gotardo]] conflúin la nacencia del [[Rin anterior]] y del [[Rin posterior]], per un sitiu y, por otru, el [[glaciar del Ródano]], fonte de dos de los ríos más importantes de la [[Europa]] occidental: el [[Rin]] y el [[Ródano]].
Llinia 122:
!scope=row|[[Ríu Po|Po]]
|9,3 %
|[[Ríu
|[[Llagu Mayor]], [[llagu de Lugano]]
|Mar Adriáticu nun [[Delta del Po|delta]] al nordeste d'[[Italia]]
Llinia 144:
==== Llagos ====
[[Archivu:Lago.maggiore.jpg|right|thumb|250px|Una vista del [[Llagu Mayor]], el puntu más baxu de [[Suiza]].]]
Hai numberosos [[llagu|llagos]] naturales en Suiza ([[llagu de Xinebra]], nel Ródano; [[llagu de Constanza]], nel Rin; [[llagu Mayor]], nel ríu
Los llagos de la zona llana del país son los de mayor superficie. Ente estos destaquen los dos principales llagos de Suiza, allugaos cada unu d'ellos nun estremu del pandu suizu: el [[llagu Lemán]] al oeste, con una superficie de 580,03 km², compartíu con [[Francia]], y el [[Llagu de Constanza]], al norte, compartíu con [[Alemaña]] y [[Austria]] y con una superficie total de 536 km². El tercer llagu del país, el [[llagu Mayor]], con una superficie de 212 km², ye un llagu compartíu con [[Italia]], esistente al sur del país. Pela so parte, el [[llagu de Neuchâtel]], el mayor llagu que la so superficie ta dafechu nel interior del territoriu suizu, con 217,9 km², pertenez igualmente a esta tipoloxía.
Llinia 156:
=== Clima ===
[[Archivu:Foehn wind illustration.svg|300px|right|thumb|'''Efeutu Foehn'''. La topografía obliga a la masa d'aire a xubir, entestando'l vapor d'agua y dando llugar a agües (efeutu barrera). A sotaventu l'aire yá seco baxa rápido aumentando la presión atmosférica y la temperatura ([[efeutu Foehn]]). La denominación téunica en [[Climatoloxía]] del fenómenu procede del vientu suizu de dichu nome.]]
Los Alpes conformen una barrera [[climatoloxía|climática]] nel país: al norte, qu'ocupa la mayor parte de la superficie, el clima ye [[Clima templáu|templáu]], [[Clima oceánicu|oceánicu]] o [[Clima continental|continental]] según la orientación este oeste de los [[vientu|vientos]] dominantes, colos cuatro [[Estación del añu|aparques]] perfectamente marcaes y delimitadas. Otra manera, nel territoriu asitiáu al sur de los [[Alpes]] (el Valais, el
Los [[vientu|vientos]] dominantes en Suiza son el ''[[Efeutu Foehn|Foehn]]'' y el ''[[Bise (vientu)|Bise]]''. El ''Foehn'' ye un vientu fuerte, templáu y secu, que se produz cuando un vientu circuló sobre una [[monte|cadena montascosa]] pa baxar pola otra aguada, habiendo perdíu d'esi manera toa'l so [[mugor]]. El ''Bise'' ye un vientu procedente del norte, fríu y secu, que naz nel nordeste d'[[Europa]] y sopla al traviés de les llanures continentales, algamando especialmente la zona del pandu suizu.
Llinia 162:
Tratándose d'un país con una variada [[orografía]] y dotáu de fuertes contrastes, esiste en consecuencia en Suiza una gran variedá de [[microclima|microclimes]].
Hai tamién un eleváu contraste respeuto de les [[agua|agues]]. Les precipitaciones añales son bien altes nos [[Alpes]] y el [[cantón del
Los cantones del [[cantón del Valais|Valais]] y del
==== Datos climáticos ====
Llinia 172:
* La temperatura medio añal más baxa de Suiza correspuende al puertu de monte del [[Jungfraujoch]], con -7,5 °C.
P'altitúes comparables, la temperatura na rexón de [[Basilea]] y nel valle del [[Ródano]] ye ente 1 y 2 °C más elevada, ente que ye ente 2 y 3 °C más alta na llanura de Magadino, nel [[cantón del
{| class=wikitable
Llinia 216:
|align="right"| -10,3 °C
|-----
|[[Locarno]]-Monti (
|align="right"|366 m
|align="right"|1.850 mm/añu |align="center"|60%
Llinia 233:
* Récor absolutu de temperatura más baxo: -41,8 °C en [[La Brévine]] ([[Cantón de Neuchâtel]]), el [[2 de xineru]] de [[1987]]. La Brévine, asitiada a 1.043 m d'altor, na [[Xura (cordal)|cordal del Xura]], ye'l puntu más fríu de Suiza en razón de la so microclima. La temperatura puede fácilmente llegar a -30,0º en nueches estenes y ensin vientu.
* Máxima altitú de nieve: 816 cm nel [[Säntis]] n'abril de [[1999]].
* Pluviometría máxima nun día: 414 mm en [[Camedo]] ([[cantón del
* Máxima duración de seca: [[Lugano]] ([[cantón del
* Máxima velocidá del vientu: 285 km/h nel [[Jungfraujoch]] el [[27 de febreru]] de [[1990]].
Llinia 264:
Tantu les zones baxes de los valles como les rimaes soleyeres de la [[pandu suizu]], n'altores non bien elevaes, son perfectamente afeches pal cultivu de [[cebera]]es, cultivándose [[trigu]], [[centenu]] y [[cebada]] (y pataques) hasta altores d'unos 1.300 m, que pueden llegar a los 2.000 m en zones especialmente favorecíes poles sos microclimes particulares.
Nes zones más templaes del [[cantón del
Sicasí, por cuenta de les dificultaes qu'esperimenta l'[[agricultura]] por cuenta de la difícil orografía del terrén y a la competencia de los productos agrícoles d'[[importación]], bona parte del territoriu dedicar a [[campera (ganadería)|camperes]] pal [[ganáu]], que sustituyeron a bona parte del terrén antaño dedicáu al [[monte]].
Llinia 274:
* [[Monte templáu de frondosas]]
** [[Monte de frondosas d'Europa occidental]], nel norte y l'este
** [[Monte mistu del valle del Po]], alredor del [[llagu Mayor]], nel [[Cantón del
* [[Monte templáu de coníferes]]
** [[Monte de los Alpes]], nel restu del país
Llinia 698:
El francés ye la segunda llingua más falada, y el so área de llocalización ye la parte occidental de Suiza. Tien poques diferencies col francés faláu en [[Francia]].
L'italianu falar nel sur del país, nel [[cantón del
El romanche, réticu o retorromano fálase namái por una minoría tremada pol [[cantón de los Grisones]], el más estensu y menos pobláu del país.
Llinia 752:
|}
[[Archivu:View of Interlaken from SPB.jpg|right|thumb|300px|Vista dende los montes de la ciudá d'[[Interlaken]].]]
Ente [[1850]] y [[1880]], la población suiza creció moderadamente, debíu esencialmente a un fuerte [[saldu migratoriu]] negativu. Felicidad [[emigración]] producióse especialmente nes rexones [[Agricultura|agrícoles]], nel norte del país y nos cantones de [[cantón de Vaud|Vaud]] y [[cantón de Lucerna|Lucerna]]. El motivu fundamental foi la [[importación]] de [[cebera]]es, qu'amenorgaron les posibilidaes de los pequeños llabradores del país. Polo que respecta a los valles del [[cantón del
Ente [[1880]] y [[1910]] producir en Suiza un fuerte desenvolvimientu económicu, acompañáu d'importantes tresformamientos sociales. La [[inmigración]] procedente de los países vecinos, una elevada [[tasa de natalidá]] y l'amenorgamientu de la [[tasa de mortalidá]] traxeron un fuerte aumentu de la población. D'esta miente, les grandes ciudaes aumentaron fuertemente'l so númberu d'habitantes: [[Zúrich]] (+ 150%), [[Lucerna (ciudá)|Lucerna]], [[Saint-Gallen]], [[Lausana]] y [[Basilea]] (+ 120% ), [[Berna]] y [[Biel-Bienne]] (+ 100%), según les zones industriales a lo llargo de les riberes del ríu [[Aar]] ente Biel-Bienne y [[Aarau]]. Per otra parte, mientres esti periodu sentáronse les bases del desenvolvimientu del [[turismu]] en diversos llugares ([[Montreux]], [[Montana (Valais)|Montana]], [[Zermatt]], [[Interlaken]], la rexón de los llagos nel [[cantón del
[[Archivu:Genfersee bei montreux 2004 pischdi.JPG|right|thumb|300px|Vista de los montes qu'arrodien al [[Llagu Lemán]] dende'l mesmu llagu.]]
Ente [[1910]] y [[1941]] produzse una inversión de la situación. Hai un procesu d'estancamientu [[Economía|económicu]] y un repliegue escontra sigo mesmu del país, escontra los sos propios valores nacionales. La tasa de población estranxera pasa del 16% a tan solo el 5%, la [[tasa de natalidá]] cai rápido, imponse'l modelu familiar de familia amenorgada y amóntense les disparidades rexonales. La industria reloxero del Xura entra nuna [[crisis económica]], al empar que la industria testil aparra na Suiza oriental, qu'entra en crisis el turismu. Sigue'l procesu de [[despoblación]] nos valles al sur de los [[Alpes]] y nes zones rurales del [[cantón de Friburgu]] y del [[cantón de Vaud]], y apaez el fenómenu nel [[cantón del Valais]], la Suiza central y el [[cantón de los Grisones]]. La población de los nucleos urbanos enlláncase o, inclusive, recula. Inversamente, la población de la contorna de les ciudaes crez, dando entamu a un fenómenu de [[conurbación]].
Ente [[1941]] y [[1971]] (hai que recordar la neutralidá suiza mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]) tien llugar una fuerte crecedera económica y demográficu nes rexones urbanes, suburbanas, industriales o turístiques. La crecedera na [[pandu suizu]] ye xeneralizáu ente'l [[Llagu de Constanza]] y [[Neuchâtel]] o [[Friburgu im Üechtland]]. La cuenca del [[Llagu Lemán]] y les aglomeraciones urbanes del [[cantón del
[[Archivu:Genève.jpg|right|thumb|300px|La ciudá de [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], nuna vista xeneral col llagu.]]
Ente [[1971]] y l'actualidá, hai que destacar en primer llugar la [[crisis económica]] de [[1973]]-[[1974]], que portó una recesión demográfica de trés años de duración, de forma qu'hasta [[1981]] nun se recuperaron los niveles de 1974. La tasa de natalidá recuperar a partir de los [[años 1980]] y, especialmente, de los [[años 1990]], debíu a la fuerte crecedera de la [[inmigración]]. Mientres esti periodu crez polo xeneral toa'l pandu suizu, con esceición de delles rexones rurales aisllaes. Sacante [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], toles grandes ciudaes pierden habitantes en favor de la so periferia residencial. El valle del [[Ródano]] nel [[cantón del Valais]], la Suiza central, el [[cantón de Friburgu]] y el [[cantón del
=== Distribución de la población Suiza ye anguaño un país fuertemente urbanizáu, nel que trés cuartes partes de los sos habitantes moren nes [[ciudá|ciudaes]] y una cuarta parte nel monte. Amás, la [[tasa de crecedera demográfica]] ye cimera nel mediu urbanu (0,7%) que nel mediu rural (0,5%). La metá de la [[población urbana]] del país (unes 2.718.000 persones) viven nes conurbaciones de los cinco mayores ciudaes del país: [[Zúrich]], [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], [[Basilea]], [[Berna]] y [[Lausana]]. Les principales aglomeraciones urbanes del país tienen delles diferencies ente sigo, y dalguna d'elles ye inclusive transfronteriza.
Llinia 770:
* El [[Eurodistrito Trinacional de Basilea]] ta formáu pola aglomeración de dicha ciudá, qu'inclúi aprosimao 660.000 habitantes en [[Suiza]], [[Francia]] y [[Alemaña]]. Con Basilea como centru, inclúi los nucleos de [[Saint-Louis (Alto Rin)|Saint-Louis]] y [[Huningue]] en [[Alsacia]] y de [[Weil-am-Rhein]] y [[Lörrach]] en [[Baden-Wurtemberg]].<ref>[https://web.archive.org/web/20071025063836/http://www.eurodistrictbasel.eu/dn_accueil/ (ETB)]</ref>
* [[Berna]].
* [[Lugano]] y [[Mendrisio]], xuntu con [[Como]] y [[Varese]] n'[[Italia]] formen un sistema de aglomeración multipolar que forma parte del área periurbana de la metrópolis de [[Milán]]. La [[Rexón Insúbrica]] ye una comunidá de trabayu transfronteriza ente'l [[cantón del
La capital ye [[Berna]]. Otres ciudaes importantes son: [[Basilea]], [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], [[Lausana]] y [[Zúrich]]. [[Suiza]] ye un estáu federal, compuestu por 26 [[cantones suizos|cantones]] soberanos, anque dende [[1999]] se instituyeron unes rexones, a efeutos puramente estadísticos, que pueden arrexuntar dellos cantones.<ref>[http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/fr/index/regionen/22/press.Document.23626.pdf Comunicáu de prensa] de mayu de 1999 de la Oficina Federal d'Estadística.</ref>
Llinia 818:
|align="right"|153,68
|-----
|Tesinu
|[[Cantón del
|align="right"|311 887
|align="right"|2 812
Llinia 835:
* Nucleu de la contorna del [[Llagu de Constanza]], tantu en [[Suiza]] como n'[[Austria]] y [[Alemaña]], formáu peles ciudaes de [[Kreuzlingen]], [[Constanza (Alemaña)|Constanza]], [[Friedrichshafen]], [[Bregenz]], [[Lustenau]], [[Dornbirn]], [[Arbon]], [[Romanshorn]] y [[Sankt Gallen]].
* Nucleu de la Suiza central, pela redolada del [[Llagu de los Cuatro Cantones]], del que formen parte les ciudaes de [[Lucerna (ciudá)|Lucerna]], [[Zug]], [[Schwyz]], [[Brunnen]], [[Altdorf (Uri)|Altdorf]], [[Buochs]], [[Stans]] y [[Sarnen]].
* Nucleu del
[[Archivu:Aussicht Chuderhuesi Hohgant.jpg|right|thumb|300px|Bucólicu paisaxe nel [[valle del Emme]], onde s'ellabora'l quesu d'[[Emmental]].]]
Llinia 849:
Polo que respecta a les zones de los [[Alpes]] de mayor vocación amestada al [[turismu]], tratar de ciudaes qu'esperimenten fuertes fluctuaciones nel so númberu d'habitantes, amestaes a la estacionalidad turística. Ente esti tipu de ciudaes, podemos citar a [[Davos]], [[Saint Moritz]], [[Interlaken]] y la so rexón, [[Gstaad]], [[Montana (Valais)|Montana]], [[Zermatt]] o [[Verbier]]. Trátase de llocalidaes entornaes a la práutica del [[esquí]] y restu de deportes d'iviernu.
Finalmente, tán les zones alpines, con menos índiz d'ocupación humana, que s'atopen nevaes casi permanentemente y tán pocu utilizaes, pero que son posesores d'un gran potencial de desenvolvimientu, especialmente de tipu turísticu. Trátase de les zones del macizu del [[puertu de San Gotardo]], de los valles alpinos del [[cantón del
== Xeografía económica ==
Llinia 871:
[[Archivu:Joseph Mallord William Turner 028.jpg|thumb|El [[puertu del San Gotardo]], por [[Joseph Mallord William Turner|J.M.W. Turner]](1775-1851), pintura d'escontra 1802.]]
Principales túneles destinaos a carretera, por llargor:
* [[Túnel carreteru San Gotardo]], ente'l [[cantón de Uri]] y el [[cantón del
* [[Túnel carreteru de Seelisberg]], ente'l [[cantón de Nidwalden]] y el [[cantón de Uri]], con un llargor de 9,3 km.
* [[Túnel carreteru de San Bernardino]], nel [[cantón de los Grisones]], de 6,6 km.
| |||