Diferencies ente revisiones de «Atolón de Kwajalein»

L''''atolón de Kwajalein''' (/ˈkwɑːdʒəlɪn/; Marshallés[[Idioma marxalés|Marxalés]]: Kuwajleen ''[kʷuɒ͡æzʲ(æ)lʲɛːnʲ]'') ye parte de la [[Islles Márxal|República de les Islles MarshallMárxal]]. La islla más meridional y grande del atolón llámase Kwajalein, anque les persones de fala inglesa (mayormente civiles norteamericanos) suelen referise a ella como Kwaj /kwɑːdʒ/ . L'área terrestre total del atolón equival a 16,4 km². L'atolón allúgase na [[cadena Ralik]], a 3900 km al suroeste de [[Honolulu|Ḥonolulu]], [[Ḥawai]].

L'atolón foi ocupáu continuamente poles fuercies estauxunidenses dende 1944. Anguaño, los cerca de 13 500 habitantes, que viven principalmente n'Ebeye, la segunda ciudá más grande nel sureste del atolón, son na so mayoría civiles y personal militar d'[[Estaos Xuníos d'América|EE. XX.]] Kwajalein, a diferencia de los atolones vecinos de [[Atolón Bikini|Bikini]] y [[Atolón de Rongelap|Rongelap]], nunca s'usó pa les prebes nucleares que tuvieron llugar nel archipiélagu de les MarshallMárxal demientres los años 1950 y 1960, anque sirvió como base lloxística pa la campaña de preba nuclear Crossroads de 1946.

== Xeografía ==

La islla de Kwajalein ye la más meridional y grande de tol atolón, dándo-y nome al mesmu. Tien un área aproximao de 3,1 km 2 con una llonxitú de 4 km y un promediu de 730 m d'ancho. P'agrandar la islla, los estauxunidenses rellenaron la parte noroeste de la islla sobre'l muelle (dientro l'atolón, en 1953), la parte norte que s'estiende hacia Ebeye y les partes del sudoeste de la islla (en 1970). La estensión norte usóse pa vivienda y el restu pa fines industriales. La población de la islla de Kwajalein ye d'unos 1 000 habitantes, na so mayoría norteamericanos con un númberu pequeñu de marxalés y otres nacionalidaes. Toos requieren permisu expresu del Exércitu d'EE.XX.

Ye'l centru alministrativu de la República de les islles MarshallMárxal nel atolón y ta radicalmente xebráu de les operaciones militares norteamerianes nel mesmu. Al norte d'Ebeye una calzada estiéndese hacia otres islles ufriendo un percorríu d'unos 10 km de llargu.

[[FileFicheru:Peacekeeper-missile-testing.jpg|thumb|right|Pruebes con misiles en Kwajalein]]

* '''Enmat''' Llugar de nacencia de los irooj (xefes supremos de les islles MarshallMárxal). Los escatafinos d'un pueblu pequeñu de marshellesesmarxaleses y los sitios d'entierru tán tovía intactos.

* '''Ennylabegan''' Tamién llamada Carlos. Ye'l llugar d'una pequeña comunidá de nativos qu'amiyó en tamañu nes caberes décades, siendo una vegada l'aldea más grande. En 2012 Ennylabegan foi utilizada activamente pol Sitiu de Prebes Ronald Reagan pa les actividaes de siguimientu de telemetría demientres les misiones y foi una de les úniques islles non restrinxíes poblaes de marshallesesmarxaleses utilizaes pol exercitu norteamericanu. Como tal, proporcionaron lletricidá y agua potable a la metada la islla anque agora yá nun ta n'usu.

* '''Enubuj''' Tamién llamada Carlson. L'exércitu estauxunidense usóla na Segunda Guerra Mundial como llanzadera na invasión anfibia de la islla de Kwajalein. Anguaño hai un pueblu pequeñu de marshellesesmarxaleses, una ilesia y un cementeriu. El barcu Prinz Eugen, utilizáu nes prebes d'armes atómiques nel atolón de Bikini, atópase fundíu na so costa interior.

L'atolón de Kwajalein yera un sitiu cultural importante pa los habitantes de la cadena Ralik. Na cosmoloxía de MarshallMárxal, la islla de Kwajalein yera'l sitiu d'un abondosu árbol de madera de cebra (Guettarda speciosa). D'esti valir cultural paez surdir el so nome Ri-ruk-jan-leen “la xente que collecha flores”.

Depués de la Guerra Hispanoamericana en 1898, l'Alemaña imperial mercó les islles MarshallMárxal a España.

El rexistru xaponés más antiguu conocíu de Kwajalein y les islles MarshallMárxal apaez nos escritos de Suzuki Keikun, que foi unviáu a les islles MarshallMárxal en 1885 pa investigar un naufraxu xaponés.

Al españar la Primer Guerra Mundial n'Europa, Xapón xunióse a la Triple Entente y apoderóse de les islles MarshallMárxal contra una resistencia simbólica. En 1922, la islla colocóse embaxo l'alministración xaponesa como un Mandatu de la Lliga de les Naciones. Les islles del atolón, especialmente la de Kwajalein, sirvieron de puestu de trabayu de copra xestionáu por civiles xaponeses dica l'entamu de la Segunda Guerra Mundial nel Pacíficu n'avientu de 1941. Col establecimientu de la escuela pública de Kwajalein en 1935 los mayestros foron unviaos a la islla dende Xapón. La mayoría de los islleños describen esos tiempos como un momentu pacíficu d'andecha y desendolcu ente xaponeses y marshallesesmarxaleses.

Los xaponeses unviaron más de 10 000 trabayadores forzaos coreanos per tol Pacíficu. En Kwajalein foron colocalos en batallones y otros grupos especializaos, a vegaes con marshallesesmarxaleses, pa construyir fortificaciones per tol atolón. Cá vez qu'había ataques aéreos estauxunidenses, los equipos de construcción, principalmente coreanos, teníen que trabayar día y nueche pa enllenar los fuexos que les bombes fixeran.

La evidencia arqueolóxica y el testimoniu de fontes xaponeses y marshallesesmarxaleses indiquen qu'esti proyeutu probablemente nun comenzó dica la década de 1940 y nun taría acabáu nel intre la invasión norteamericana en 1944. Una segunda foleada de fuercies navales y terrestres xaponeses foi unviada a Kwajalein a entamos de 1943 dende'l frente de Manchuria. La mayoría d'ellos teníen ente 18 y 21 años y ensin esperiencia dala nos trópicos. Esta mocedá militar taba mal entrenao, tando na so mayoría nel exércitu y nos barcos de suministros que debíen proporciona-yos la comida cuando foron fundíos polos estauxunidenses pel camín. Poro, teníen un esistencia perdura en Kwajalein y davezu morríen d'enfermedaes como'l dengue o la disentería, como-yos tuvo fexo a munchos de los trabayadores. A midida que la presión militar aumentaba, la rocea d'éstos pa cola población nativa féxose cada vez más patente, yá que sospechaben qu'espiaben pa los norteamericanos.

El 31 de xineru de 1944, la 7ª División d'Infantería realizó un asaltu anfibiu contra Kwajalein. El 1 de febreru del mesmu añu, Kwajalein foi l'oxetivu del bombardéu más concentráu de la Guerra del Pacíficu. Los datos apunten que de 8 782 emplegaos xaponeses nel atolón 7 870 foron asesinaos, anque esti númberu debe incluyir xaponeses y coreanos. En tol atolón tamién hebo munchos indíxenes marshallesesmarxaleses muertos polos dos bandos.

El 6 de febreru de 1944, Kwajalein foi reclamáu por Estaos Xuníos y foi designáu, xunto col restu de les Islles MarshallMárxal, como [[Territoriu en Fideicomisu de les Islles del Pacíficu|Territoriu en fideicomisu de les islles del Pacíficu]] de les Naciones Xuníes baxo EE. UU.

Nos años darréu, l'atolón de Kwajalein foi utilizáu por Estaos Xuníos como centru de comandu principal y base de preparación en 1946 pa la Operación Crossroads, la primera de varies series de prebes nucleares (con un total de 67 esplosiones) nos atolones marshallesesmarxaleses de Bikini y Enewetak. Por mor de l'actividá militar y de les prebes nucleares norteamericanes, partes importantes de la población nativo viéronse obligaes a treslladase a otros llugares ente 1945 y 1965. El cruceru pesáu alemán Prinz Eugen y l'acorazáu USS Pennsylvaia foron fundíos nel atolón de Kwajalein. Ésti caberu tuvo espuestu demientres les prebes de la bomba atómica'l 10 de febreru de 1948.

Na dómina de 1950, la población marshallesamarxalesa foi medrando na base de Kwajalein, polo que l'alministración norteamericana resolvió una reubicación na islla d'Ebeye. Cuando en 1964 los EE. XX. entamaron el programa de prebes antibalístiques Nike-Zeus pel atolón, decidieron treslladar tamién a Ebeye a los refuxaos irradiaos peles bombes nucleares dispersos peles islles. Esto provocó movimientos de resistencia nativa.

Unos 13 500 marshallesesmarxaleses viven nel atolón, principalmente na islla d'Ebeye.

Los restos xaponeses y coreanos repatriaos dende l'atolón foron pocos, poro esisten varios sitios conmemorativos pa honrar los fallecíos per tol atolón. Toos ellos tán dedicaos a les almes xaponeses, coreanos, marshallesesmarxaleses y estauxunidenses.

[[Categoría:IsllesAtolones de les Islles Márxal|Kwajalein]]