Diferencies ente revisiones de «Llinia internacional de cambéu de fecha»
Contenido eliminado Contenido añadido
m iguo testu: qu'el => que'l |
|||
Llinia 1:
[[Imaxe:International_Date_Line.png|right|thumb|200px|Llinia internacional de cambéu de fecha, alredor del meridianu 180º.]]
La '''llinia internacional de cambéu de fecha''' (LICF) ye una llinia imaxinaria que percuerre la superficie la [[Tierra]] dende'l [[Polu Norte]] al [[Polu Sur]] y marca'l cambiu d'un día del calendariu a otru. Pasa pela metá del [[océanu Pacíficu]], siguiendo aproximao la llinia de [[llonxitú]] 180º, magar qu'esviándose de la que pasa al traviés de dellos territorios y archipiélagos.
Línea 27 ⟶ 26:
==Cambeos históricos na llinia de cambéu de data==
=== Filipines (1521 y1844) ===
[[Fernão de Magalhães|Fernando de Magallanes]] reclamó les [[Filipines]] pa [[Imperiu español n'Asia y Oceanía|España]] el sábadu [[16 de marzu]] de [[1521]], tres d'aportar a elles nún viaxe nel que crució, viaxando hacia l'oeste, los océanos [[Océanu Atlánticu|Atlánticu]] y [[Océanu Pacíficu|Pacíficu]]. Como parte de [[Virreinatu de Nueva España|Nueva España]], Filipines dependía de Méxicu y la so principal llínia de comunicación col restu l'Imperiu yera a traviés d'[[Acapulco]], polo que taben asitiaes al este de la LICF pesie a tar nel estremu occidental del océanu Pacíficu. De resultes, ente'l 16 de marzu de 1521 y el [[30 d'avientu]] de [[1844]], Filipines taba un día per detrás del resto de los países asiáticos de la rodiada.
Tres de la independencia mexicana, en [[1821]], los intereses comerciales de Filipines centráronse na [[Imperiu chinu|China imperial]], les [[Indies Orientales Neerlandeses|Indies Orientales neerlandeses]] y los otros países de la zona, y decidiose que Filipines axustara la so fecha oficial a la de sos vecinos, al oeste de la LICF<ref>Van Genh RH, [https://webspace.science.uu.nl/~gent0113/idl/idl_philippines.htm "The Asian and the American Day Count in the Pacific Ocean"] en ''A History of the International Data Line'' (2017).</ref>. De resultes, quitose del calendariu'l [[31 d'avientu]] de 1844, y el llunes 30 d'avientu de 1844 siguiose del miércoles [[1 de xineru]] de [[1845]]. El cambéu aplicose tamién al restu de les colonies españoles del Pacíficu: [[islles Marianes]], [[Guam]] ya [[islles Carolines]]. Les publicaciones europees, en xeneral, nun se ficieron ecu d'esti cambéu hasta primeros de la década de 1890, y siguíen amosando la LICF con un bultu grande hacia l'oeste demientres mediu sieglu dempués del cambéu.
=== Alaska (1867) ===
[[Ficheru:Datumsgrenze MK1888.png|miniaturadeimagen|448x448px|Representación errónea de la LICF na enciclopedia alemana Erroneous International Date Line from the 1888 Meyers Konversations-Lexikon de 1888. Les Filipines apaecen nel mapa al este de de la LICF, pesie a que asitiáranse al oeste d'esa llínea de magar 1845.]]
[[Alaska]], poblada por colonos rusos qu'aportaran a ella dende l'oeste, taba al oeste de la LICF. Amás, l'[[Imperiu Rusu|Imperiu rusu]] seguía usando'l [[calendariu xulianu]], que diba 12 díes per detrás del [[calendariu gregorianu]], l'oficial na mayor parte del mundu. En [[1867]] los [[Estaos Xuníos d'América|Estaos Xuníos]] mercaron la Rusia americana, y punxéronla al este de la LICF. La ceremonia oficial de tresmisión del territoriu a Estaos Xuníos cellebrose na ciudá de Novo-Arkhangelsk (actual [[Sitka]]), el sábadu [[7 d'ochobre]] de 1867 del calendariu xulianu, esto ye, el sábadu [[19 d'ochobre]] de 1867 del calendariu gregorianu. El pasu d'Alaska a la fastera oriental de la LICF fizo que la fecha moviérase tamién y volviera a ser otra vegada vienres, [[18 d'ochobre]] de 1967, un día conocíu de magar como'l Día d'Alaska (Alaska Day)<ref>[https://books.google.es/books?id=n2lHAQAAIAAJ&pg=RA15-PA4&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false "Alaska: ... The transfer of territory from Russia to the United States"], Documentu executivu n<sup>u</sup> 125 de los recoyíos en ''Executive documents printed by order of the House of Representatives during the second session of the fortieth Congress, 1867–'68'', vol. 11, Washington: 1868. </ref><ref>Sumner C, [https://books.google.cl/books?id=KawSAAAAYAAJ&pg=PA348#v=onepage&q&f=false "The cession of Russian America to the United States"] en ''The Works of Charles Sumner'', vol. 11, Boston: 1875, pp. 181–349, p. 348. </ref>.
=== Islles Samoanes and Tokelau (1892 y 2011) ===
Les islles Samoanes, anguaño dividíes ene los estaos de [[Samoa]] y [[Samoa Americana]], asitiábense al oeste de la LICF hasta [[1892]]. Esi añu el rei Malietoa Laupepa foi convencíu por comerciantes estauxunidenses p'adoptar la fecha estauxunidense (añediendo trés hores al fusu horariu de [[California]]) en cuenta de la vixente, l'asiática, na que diben cuatru hores per delantre del fusu horariu de [[Xapón]]. La fecha escoyida pal cambéu foi'l [[4 de xunetu]] de [[1892]], día de la independencia estauxunidense, que repitiose dos veces nel reinu samoanu<ref>Lamont R, [http://articles.adsabs.harvard.edu/full/1921PA.....29..340L The International Date Line]. ''Popular Astronomy: A Review of Astronomy and Allied Sciences'', 1921;29:340–348 [cf. pp. 344–345].</ref>.
En [[2011]] Samoa camudó la so hora oficial: pasó otra vuelta a la marxe occidental de la LICF, y eliminó'l 30 d'avientu de 2011 del so calendariu<ref>[https://nypost.com/2011/12/31/whered-day-go/ Where’d day go?], artículu na web de The New York Post (31 d'avientu de 2011).</ref>. Camudó la so zona horaria, concretamente, de UTC−11:00 y UTC+13:00. El motivu del cambéu foi pa tar nel mesmu día qu'[[Australia]] y [[Nueva Zelanda]], nos que viven bien de samoanos espatriaos y que son los principales socios comerciales del país. Yera perdifícil, tando 21 hores per detrás de la hora d'esos países, facer negocios, porque, pa entamar, la semana llaboral reducíase namái a cuatro díes<ref>[https://www.bbc.com/news/business-13330592 Samoa to jump forward in time by one day], artículu na web de BBC News (9 de mayu de 2011).</ref>. Samoa Americana sigue calteniendo la fecha sincronizada colos Estaos Xuníos, y la LICF pasa ente les dos entidaes polítiques nes que se dixebra l'archipiélagu samoanu.
[[Tokeláu]] ye un territoriu de Nueva Zelanda asitiáu al norte de Samoa, que comunícase col restu del mundu principalmente a traviés de Samoa, y que decidió, por esi motivu, cruciar la LICF al tiempu que Samoa en 2011<ref>[https://www.timeanddate.com/news/time/tokelau-wrong-time.html Tokelau: Wrong local time for over 100 years], artículu na web timeanddate.com</ref>.
=== Kwajalein (c. 1945 y 1993) ===
L'atolón de [[Atolón de Kwajalein|Kwajalein]], como'l restu de les [[Islles Márxal|islles Marshall]], pasó de manes españoles a alemanes y xaponeses demientres los sieglos XIX y XX. Durante esi tiempu asitiábase al oeste de la LICF. Magar que Kwajalein convirtiose, como'l restu de les islles Marshall, en parte del [[Territoriu en Fideicomisu de les Islles del Pacíficu|Territoriu en Fideicomisu de les islles del Pacíficu]] al acabar la [[Segunda Guerra Mundial]], Estaos Xuníos instaló una base naval nelli. Poro, adoptose nel atolón la fecha de [[Ḥawai]], pasando a tar al este de la LICF. La situación, que ponía al atolón un día per detrás del restu del archipiélagu al que pertenecía, resolviose eliminando del calendariu'l sábadu [[21 d'agostu]] de [[1993]]. Pa qu'esti cambéu de día nun afectara a los negocios la semana llaboral del atolón va de martes a sábadu pa sincronizase cola de Hawai, asitiáu agora al otru llau de la LICF<ref>[https://www.nytimes.com/1993/08/22/world/in-marshall-islands-friday-is-followed-by-sunday.html In Marshall Islands, Friday Is Followed by Sunday], artículu de The New York Times (22 d'agostu de 1993).</ref>.
=== Kiribati oriental (1994) ===
Cuando yera colonia británica l'actual república de [[Kiribati]] centrábase nes islles Gilbert, asitiaes xustu al oeste de la LICF. Tres de la so independencia, en 1979, quedaron embaxu la so xurisdicción les islles Phoenix y Line, que yeren antes d'esa fecha estauxunidenses y taben asitiaes al este de la LICF. De resultes, el país tenía dos feches diferentes nel so territoriu, y les xestiones alministratives y comerciales ente les sos dos metaes teníen que llimitase a los cuatro díes que compartíen les semanes llaborales de les dos partes del país. Pa eliminar esta anomalía Kiribati camudó la fecha de la so fastera oriental, eliminando nella'l sábadu [[31 d'avientu]] de [[1994]] del so calendariu. Esto fizo que la LICF moviérase haza l'este p'abrazar tol país. Nostante, acordies cola llei internacional, la convención naval de 1917 sobro la LICF sigue siendo válida. Cuando hai tierra na que ye llunes en mediu d'un fusu horariu nel que ye domingu<ref>Ariel A, Ariel Berger N, [https://books.google.es/books?id=2xTJt3b3SHUC&pg=PP1&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Plotting the Globe: Stories of Meridians, Parallels, and the International Data Line], p. 149. 2006, Greenwood Press.</ref>.
Como consecuencia d'esti cambéu el territoriu más oriental de Kiribati, les islles Line, qu'inclúin una islla habitada, [[Kiritimati]] (islla Navidá), entró nel añu [[2000]] primeru que dengún otru territoriu habitáu na Tierra, un fechu que'l gobiernu kiribatí publicitó como posible reclamu turísticu.
== Referencies ==
| |||