Diferencies ente revisiones de «Legio X Gemina»

Contenido eliminado Contenido añadido
m Iguo plurales: kilómetro/kilómetru => quilómetros
m Galias Galies
Llinia 14:
= [[Sitiu de Gergovia]]<br>[[Batalla d'Alesia]]<br>[[Batalla de Dirraquio]]<br>[[Batalla de Farsalia]]<br>[[Batalla de Munda]]<br>[[Batalla de Accio]]<br>[[Sitiu de Lancia]]<br>[[Rebelión de los bátavos]]<br>[[Guerres dacies]]<br>[[Guerres párticas]]<br>[[Rebelión de Bar Kojba]]<br>[[Guerra máurica]]<br>[[Guerres marcomanas]]<br>[[Guerres romanu-xermániques]]<br>[[Batalla de Adrianópolis]]
}}
La '''Legio&nbsp;X Gemina'''&thinsp;{{refn|group=lower-alpha|N'español, Décima Lexón Ximielga.}} foi una [[lexón romana]] reclutada escontra l'añu [[70&nbsp;a.&nbsp;C.]] na [[Galia Cisalpina]] y unviada a la [[Galia Narbonense]] como guarnición de defensa d'esta provincia. Les pruebes atopaes nel so campamentu de [[Vindobona]]&thinsp;{{refn|group=lower-alpha|Na actualidá, Viena (Austria).}} y lo descrito na ''[[Notitia dignitatum]]'' indiquen que la so esistencia enllargar hasta empiezos del sieglu&nbsp;V. Como casi toles lexones de Xuliu César, el so símbolu foi'l toru. Primeramente esta lexón llevó'l nomatu de Equestris&thinsp;<ref>Xuliu César, ''Guerra de les GaliasGalies''. I, 38, 42, 43, 46; CIL III 503: C(aio) Aurelio P(ubli) f(ilio) Quir(ina) veter(anu) leg(ionis) X Eq(uestris) aedil(iciis) ornament(is)/ D I[---] datis [---]o C(ai) [f(ilio)] Qu[i]r(ina) [P]rocu[---]/ CI[---]IAROVIV[---]T aedi[l]i d(ecreto) d(ecurionum) [---]/ LINNAE[--- hon]orato IOCOONES[--- h]onorato [---]/ FPRIQE[---]/ C(aio) Aurelio C(ai) f(ilio) IA[---]IRX[---] Prisco Vivir(o); CIL III 508: C(aius) Vetullus M(arci) f(ilius)/ Qui(rina) signifer/ leg(ionis) X Equ(estris); ''Patras'' 156: L(ucio) Aemilio L(uci) f(ilio) Qui(rina)/ cent(urioni) [l]eg(ionis) X Eq(uestris) IIvir(o)/ P(ublio) Aem[ilio L(uci) f(ilio) Qui(rina)]/ cent(urioni) l[eg(ionis) eiusdem, los trés inscripciones vienen de Patras (Grecia)</ref> por cuenta de que Xuliu César utilizar una vegada como caballería; tamién foi conocida como Legio&nbsp;X Venerea,<ref>CIL V 4191, Bagnolo, Italia: C(aius) Lanius/ C(ai) f(ilius) Ani(ensi) de/ leg(ione) X Vener(ia) C(aius) Lanius C(ai) l(ibertus)/ Eros filius/ de suo
</ref> yá que el mesmu Xuliu César dicía que la [[Gens Julia|''gens'' Julia]] baxaba de la diosa [[Venus (mitoloxía)|Venus]].
 
Llinia 29:
La Legio&nbsp;X fuera reclutada posiblemente escontra l'añu 70&nbsp;a.&nbsp;C. y destinada a la [[Galia Narbonense]], participando na década de los años 60&nbsp;a.&nbsp;C. na guerra contra la tribu gala de los [[alóbroges]].
 
La Lex Vatinia de 59&nbsp;a.&nbsp;C., ampliada con un ''[[Senadoconsulto|senatusconsultum]]'' d'esi mesmu añu, asignó a [[Xuliu César]] el gobiernu de les provincies d'[[Ilírico]], [[Galia Cisalpina]] y [[Galia Tresalpina]] pa un proconsulado de cinco años qu'empezaba nel añu 58&nbsp;a.&nbsp;C. Nesta última provincia taba aparcada la Legio&nbsp;X,<ref>Xuliu César, ''La guerra de les GaliasGalies''. I, 7, 2: Provinciae toti quam maximum potest militum numerum imperat (erat omnino in Gallia ulteriore legio una), pontem, qui erat ad Genavam, iubet rescindi.</ref> convirtiéndose nuna de les unidaes claves por que Xuliu César conquistara la [[Galia]], una y bones esti considerar la lexón más segura y fiable.<ref>Julia César, ''La guerra de les GaliasGalies''. I, 40, 15: Quod si praeterea nemo sequatur, tamen se cum sola decima legione iturum, de qua non dubitet, sibique eam praetoriam cohortem futuram. Huic legioni Caesar et indulserat praecipue et propter virtutem confidebat maxime; ''íb''. I, 41, 2: X. legio per tribunos militum ei gratias egit quod de se optimum iudicium fecisset, ensugue esse ad bellum gerendum paratissimam confirmavit; Casio Dion. XXXVIII, 46, 3; ''íb''. XXXVIII, 47, 2; Frontino, ''Estrataxemes''. I, 11, 3: C. Caesar adversus Xermanos et Ariovistum pugnaturus confusis suorumanimis pro contione dixit, nullius se eo die opera nisi decimae legionis usurum: quo consecutus est, ut decimani tamquam praecipuae fortitudinis atestiguo cogerentur et ceteri pudore, ne penes alios gloria virtutis esset.</ref>
 
A lo llargo de toles campañes de Xuliu César na Galia xugó un importante papel nel so ésitu militar y por esta razón tresformar na so lexón preferida. L'epítetu ''Equestris'' consiguir al escoltar a Xuliu César mientres la so entrevista col caudiellu [[suevos|suevu]] [[Ariovisto]], cuando los sos infantes fueron montaos a caballu pa poder compensar, si fuera precisu, a la caballería del pueblu xermanu.<ref>Xuliu César, ''La guerra de les GaliasGalies''. I, 42: Cognito Caesaris adventu Ariovistus legatos ad eum mittit: quod antea de conloquio postulasset, id per se fieri licere, quoniam propius accessisset ensugue id sine periculo facere posse existimaret. Non respuit condicionem Caesar iamque eum ad sanitatem reverti arbitrabatur, cum id quod antea petenti denegasset ultro polliceretur, magnamque in spem veniebat pro suis tantis populique Romani in eum beneficiis cognitis suis postulatis fore uti aporfiadura desisteret. Dies conloquio dictus est ex eo die quintus. Interim saepe cum legati ultro citroque inter eos mitterentur, Ariovistus postulavit ne quem peditem ad conloquium Caesar adduceret: vereri se ne per engalimes ab eo circumveniretur; uterque cum equitatu veniret: alía ratione sese non esse venturum. Caesar, quod neque conloquium interposita causa tolli volebat neque salutem suam Gallorum equitatui committere audebat, commodissimum esse statuit omnibus xe Gallis equitibus detractis eo lexonarios milites legionis X., cui quam maxime confidebat, imponere, ut praesidium quam amicissimum, si inquiz opus facto esset, haberet. Quod cum fieret, non inridicule quidam ex militibus X. legionis dixit: plus quam pollicitus esset Caesarem facere; pollicitum se in cohortis praetoriae llocu X. legionem habiturum ad equum rescribere.</ref>
 
Al empiezu de la [[guerra de les GaliasGalies]], la Legio&nbsp;X Equestris participó nes operaciones que conducieron a la contención&thinsp;<ref>Xuliu César, ''La guerra de les GaliasGalies''. I, 8, 1: Interea hala legione quam secum habebat militibusque, qui ex provincia convenerant, a lacu Lemanno, qui in flumen Rhodanum influit, ad montem Iuram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia passuum XVIIII murum in altitudinem pedum sedecim fossamque perducit.</ref> y derrota de los [[helvecios]],<ref>Xuliu César, ''La guerra de les GaliasGalies''. I, 24, 2-3: Ipse interim in colle mediu triplicem aciem instruxit legionum quattuor veteranarum; in summo iugo duas lexones quas in Gallia citeriore proxime conscripserat et omnia aida conlocavit, ita ut supra se totum montem hominibus compleret; impedimenta sarcinasque in unum locum conferri et eum ab iis qui in superiore acie constiterant muniri iussit. Helvetii cum omnibus suis carris secuti impedimenta in unum locum contulerunt; ipsi confertissima acie, reiecto nostro equitatu, phalange facta sub primam nostram aciem successerunt.</ref> que la so migración afectara a les tribus gales aliaes con Roma, na [[batalla de Bibracte]].
 
Mientres les campañes que Xuliu César llevó a cabu a lo llargo de la conquista de les GaliasGalies, tuvo presente na batalla contra los [[nervios]] y el restu de les tribus belgues,<ref>Xuliu César, ''La guerra de les GaliasGalies''. II, 8, 5: Hoc facto, duabus legionibus quas proxime conscripserat in castris relictis ut, si quo opus esset, subsidiu duci possent, reliquas VI lexones pro castris in acie constituit. Hostes item suas copies ex castris eductas instruxerunt; ''íb''. II, 21, 1-2: Caesar, necessariis rebus imperatis, ad cohortandos milites, quam [in] partem fors obtulit, decucurrit et ad legionem decimam devenit. Milites non longiore oratione cohortatus quam uti suae pristinae virtutis memoriam retinerent neu perturbarentur animo hostiumque impetum fortiter sustinerent, quod non longius hostes aberant quam quo telum adigi posset, proelii committendi signum dedit. Atque in alteram item cohortandi causa profectus pugnantibus occurrit; ''íb''. II, 23, 1: Legionis VIIII. et X. milites, ut in sinistra parte aciei constiterant, pilis emissis cursu ac lassitudine exanimatos vulneribusque confectos Atrebates (nam his hala pars obvenerat) celeriter ex llocu superiore in flumen compulerunt et transire conantes insecuti gladiis magnam partem eorum impeditam interfecerunt; ''íb''. II, 25, 1: Caesar ab X. legionis cohortatione ad dextrum cornu profectus...; ''íb''. II, 26, 4:...et T.Labienus castris hostium potitus et ex llocu superiore quae res in nostris castris gererentur conspicatus X.legionem subsidiu nostris misit; ''íb''. II, 27, 1-2: Horum adventu tanta rerum commutatio est facta ut nostri, etiam qui vulneribus confecti procubuissent, scutis innixi proelium redintegrarent, calones perterritos hostes conspicati etiam inermes armatis occurrerent, equites vero, ut turpitudinem fugae virtute delerent, omnibus in locis pugnae se legionariis militibus praeferrent.</ref> nes espediciones de castigu contra los xermanos cruciando'l ríu [[Rin]],<ref>Xuliu César, ''La guerra de les GaliasGalies''. IV, 6, 1-2: Qua consuetudine cognita Caesar, ne graviori bellu, occurreret, maturius quam consuerat ad exercitum proficiscitur. Eo cum venisset, hala quas fore suspicatus erat facta cognovit: missas legationes ab non nullis civitatibus ad Xermanos invitatos eos uti ab Rheno discederent: omnia quae[que] postulassent ab se fore parata; ''íb''. IV, 18, 1: Diebus X, quibus materia coepta erat comportari, omni opere effecto exercitus traducitur. Caesar ad utramque partem pontis roblo praesidio relicto in fines Sugambrorum contendit; pa ver les carauterístiques téuniques de la ponte: ''íb''. IV, 17.</ref> la primer espedición contra [[Britania (provincia romana)|Britania]],<ref>Xuliu César, ''La guerra de les GaliasGalies''. IV, 22, 3: Navibus circiter LXXX onerariis coactis contractisque, quot satis esse ad duas transportandas lexones existimabat, quod praeterea navium longarum habebat quaestori, legatis praefectisque distribuit; ''íb''. IV, 25, 3: Atque nostris militibus cunctantibus, maxime propter altitudinem maris, qui X legionis aquilam gerebat, obtestatus deos, ut hala res legioni feliciter eveniret, ' desilite', inquit, ' milites, nisi vultis aquilam hostibus prodere; ego certe meum rei publicae atque imperatori officium praestitero.'</ref> na pacificación de los [[mórinos]] por [[Tito Labieno]] al retornar de Britania,<ref>Xuliu César, ''La guerra de les GaliasGalies''. IV, 38, 1-2: Caesar postero die T. Labienum legatum cum iis legionibus quas ex Britannia reduxerat in Morinos qui rebellionem fecerant misit. Qui cum propter siccitates paludum quo se reciperent non haberent, quo perfugio superiore anno erant usi, omnes fere in potestatem Labieni venerunt.</ref> na segunda campaña contra Britania&thinsp;<ref>Julia César, ''La guerra de les GaliasGalies''. V, 8, 2: ipse cum quinque legionibus et pari numbero equitum, quem in continenti reliquerat, ad solis occasum naves solvit et leni Africo provectus media circiter nocte vento intermisso cursum non tenuit, et longius delatus aestu orta lluz sub sinistra Britanniam relictam conspexit.</ref> y les campañes contra [[Vercinxétorix]], particularmente na derrota romana nel [[sitiu de Gergovia]], onde los sos soldaos estremar nun difícil combate cubriendo la retirada del restu de les tropes,<ref>Xuliu César, ''La guerra de les GaliasGalies''. VII, 51, 1: Nostri, cum undique premerentur, XLVI centurionibus amissis deiecti sunt llocu. Sei intolerantius Gallos insequentes legio decima tardavit, quae pro subsidiu paulo aequiore llocu constiterat.</ref> y en [[batalla d'Alesia]], aición que terminó cola derrota total de Vercingetórix y los galos.
 
Nel añu 49&nbsp;a.&nbsp;C., la lexón caltuvo la so fidelidá a Xuliu César na guerra civil que la enfrentó a [[Pompeyo]], participando na campaña de [[Hispania]] que remató na [[batalla de Ilerda]] en 49&nbsp;a.&nbsp;C. Al añu siguiente, 48&nbsp;a.&nbsp;C., siguió a Xuliu César na invasión del [[Epiro]] y [[Macedonia (provincia romana)|Macedonia]],<ref>Xuliu César, ''La guerra de les GaliasGalies''. III, 2: His rebus et feriis Latinis comitiisque omnibus perficiendis XI dies tribuit dictaturaque se abdicat et ab urbe proficiscitur Brundisiumque pervenit. Eo lexones XII, equitatum omnem venire iusserat. Sei tantum navium repperit, ut anguste XV milia legionariorum militum, DC equites transportari possent. Hoc unum Caesari ad celeritatem conficiendi belli defuit. Atque hae ipsae copiae hoc infrequentiores imponuntur, quod multi Gallicis tot bellis defecerant, longumque iter ex Hispania magnum numerum deminuerat, et gravis autumnus in Apulia circumque Brundisium ex saluberrimis Galliae et Hispaniae regionibus omnem exercitum valetudine temptaverat.</ref> provincies usaes por Pompeyo como bases de reorganización, participando na [[batalla de Dirraquium]]&thinsp;{{refn|group=lower-alpha|Dirraquium, na actualidá, Durres (Albania).}} y na decisiva [[batalla de Farsalia]], na que Pompeyo y los sos siguidores fueron derrotaos, sirviendo na nala derecha del esplegue de Xuliu César,<ref>Xuliu César, ''La guerra de les GaliasGalies''. III, 89, 1: Caesar superius institutum servans decimam legionem in dextro cornu, nonam in sinistro collocaverat, tametsi erat Dyrrachinis proeliis vehementer attenuata, et huic sic adiunxit octavam, ut paene unam ex duabus efficeret, atque alteram alteri praesidio esse iusserat. APIANO, ''Bel. Civ''. II, 79.</ref> arrodiando la unidá la nala izquierda de Pompeyo&thinsp;<ref>Apiano, ''Guerres civiles''. II, 79.</ref> y recibiendo honores pol so brillosu actuación.<ref>Apiano, ''Guerres civiles''. II, 82.</ref> Nesta batalla estremóse especialmente'l [[Primus pilus|primopilo]] de la unidá [[Cayo Crastino]],<ref>Xuliu César, ''Guerra civil''. III, 91: Erat C. Crastinus evocatus in exercitu Caesaris, qui superiore anno apud eum primum pilum in legione X duxerat, vir singulari virtute. Hic signu dato, "sequimini me," inquit, "manipoliares mei qui fuistis, et vestro imperatori quam constituistis operam date. Unum hoc proelium superest; quo confecto et ille suam dignitatem et nos nostram libertatem recuperabimus." Simul respiciens Caesarem, "faciam," inquit, "hodie, imperator, ut aut vivu mihi aut mortuo gratias agas." Haec cum dixisset, primus ex dextro cornu procucurrit, atque eum electi milites circiter CXX voluntarii eiusdem cohortis sunt prosecuti.</ref> quien resultó muertu.<ref>Xuliu César, ''Guerra civil''. III, 99, 2: Interfectus est etiam fortissime pugnans Crastinus, cuius mentionem supra fecimus, gladio in vos adversum coniecto. Neque id fuit falsum, quod ille in pugnam proficiscens dixerat. Sic enim Caesar existimabat, eo proelio excellentissimam virtutem Crastini fuisse, optimeque eum de se meritum iudicabat; Apiano, ''Guerres civiles''. II, 82.</ref>
 
La unidá volvió a Italia y a Roma, onde foi puesta a les órdenes de [[Marcu Antoniu]], qu'actuaba como gobernador de la Urbe n'ausencia de Xuliu César; ellí, xuntu col restu del exércitu protagonizó un motín pidiendo'l llicenciamientu de los sos veteranos y l'entrega de les tierres y pagos debíos, motín que solo foi aseláu al llegar Xuliu César, quien utilizó la psicoloxía de los sos soldaos p'apangalos y faer que deseyaren permanecer a los sos órdenes.<ref>Suetonio, ''Vides de los césares'', «Xuliu César». 70: Decimanos autem Romae cum ingentibus minis summoque etiam urbis periculo missionem et praemia flagitantes, ardente tunc in Africa bellu, neque adire cunctatus est, quanquam deterrentibus amicis, neque dimittere; sei una uoce, qua 'Quirites' eos pro militibus appellarat, tam facile circumegit et flexit, ut ei milites esse confestim responderint et quamuis recusantem ultro in Africam sint secuti; ac sic quoque seditiosissimum quemque et praedae et agri destinati tertia parte multauit; Apiano, ''Guerres civiles''. II 92-94; Casio Dion. XLII, 52, 1-2.</ref>