Diferencies ente revisiones de «Asturianu»
Contenido eliminado Contenido añadido
mSin resumen de edición |
|||
Llinia 23:
La reconocencia de la esistencia del idioma asturianu cuayó en 1974 cola fechura d'un garrapiellu d'intelectuales nomáu [[Conceyu Bable]], ya encumó en 1981 cola confecha de l'[[Academia de la Llingua Asturiana]] (ALLA). Los sos Estatutos vindiquen la codificación, y la tresmisión de la llingua como ún de los sos oxetivos cimeros. Dende 1982, l'Academia edita un boletín oficial, Lletres Asturianes (Ll.A.)
En cuantes a la codificación, la ''Gramática Bable'' de [[Cano Rodríguez]] (1976) supunxo un importante intentu: afitó la ortografía so la cenciellez ya menor distancia col castellanu. Nes siguientes décades ye perimportante'l llabor de l'ALLA, qu'espublizó, nel mesmu añu de la so fundación, les primeres ''Normes ortográfiques y entamos normativos'' (1981). Siguieren la ''Conxugación de verbos'' (1989), la ''Gramática de llingua asturiana'' (1998) y a lo cabero, el ''Diccionariu de llingua asturiana'' (2000).
Demientres los caberos años, les midíes pa protexer ya dar puxu a la llingua tienen llograo amenorgar l'asitiamientu de diglosia llantada a lo llargo los sieglos. Al endefechu, entá nun foi a rabicar el billingüismu espardíu n'Asturies, que ye inorganicu, ye dicir, que tiende a la meza de les dos variedaes llingüístiques implicaes, y asimétricu, esto ye, el castellanu sigui amenazando al asturianu.
Llinia 106:
Lo mesmo ha de caltenese en tiempos más recientes según se desprende de la encuesta de [[Llera Ramos]] efectuada en [[1991]]. La persistencia del
términu bable nos ambientes más familiarizaos cola tradición escrita puede ser la responsable de que, n'ocasiones, nos niveles populares «bable faiga sinónimu de
La insistencia na ''diversidá'' llingüística (ye dicir, l'intentu en desaniciar la referencia al idioma propiu pa falar sólo de «bables»), fizo de ''bable'' un [[heteroglotónimu]], qu'alquier un significáu despeutivu al ser usáu polos prexuicios políticos y estayes sociales contraries a la normalización del idioma.
Llinia 245:
L'asturianu tamién recibió bona parte del so léxicu de llingües allegaes, como'l [[castellanu]], el [[francés]], l'[[occitanu]] o'l [[gallegu]]. A traviés del castellanu, tamién llegaren pallabres d'idiomes más llonxanos.
N'orde d'importancia, el [[castellanismu]] asítiase nel primer llugar na llista d'emprestos al asturianu. Sicasí en dellos casos, pola mor del gran allegamientu ente‘l castellanu y l'asturianu ye bien lluendio saber si una pallabra ye un emprestu del castellanu, un resultáu común a les dos llingües dende'l llatín, o un emprestu del mesmu asturianu pal castellanu. Dalgunos castellanismos n'asturianu son ''echar'', ''antoxu'', ''guerrilla'', ''xamón'', ''siesta'', ''rexa'', ''hoxaldre'', ''vainilla'', ''xaréu'', la conxunción ''y'' nel asturianu central (asturianu medieval ''ye'') ''ocho'' (asturianu medieval ''vuechu'', senabrés y mirandés ''vuoitu''), ''privilexu'' (asturianu medieval ''privilleyu'').
El castellanu valió tamién d'intermediariu pa la llegada de pallabres d'otros idiomes, especialmente d'América. Por exemplu, pasando pel castellanu, llegaren pallabres del [[náhuatl]] (''cacagüesa, chicolate, tomate''), del [[quechua]] (''cóndor'', ''llama''), del [[caribe (llingua)|caribe]] (''caimán, caníbal, piragua'') o del [[arawak (llingua)|arawak]] (''iguana, furacán'').
Llinia 251:
Tamién pasaren pel castellanu delles pallabres veníes del [[inglés]] (''esprái, fútbol, güisqui, ḥoquei, water-polo''), o d'otres llingües: ''bumerán'' (de les llingües aboríxenes australianes, pasando pel inglés), ''cachalote'' (del [[portugués]]), ''caolín'' (del [[chinu]]), ''kamikaze'' (del [[xaponés]]), ''vampiru'' (del [[serbiu]]) o ''vodka'' (del [[rusu]]).
Dacuando, los '''emprestos del gallegu''' son lluendios d'identificar, pol allegamientu d'esta llingua coles variedaes más occidentales del dominiu llingüísticu astur. Suelen considerase pallabres d'orixe gallegu dalgunes como ''cachelos'', ''chombada'', ''falcatrúa'' o ''quimada''.
Los '''galicismos''' (pallabres tomaes del francés) y '''occitanismos''' apaecen bien ceo, lo que paez ñiciar que los contautos con xente d'alluendi los [[Pirineos]] fueren frecuentes, non namás al traviés del [[camín de Santiago]], sinón, tamién per vía marítima. Munches d'estes pallabres pertenecen n'efeutu al léxicu marín, anque na mayoría de los galicismos llegaren al asturianu per vía direuta, n'otros casos pasaren enantes pel castellanu.
Llinia 280:
=== Dígrafos ===
Dellos fonemes represéntense con un [[dígrafu]] (pareya de lletres):
{| {{tablaguapa}} width="50%" style="text-align: center;"
Llinia 306:
=== Otros grafemes ===
Pa reproducir sones de llingües daes, principalmente del [[español]] y del [[inglés]], delles vegaes empléguense les lletres j (''jota''), k (''ka'') y w (''uve doble''), anque nun formen parte propiamente del alfabetu asturianu. Ex: ''Jalisco'', ''Kuwait''.
=== Otres normes ===
| |||