Diferencies ente revisiones de «Xiísmu»

Etimológicamente, '''ChíaXía''' ye deriváu dende ''Shī`ah'', colectivamente, o ''Shī’ī'', sobromanera, significa “asociáu”, “facción”, “partíu”, o “siguidor.” Exactamente, el términu '''ChíaXía''' vien de la espresión ''shī'at 'A elī'', partíu, facción, o siguidor de [[Ali Ibn Abi Talib|Alí]]. Cuando [[Mahoma]] morrió nel añu [[632]] nun s'habilitara nenguna manera de decidir quién tenía qu'asocede-y, recurriéndose finalmente a un sistema tradicional d'eleición ente notables. El que tomaron partíu por Alí, primu y xenru de Mahoma, sin embargo, consideraron qu'él yera l'únicu sucesor lexítimu una y bones fuera la persona más allegada a Mahoma. Asina, negáronse a reconocer a los notables sucesivamente escoyíos pa desempeñar el papel de [[califa]]s o sucesores del profeta: [[Abu Bakr]], [[Umar ibn al-Jattab|Omar]] y [[Otmán]]. Tres la muerte d'esti postreru, Alí va ser finalmente escoyíu califa. Sin embargo, acusáu de socatrar la muerte del so predecesor, el so poder va ser contestáu por [[Mu'awiya]], gobernador de [[Siria]] y miembru de la familia de los [[Omeyas]], empecipiándose asina una guerra civil ente dambes facciones. Cuando dambos líderes aceptaron nel campu de batalla de [[Siffín]] someter les sos diferencies al dictame d'un árbitru independente, de les files de Alí va surdir una tercer facción, la de los [[jariyíḥarixí]]ye, que nun aceptaben l'arbitraxe. Esta facción asesinó a Alí nel [[661]], y el mesmu día trataron d'acabar tamién con Mu'awiya y col árbitru, ensin llogralo. Los partidarios de Alí punxeron entós les sos esperances nel so fíu [[Hasan ibn Ali|Hasan]], qu'arrenunció al poder, y depués en [[Husain ibn Ali|Husain]]. Ésti va socatrar una rebelión contra'l poder omeya. La so tarrecible muerte nel campu de [[Batalla de Karbala]] ([[Iraq]]), en [[680]], va marcar el principiu del cisma ente los xiínxiís y aquellos a'l que se va llamar más tarde [[sunnismosunismu|suníes]].

El destín tráxicu de Husain sescudió a una parte de los musulmanes y provocó una determinación de combatir hasta'l fin por un ideal de poder consideráu xusto y respetuoso colos fundamentos del islam primitivu. El martirio de Husain, finxu fundamental del chiismo (que lo conmemora tolos años con procesiones de penitentes) conviértese en símbolu de la llucha contra la inxusticia. Los descendientes de Husain, dirixentes o [[imam]]ye de la comunidá dáu'l calter hereditariu atribuyíu por ésta a la sucesión, tuvieron toos un destín tráxicu de cárcel y muerte. El poder temporal plantegaba pos un problema, que se solucionó gracies al fenómenu del tapecimientu o ''gayba''. El doceavu imam, o [[Mahdi]], sumió y una parte de la comunidá consideró que se despintara por medios sobrenaturales pero que siguiría vivu hasta'l so regresu a la fin de los tiempos, colo cual nun podía asocede-y naide. Asina punxeron fin a la cuestión, lo que dexó un acatamientu formal del poder políticu imperante. Los xiínxiíes que creyeron nesi tapecimientu fueron llamaos en delantre septimanos (pol númberu del imam sumíu) o [[ismailismo|ismailíes]] (pol nome del imam, Ismail). El restu de la comunidá, mayoritariu, consideró muertu a Ismail y siguió reconociendo como imames a los sos descendientes, razón pola cual fueron llamaos [[imamíes]]. Sin embargo, acabaron reconociendo'l so propiu fenómenu de tapecimientu: el doceavu imam, según la creyencia d'esti grupu, escapóse de la cárcel por medios sobrenaturales y sumió nel añu [[874]]. A los imamíes va llamáse-yos dende entós tamién duodecimanos. La esistencia del Imam Ocultu da una fuerte dimensión esotérica al chiismoxiísmu.

En cuantes que musulmanes, los xiínxiís reconocen los cinco [[pilastres del islam]], el [[Corán]], la [[Sunismosunismu|Sunna]] (siguen la sunna al traviés de la familia de Mahoma), y polo xeneral el cultu nun s'estrema externamente d'otres cañes del islam.

La figura del [[imam]], nesti casu, refierse al xefe supremu de la comunidá (equivalente al califa) y non al sentíu habitual de guía o director d'oración d'una mezquita (que ye'l qu'hai qu'entender cuando se fala por casu del imam [[JomeiniḤomeini]]).

Pa los xiínxiíes, Dios nun puede almitir que l'home camine escontra'l so perdición, por ello unvió a los profetes pa empone-y. La muerte de [[Mahoma]], sin embargo, punxo fin al ciclu proféticu según la creyencia xeneral del islam. Una y bones nun hai profetes, ye necesariu un garante espiritual de la conducta humana, que sía coles mesmes prueba de la veracidad de la relixón y guía de la comunidá: el [[imam]]. Ésti tien d'axuntar una serie de característiques que-y faigan ser l'home más perfectu del so tiempu: tratáu na relixón, xusto, desprovisto de defectos. Amás, tien cierta investidura sobrenatural otorgada pol profeta y pol imam precedente. El imam ye infalible.

El chiismoxiísmu considera qu'el Corán tien un mensaxe lliteral, interpretable por cualquier musulmán, que ye valederu. Sin embargo, esi mensaxe lliteral o exotérico ye de la mesma un mensaxe cifráu o esotérico que despinta conocencies que namá son interpretables por ciertos empecipiaos. Hai facciones xiín que sostienen que dichu mensaxe esotérico ye de la mesma metáfora d'un tercer mensaxe, más ocultu entá, y asina hasta siete niveles de esoterismo. El mensaxe últimu sía que non ye conocíu namá pol imam. El esoterismo (especialmente fuerte nel casu de los ismailíes) nun tien como tala repercusiones práctiques pa la mayoría de los fieles, que se llinden a siguir el mensaxe lliteral del Corán, pero ta bien rellacionáu cola institución del imanato y cola esistencia del clero y marca distancies col islam mayoritariu, que considera que cualquier creyente puede ser el so propiu intérprete del mensaxe divín.

L'aniciu del esoterismo xiín hai que buscalo na espansión inicial del chiismo por [[Irán]] y la rexón de [[País de ShamXam|ShamXam]], onde adquiriría característiques de les creyencies presistentes, en concretu de la filosofía [[neoplatonismoneoplatonismu|neoplatónica]] y del [[mazdeísmomazdeísmu]]. Los supuestos mensaxes ocultos estudiaos polos empecipiaos tienen munches característiques comunes con elles.

=== El clerocleru ===

Ta bien rellacionáu col esoterismo y el imamato. Cuidao que esiste un mensaxe invisible y cuidao que que lo conoz sigue vivu pero ta ocultu, ye necesariu un cuerpu d'intérpretes capaces de captar los signos unviaos pol imam dende'l so tapecimientu. Podría dicise tamién que como'l guía espiritual sigue vivu, la doctrina nun ta dafechu zarrada. Los intérpretes son los [[ulema]]s, más frecuentemente llamaos [[mulá]]s, entamaos jerárquicamentexerárquicamente según el so grau de iniciación.

Les diferencies en redol a la sucesión de ciertos imames son en bona midida l'aniciu de la formación de dellos grupos dientro del chiismoxiísmu; la sucesión del quintu llevó a la dixebra de los [[zaydíes]] y la del séptimu a los [[ismailíes]], que de la mesma s'estremaron pola sucesión del califa fatimí al-Mustansir.

La mayoría de los xiínxiíes encuádrense en cuatro grandes grupos: el de los [[imamíes]] o [[duodecimanos]], mayoritariu, el de los [[alawitas]] tamién duodecimanos, el de los [[zaydíes]] y los [[ismailíes]].

A ellos hai qu'añedir ciertos cultos asitiaos na periferia del islam, esto ye, que surdieron del chiismoxiísmu o de les cañes anteriores, o qu'entemecieron idees musulmanes y d'otres relixones, pero que non siempres son consideraos musulmanes. Los más destacaos son los [[drusos]] y los [[alevíes]].

Dende'l puntu de vista del calter de los imames estremaríense en: [[zaydíes]] (el imam ye namá un líder); entemedios (el imam ye hereditariu y ta empuestu por Dios —la mayoría de los xiín—xiíes—); y estremistes/estremistas o ghulat (el imam ye una manifestación de Dios, polo que son consideraos non-musulmanes —Alí-ilahis o Ahl-i Haqq, [[drusos]]—).

Los xiínxiíes constitúin güei ente un 10 y un 15% de los musulmanes. Son mayoritarios en [[Irán]], [[Azerbaiyán]], [[Iraq]], [[Bahréin]] y el sur del [[Líbano]], y esisten minoríes xiínxiíes n'otros llugares, especialmente en [[Siria]], [[Afganistán]] y [[Paquistán]].

El chiismoxiísmu septimano esiste na [[India]], [[Paquistán]], [[Siria]] y [[Yemen]].

Los alauíes son abondo numberosos en [[Siria]]. La familia del xefe de TaoEstáu siriu pertenez a esta confesión.