Diferencies ente revisiones de «Xiísmu»

| [[Aga ḤanKhan]], Gran [[Ayatolá]] de [[Irán]] y otros dependiendo de la secta

El '''xiísmu''' (o '''Chía''', n'[[árabe]]: '''شيعة'''; šīa) constitúi una de les principales cañes del [[islam]], al empar del [[sunismu]] y el [[ḥarixismuharixismu]].

Etimolóxicamente, '''Xía''' ye deriváu dende ''Shī`ah'', colectivamente, o ''Shī’ī'', sobromanera, significa “asociáu”, “facción”, “partíu”, o “siguidor.” Esactamente, el términu '''Xía''' vien de la espresión ''shī'at 'A elī'', partíu, facción, o siguidor d'[[Ali Ibn Abi Talib|Alí]]. Cuando [[Mahoma]] morrió nel añu [[632]] nun s'habilitara nenguna manera de decidir quién tenía qu'asocede-y, recurriéndose finalmente a un sistema tradicional d'eleición ente notables. El que tomaron partíu por Alí, primu y xenru de Mahoma, sin embargo, consideraron qu'él yera l'únicu sucesor lexítimu una y bones fuera la persona más allegada a Mahoma. Asina, negáronse a reconocer a los notables sucesivamente escoyíos pa desempeñar el papel de [[califa]]s o sucesores del profeta: [[Abu Bakr]], [[Umar ibn al-Jattab|Omar]] y [[Otmán]]. Tres la muerte d'esti postreru, Alí va ser finalmente escoyíu califa. Sin embargo, acusáu de socatrar la muerte del so predecesor, el so poder va ser contestáu por [[Mu'awiya]], gobernador de [[Siria]] y miembru de la familia de los [[Omeyas]], empecipiándose asina una guerra civil ente dambes facciones. Cuando dambos líderes aceptaron nel campu de batalla de [[Siffín]] someter les sos diferencies al dictame d'un árbitru independente, de les files de Alí va surdir una tercer facción, la de los [[ḥarixíharixí]]ye, que nun aceptaben l'arbitraxe. Esta facción asesinó a Alí nel [[661]], y el mesmu día trataron d'acabar tamién con Mu'awiya y col árbitru, ensin llogralo. Los partidarios de Alí punxeron entós les sos esperances nel so fíu [[Hasan ibn Ali|Hasan]], qu'arrenunció al poder, y depués en [[Husain ibn Ali|Husain]]. Ésti va socatrar una rebelión contra'l poder omeya. La so tarrecible muerte nel campu de [[Batalla de Karbala]] ([[Iraq]]), en [[680]], va marcar el principiu del cisma ente los xiís y aquellos a'l que se va llamar más tarde [[sunismu|suníessunís]].

<span style="color:#008000;">'''Verde'''</span>: zonas suníessunís, <span style="color:#ff0000;">'''Colloráu'''</span>: zonas chiíeschiís, <span style="color:#0000bb;">'''Azul'''</span>: IbadíesIbadís (Omán)]]

El destín tráxicu de Husain sescudió a una parte de los musulmanes y provocó una determinación de combatir hasta'l fin por un ideal de poder consideráu xusto y respetuoso colos fundamentos del islam primitivu. El martirio de Husain, finxu fundamental del chiismo (que lo conmemora tolos años con procesiones de penitentes) conviértese en símbolu de la llucha contra la inxusticia. Los descendientes de Husain, dirixentes o [[imam]] ye de la comunidá dáu'l calter hereditariu atribuyíu por ésta a la sucesión, tuvieron toos un destín tráxicu de cárcel y muerte. El poder temporal plantegaba pos un problema, que se solucionó gracies al fenómenu del tapecimientu o ''gayba''. El doceavu imam, o [[Mahdi]], sumió y una parte de la comunidá consideró que se despintara por medios sobrenaturales pero que siguiría vivu hasta'l so regresu a la fin de los tiempos, colo cual nun podía asocede-y naide. Asina punxeron fin a la cuestión, lo que dexó un acatamientu formal del poder políticu imperante. Los xiíesxiís que creyeron nesi tapecimientu fueron llamaos en delantre septimanos (pol númberu del imam sumíu) o [[ismailismoismailismu|ismailíesismailís]] (pol nome del imam, Ismail). El restu de la comunidá, mayoritariu, consideró muertu a Ismail y siguió reconociendo como imames a los sos descendientes, razón pola cual fueron llamaos [[imamíesimamís]]. Sin embargo, acabaron reconociendo'l so propiu fenómenu de tapecimientu: el doceavu imam, según la creyencia d'esti grupu, escapóse de la cárcel por medios sobrenaturales y sumió nel añu [[874]]. A los imamíes va llamáse-yos dende entós tamién duodecimanos. La esistencia del Imam Ocultu da una fuerte dimensión esotérica al xiísmu.

La figura del [[imam]], nesti casu, refierse al xefe supremu de la comunidá (equivalente al califa) y non al sentíu habitual de guía o director d'oración d'una mezquita (que ye'l qu'hai qu'entender cuando se fala por casu del imam [[ḤomeiniKhomeini]]).

La mayoría de los xiíes encuádrense en cuatro grandes grupos: el de los [[imamíesimamís]] o [[duodecimanos]], mayoritariu, el de los [[alawitas]] tamién duodecimanos, el de los [[zaydíeszaydís]] y los [[ismailíesismailís]].

Dende'l puntu de vista del calter de los imames estremaríense en: [[zaydíeszaydís]] (el imam ye namá un líder); entemedios (el imam ye hereditariu y ta empuestu por Dios —la mayoría de los xiíes—); y estremistes/estremistas o ghulat (el imam ye una manifestación de Dios, polo que son consideraos non-musulmanes —Alí-ilahis o Ahl-i Haqq, [[drusos]]—).

Los xiíes constitúin güei ente un 10 y un 15% de los musulmanes. Son mayoritarios en [[Irán]], [[AzerbaixánAzerbaiján]], [[Iraq]], [[BaḥréinBahrain]] y el sur del d'[[El Líbanu]], y esisten minoríes xiíes n'otros llugares, especialmente en [[Siria]], [[AfganistánAfghanistán]] y [[PaquistánPakistán]].

El xiísmu septimano esiste na [[India]], [[PaquistánPakistán]], [[Siria]] y [[YemeYemen]].

Los drusos atópense sobremanera na rexón asitiada ente'l sur del d'[[El Líbanu]], los altos del [[Golán]] y el norte de d'[[Israel]].

Los zaydíes atópense principalmente en [[YemeYemen]].