Diferencies ente revisiones de «Baxu alemán»

Contenido eliminado Contenido añadido
Llinia 275:
Antiguamente usábase'l xenitivu en llugar del dativu pa la primera construcción. ''Des Fischer siene Fru''<ref>Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik. Verlag Max Niemeyer, Halle an der Saale 1914, § 401</ref>
 
=== Plural ===
El plural, igual que n'altoalemán, construise de diversos xeitos:
{| class="wikitable"
!Desinencia
!Singular
!Plural
!Altoalemán
!Asturianu
|-
|[[Umlaut]]
|dat Huus
|de Hüüs
|das Haus, die Häuser
|la casa, les cases
|-
|Allargamientu
de vocal
|de Dag
|de Daag(/e/n)
|der Tag, die Tage
|el día, los díes
|-
|Terminación en -(e)n
|de Disch
|de Dischen
|der Tisch, die Tische
|la mesa, les meses
|-
|Terminación en -er
|dat Kleed
|de Kleder
|das Kleid, die Kleider
|el vestíu, los vestíos
|-
|Terminación en -er con Umlaut
|dat Book
|de Böker
|das Buch, die Bücher
|el llibru, los llibros
|-
|Terminación -s
|de Arm
|de Arms
|der Arm, die Arme
|el brazu, los brazos
|-
|Sin cambeos
|de Fisch
|de Fisch
|der Fisch, die Fische
|el pexe, los pexes
|-
|irregulares
|de Mann
|de Mannslüd (tamién ''de Manns'')
|der Mann, die Männer
|l'home, los homes (lliteral "Xente d'home")
|}
 
=== Pronomes ===
==== Pronomes personales ====
{| class="wikitable"
!bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Númberu
!bgcolor="FFDEAD" width="50" align="center" | Persona
!bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Xéneru
!bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Nominativu
!bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Acusativu
|bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Acusativu (Frisia oriental)
|bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Acusativu (Ostfalia)
|-
| rowspan="5" | [[Singular]]
| 1.
| &nbsp; || ik || mi || mi || mik
|-
| 2.
| &nbsp; || du || di || di || dik
|-
| rowspan="3" | 3.
| Masculín || he(i) || em/sik || hum || ö(h)ne
|-
| Feminín|| se(i) || ehr/sik || höhr/höör || se(i)
|-
| Neutru || dat/et || dat/sik || || et
|-
| rowspan="3" | [[Plural]]
| 1.
| &nbsp; || wi || u(n)s || uns || üsch
|-
| 2.
| &nbsp; || ji, (j)it (südwestf.)<ref>Vgl. Kartenmaterial auf [http://www.regionalsprache.de/ regionalsprache.de]</ref> || ju, juch,<ref>Bei [[Ulrich Jahn]]: ''[[OldWikisource:Dei Fischer un syne Fruu|Dei Fischer un syne Fruu]]''. In: ''Volksmärchen aus Pommern und Rügen'' l, Norden/Leipzig 1891, auf [[Wikisource]]</ref><ref>Bei [[Wolfgang Rieck (Musiker)|Wolfgang Rieck]]: [http://www.wolfgang-rieck.de/de/programme/land_in_sicht/liedtexte Stephan Jantzen, 17. Dezember 1873, „Jungs hollt juch fast“]</ref> (verschriftlicht auch als jug),<ref name="reuter">Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 3, Neumünster 1961, Sp. 1106, so bei [[Fritz Reuter]], Beispiele auf [[Wikisource]]: ''[[OldWikisource:Ut de Franzosentid|Ut de Franzosentid]]'', ''[[OldWikisource:Eine alte Kinderfrau|Eine alte Kinderfrau]]'', ''[[OldWikisource:Ik weit einen Eikbom|Ik weit einen Eikbom]]''</ref><ref>Vergleiche auch [http://www.google.com/#q=k%C3%BCmmt%20h%C3%BC%C3%BCt%20ju&nfpr=1&ei=JVvTTeWuF8nm-gbdhPjQCg&sqi=2&start=0&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.&fp=1f5666f4213119c7 Google-Suche ju], [http://www.google.com/#q=k%C3%BCmmt%20h%C3%BC%C3%BCt%20juch&nfpr=1&ei=JVvTTeWuF8nm-gbdhPjQCg&sqi=2&start=0&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.&fp=1f5666f4213119c7 Google-Suche juch], [http://www.google.com/#q=k%C3%BCmmt%20h%C3%BC%C3%BCt%20jug&nfpr=1&ei=JVvTTeWuF8nm-gbdhPjQCg&sqi=2&start=0&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.&fp=1f5666f4213119c7 Google-Suche jug]</ref> ji, ink (südwestf.)<ref>Vgl. Kartenmaterial auf [http://www.regionalsprache.de/ regionalsprache.de]</ref> || jo || jehre
|-
| 3.
| &nbsp; || se || jem/jüm/ehr/se(i) || höhr || sik
|}
 
==== Pronomes posesivos ====
{| class="wikitable"
!bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Númberu
!bgcolor="FFDEAD" width="50" align="center" | Persona
!bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Xéneru
!bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Nominativu (Un poseyedor)
!bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Acusativu (Un poseyedor)
!bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Nominativu (Dellos poseyedores)
!bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | Acusativu (Dellos poseyedores)
|-
| rowspan="4" | Singular
| 1.
| &nbsp; || mien || mien(en) || mien || mien
|-
| 2.
| &nbsp; || dien || dien(en) || dien || dien
|-
| rowspan="2" | 3.
| Masculín || sien || sien(en) || sien || sien
|-
| Femenín || ehr || ehr(en) || ehr || ehr
|-
| rowspan="3" | Plural
| 1.
| &nbsp; || u(n)s || u(n)s(en) || u(n)s || u(n)s
|-
| 2.
| &nbsp; || ju(un), jug(e/n)<ref name="reuter" /> || ju(un), jug(e/n) || juun || juun
|-
| 3.
| &nbsp; || (jem-)ehr || (jem-)ehr(en) || (jem-)ehr || (jem-)ehr
|}
 
=== Axetivos ===
Declínense igual que n'alemán estándar, cola pecularidá de que la raíz de nominativu/acusativu del neutru puede ser ''-es'' o ''-et''
 
=== Conxugación verbal ===
Los verbos distinguen dos tiempos, presente y pretéritu, y dos modos, indicativu y suxuntivu.
La desinencia de plural ye única pa toles persones. Ésta ye al oeste del ríu [[Elba]] -(e)t y a l'este d'ésti -(e)n
 
El baxoalemán namás conoz un participiu, el participiu perfeutu (''Partizip II'' en alemán estándar), mientres que'l ''Partizip I'' de l'alemán estándar nun esiste nesta llingua, nel so llugar utilízase una forma de [[xerundiu]] que tamién ye mui usual nel alemán estándar coloquial, el [[Xerundiu renanu]]:
 
* Baxoalemán: ''Ik bün an't maken''
* [[Neerlandés]]: ''Ik ben aan het maken''
* Alemán coloquial: ''Ich bin am machen''
* Alemán estándar: ''Ich mache''
* Alemán con ''Partizip I'' (usu lliterariu): ''Ich bin machend''
* [[Inglés]]: ''I'm making''
* Asturianu: Toi faciendo
 
=== Pretéritu ===
Construise como n'alemán estándar utilizando el verbu auxiliar ''hebben''.
 
=== Futuru ===
Futuru col modal ''sölen/schölen/zullen/sallen/schaelen'', "deber". cf. hd. ''sollen''.
* ''Ik schal na School gahn'' lliteral ''Debo dir a la escuela'', puede significar tanto "debo dir" como "diré". cf. hd. ''Ich soll zur Schule gehen''
 
Futuru col verbu ''waarn'', "llegar a ser". cf. hd. ''werden''. Usu habitual nel alemán estándar
* ''Ik waar morgen to School gahn'' cf. hd. ''Ich werde morgen zur Schule gehen''
 
Simplemente con alverbios temporales que ya falen del futuru puede utilizase una forma verbal de presente, como n'alemán estándar.
* ''Ik gah morgen na School to'' cf. hd. ''Ich gehe morgen zur Schule''. (Mañana voi a la escuela)
 
=== Prefixu ''ge-'' ===
Esti prefixu utilízase'n dellos dialeutos pa formar los participios perfectos, como n'alemán estándar, mientres que n'otros dialectos nun apaez. Les razones nun tan nidies entá. N'ostfalianu el prefixu ''ge-'' pasa inclusu a ''e-''.
 
== Dellos poetes y escritores en baxoalemán ==
<div class="references-small" style="-moz-column-count:4; column-count:4;">
* [[Oswald Andrae]]
* [[Hermann Bärthel]]
* [[Korl Biegemann]]
* [[Hein Bredendiek]]
* [[John Brinckman]]
* [[Reimer Bull]]
* [[Ewald Christophers]]
* [[Heinrich Deiters (Schriftsteller)|Heinrich Deiters]]
* [[Johannes Diermissen]]
* [[Georg Droste]]
* [[Arnold Dyck]]
* [[Reuben Epp]]
* [[Johann Hinrich Fehrs]]
* [[Gorch Fock (Schriftsteller)|Gorch Fock]] (Johann Wilhelm Kinau)
* [[Klaus Groth]]
* [[August Hinrichs]]
* [[Moritz Jahn (Autor)|Moritz Jahn]]
* [[Rudolf Kinau]]
* [[Christine Koch]]
* [[Jürgen Kropp]]
* [[Hinrich Kruse]]
* [[Albert Mähl]]
* [[Joachim Mähl]]
* [[Eli Marcus]]
* [[Friedrich Ernst Peters]]
* [[Fritz Reuter]]
* [[Walter Rothenburg]]
* [[Heinrich Schacht (Schriftsteller)|Heinrich Schacht]]
* [[Jochen Schimmang]]
* [[Ernst-Otto Schlöpke]]
* [[Heinrich Schmidt-Barrien]]
* [[Martin Selber]]
* [[Wilhelmine Siefkes]]
* [[Wolfgang Sieg]]
* [[Julius Stinde]]
* [[Rudolf Tarnow]]
* [[Jack Thiessen]]
* [[Augustin Wibbelt]]
* [[Alwine Wuthenow]]
</div>
 
[[Categoría:Artículu sin acabar]]