El primer nacionalismu vascu d'esquierdes ye [[Acción Nacionalista Vasca]] ([[EAE-ANV]]), con ciertu pesu nel periodu republicanu. Nesta dómina, les demandes nacionalistes d'[[autonomía]] reconoceránse cuando'l güelpe d'estáu de [[1936]] cuadno se firmará'l [[Estatutu d'Estella]] pal [[País Vascu]]. Cola cayía de [[Vizcya]] en [[1937]] y la rendición de les [[milicies vasques]] en [[Santoña]] ([[Pactu de Santoña]]), fina esti breve períodu d' autonomía moderna. Mientres la primer fase del franquismu la parte sur del [[País Vascu]] viviu algunos episodios de guerrilla (o [[maquis]]). En [[1959]] xurde [[ETA]], que escomencipiará la so actividá armada de magar [[1968]]. Nesti períodu, ente otros atentaos, [[ETA]] asasinó a [[Carrero Blanco]], consideráu como'l posible continuador del réxime dictatorial.
