Diferencies ente revisiones de «Theobroma cacao»
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición |
Traducción del artículu d'eswiki |
||
Llinia 21:
[[Archivu:Theobroma cacao2.jpg|thumb|250px|Detalle de les flores.]]
'''''Theobroma cacao'' <small>[[L.]]</small>''' ye'l [[nome científicu]] que recibe l''''árbol del cacáu''', planta de fueya perenne de la familia [[Malvaceae]]. ''Theobroma'' significa'n [[idioma griegu|griegu]] «alimentu de los dioses»;<ref>[[Jorge León]] (2000). [http://books.google.es/books?id=NBtu79LJ4h4C&pg=PA45&dq=linneo+alimento+de+los+dioses+cacao&hl=es&sa=X&ei=tvULU8jXGI-07Qbz0YGIAw&ved=0CEgQ6AEwBA#v=onepage&q=Theobroma%20cacao&f=false ''Botánica de los cultivos tropicales''].</ref> ''cacáu'' deriva del [[náhuatl]] «cacáhua».
== Etimoloxía de la palabra Cacáu / Cocoa ==
[[Archivu:Matadecacao.jpg|thumb|Frutos de cacáu nel árbol.]]
El cacáu usábase nel Méxicu precolombinu como moneda de cambiu (nos intercambios comerciales ente los nativos). Por ello la palabra ''Cacahuatl'' tien el so orixe nel verbu comprar, qu'en náhuatl o mexicanu dizse Cohua, nitla- (almítese tamién la forma Coa, nitla- ). Esti verbu, como munchos otros en náhuatl, tien una forma camudada que los estudiosos del idioma llamen ''frecuentativu'', en Cohcohua, nitla-. Sólo falta esplicar que'l sufixu TL ye un sufixu nominal.
Nel Méxicu actual al cacáu llámenlu tamién cocoa. La sílaba inicial ''coh'' se conviértese'n ''co'' pol vezu impuestu polos misioneros que fueron a evanxelizar allá d'omitir la H (o saltín) por entender que la so pronunciación ye una oclusión brusca de la glotis (y non una consonante). Sicasí, dellos flaires, como Bernardino de Sahagún, sí marcaben la sílaba inicial reduplicada con saltín mediante un acentu circunflexu (Cô) ya'l so soníu puede pronunciase como una H alemana, esto ye, una lletra que se pronuncia de forma asemeyada a la J española, pero non nel gargüelu como la J española (que ye fuerte) sinón como un soplíu sele formáu na parte delantera del paladar.
La etimoloxía d'esta palabra ye mui curiosa. Los flaires españoles que llegaron a Méxicu pa evanxelizar y se mandaron del idioma mexicanu p'acceder a los indíxenes, alcontráronse col problema de que teníen de dar una escritura a un idioma con soníos propios y resolvieron el problema como pudieron, non siempre de mou acertáu.
Unu de los problemes qu'alcontraron yera cómo representar una vocal A que de vezu tendía a tracamundiase cola E. Esti yera'l casu de la palabra ''Cacahuate'', ''Cacahuete'' o ''Maní''. Finalmente optaron por representar el soníu (A / E) a la manera castellana (bien con ''A'', bien con ''E''), cosa que puede constatase nel ''Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana'' de Rémi Simeon o en milenta testos clásicos:
[Rocíu: Ahuachtli / Ahuechtli]
[Inda non: Ayamo / Ayemo]
[Antes / De antes: Ye / Ya]
Poro la palabra Cacahuatl / Cacahuetl tien una etimoloxía común cola de la palabra ''Frijól'' (Etl).
Por embargu, la palabra ''Cocoa'' (Chocolate / Cacáu), al representase como Cacahuatl presenta una variación vocálica daqué diferente (A / O).
Sin pretender una esposición completa d'esa mutación, convién poner un exemplu pa esclarialo:
Karen Dakin, estudiosa del náhuatl como llingua que deriva del ''yutoazteca'' y del ''protoyutoazteca'', constató que'l náhuatl nun ye una llingua aisllada sinón que ta emparentada con otres, como lo son el comanche, el cora, el huichol o'l luiseño. Y sacó unos raigaños comunes (qu'identifica como ''yutoazteca'' y ''protoyutoazteca''). Espublizó estos trabayos nel tomu 20 de los ''Estudios de Cultura Náhuatl'' qu'edita la Universidad Nacional Autónoma de México.
Asina pudo constatar que munches palabres sufren mutaciones vocáliques al evolucionar del protoyutoazteca al náhuatl clásicu. Y qu'en dellos casos una vocal A tresformase en O. Ye'l casu de la palabra protoyutoazteca ''paya'', nel luiseño ''pá:ya-t'', que nel náhuatl clásicu de Rémi Simeon, apaez como ''Ayotl'' (Tortuga), polo que yá nun tien la ''P'' inicial y amiesta'l sufixu nominal en -Tl. A nós interésanos ilustrar que la vocal A del protoyutoazteca deriva al náhuatl clásicu en O.
Esta mutación vocálica (A / O) vien favorecida por tratase de vocales abiertes con una articulación imprecisa, lo que posibilitó que lleguen a identificase (por error) les palabres cacahuete (cacagüés) y cacao (cacáu), que nel náhuatl clásicu vienen escribiéndose (les dos) como ''Cacahuatl'', sin qu'ello signifique que la so pronunciación ye dafechu cola vocal A, porque nun casu tira a ''E'' y nel otru a ''O''.
Obviamente nun ye l'únicu casu nel qu'asocede esti tracamundiu vocálicu. Cualquier interesáu nesta llingua puede constatar que la so escritura nunca quedó definida dafechu.
Si tuviéramos que traducir la palabra Cocoa al asturianu, lo más acertao seique sedría facelo por cacáu o chocolate. Pero, curiosamente, la palabra ''chocolate'' vien de ''xocolatl'' que significa ''agua amarga'', que vien del axetivu ''xococ'' (que de vezu traduzse por ''amargo'' / ''afrutao'').
== Otres acepciones ==
La palabra puede referise a trés conceptos mui rellacionaos ente ellos:
# '''Cacáu''' puede referise, en primer llugar, al frutu del cacaoteru, árbol asemeyáu a la palmera, entendiendo esti bien como la panoya que crez direutamente del troncu, o bien como les semilles conteníes nesi frutu.
# En segundu llugar, el '''cacáu''' ye tamién el productu que resulta de la [[formentación]] ya'l secáu d'eses semilles (o ''fabes'' o ''maraques'') del frutu del árbol del cacáu. El cacáu, entendíu asina, ye'l componente básicu del [[chocolate]].
# Por último, llámase amás '''cacáu''' al [[cacáu en polvu|polvu secu]] que se produz moliendo los granos y estrayendo, total o parcialmente, la [[grasa]] o [[mantega de cacáu]].
== La planta ==
''Theobroma cacao'' ye'l nome del árbol del cacáu (o cacaoteru). Comenzó na [[Amazonia]] Suramericana y estendióse fasta'l sur de Méxicu poles rutes comerciales que teníen les diferentes civilizaciones natives. El ''Xocolatl'', nome col que se conoz comúnmente anguaño ye orixinariu de la llingua Nahuatl de Méxicu y asina ''(Chocolate)'' ye como los españoles introduxéronlu n'[[Europa]].
El '''cacaoteru''' ye un árbol que necesita humedá y calor. Ye de fueya [[perennifolio|perenne]] y alcuéntrase siempre'n florecimientu, crez ente los 6 y los 10 [[metru|m]] d'altura. Necesita solombra (crecen na solombra d'otros árboles de más altor como'l [[cocoteru]] ya'l [[plataneru]]), proteición del vientu ya un suelu ricu y porosu; pero nun se da bien nes tierres baxes de vapores cálientes. L'altor ideal ye, más o menos, a 400 [[Nivel de la mar|msnm]]. El terrén tien de ser ricu en [[nitróxenu]] y en [[potasiu]], ya'l clima húmedu, con una temperatura ente los 20 [[Grau Celsius|°C]] y los 30 °C.
Árbol caulífloru (flores y frutos nacen direutamente del tallo y rames). Les sos flores son pequeñes, de [[color rosa]], y los frutos crecen de forma inusual: direutamente del [[tallu|troncu]] y de les rames más antigues. Les flores son polinizaes por unes pequeñes [[Diptera|mosques]]. El frutu ye una [[baya]] llamada ''maraca'' o ''panoya'', que tien forma de [[calabacín]] allargáu, vuélvese bermeyu o mariellu púrpura y pesa aproximadamente 450 [[gramu|g]] cuando madura (de 15 a 30 [[metru|cm]] de llargor por 7 a 12 d'anchor). Un árbol principia a producir cuando tien ente 4 y 5 años. Nun añu, cuando madura, puede tener 6.000 flores pero sólo 20 maraques. Anque los frutos maduren demientres l'añu enteru, normalmente faense dos colleches: la principal (que principia pal final de la estación lluviosa y sigue fasta'l principiu de la estación seca) y la intermedia (al principiu del siguiente periodu de lluvies), y necesítense de cinco a seyes meses ente la fertilización y la collecha.
== Taxonomía ==
| |||