Diferencies ente revisiones de «Disprosiu»

|isótopu1_productu = ¹⁵⁰[[GadolinioGadoliniu|Gd]]

El '''disprosiodisprosiu''' ye un [[elementu químicu]] que'l so símbolu ye '''Dy''' y el so [[númberu atómicu]] ye 66. Ye un [[metal de transición]] incluyíu nel grupu de los [[lantánidos]] o tierres rares de color blancu plata. Foi identificáu per primer vegada en 1886 por [[Paul Émile Lecoq de Boisbaudran]], pero nun foi posible llograr una amuesa pura hasta la década de 1950, col métodu de [[intercambiu iónicu]]. Na naturaleza'l disprosiodisprosiu atópase formáu por 7 isótopos, y nun esiste na corteza terrestre en forma aisllada sinón en compuestos xuntu con otros lantánidos.

El disprosiodisprosiu ye una [[tierra rara]] que presenta rellumu metálicu plateado. Ye tan blandu que puede ser cortáu con una navaya, y puede ser procesáu por máquines ensin emitir chispes, si evita'l sobrecalentamientu. Les sos propiedaes pueden trate bien afectaes por cantidaes bien pequenes d'impureces.<ref name="CRC">{{cita llibro| editor = Lide, David R.| capítulu = Dysprosium| añu = 2007–2008| títulu = CRC Handbook of Chemistry and Physics| volume = 4| páxines = 11| allugamientu = Nuevu&nbsp;York| editorial = CRC Press| isbn = 978-0-8493-0488-0}}</ref>

El disprosiodisprosiu, dempués del holmiu, tien el momentu magnéticu más altu ente tolos elementos,<ref name=nbb>{{cita llibro|apellíos = Emsley| nombre = John| títulu = Nature's Building Blocks| editorial = Oxford University Press| añu = 2001| allugamientu = Oxford|url=http://books.google.com/?id=j-Xu07p3cKwC&pg=PA131|páxines = 129–132| isbn = 0-19-850341-5}}</ref> especialmente a baxes temperatures.<ref name="krebs">{{cita llibro|títulu = The History and Use of our Earth's Chemical Elements|autor = Krebs, Robert Y.|capítulu = Dysprosium|páxines = 234–235|editorial = Greenwood Press|añu = 1998|isbn = 0-313-30123-9}}</ref> Tien un ordenamientu ferromagnético simple a temperatures per debaxo de los 85 K (-188,2&nbsp;°C). Sobre dicha temperatura, tornar a un estáu antiferromagnético helicoidal el cual tolos momentos atómicos nuna capa de planu basal particular tán en paralelu, y empobinaos nun ángulu fixu al respective de los momentos de les capes axacentes. Esti inusual antiferromagnetismo camudar nun estáu de desorde (paramagnético) a 179 K (-94&nbsp;°C).<ref>{{cita publicación|publicación = IRM Quarterly|añu = 2000|volume = 10|númberu = 3|páxina = 6|autor = Jackson, Mike|editorial = Institute for Rock Magnetism|url =http://www.irm.umn.edu/quarterly/irmq10-3.pdf|títulu=Wherefore Gadolinium? Magnetism of the Rare Earths|formatu = PDF}}</ref>

El disprosiodisprosiu aváfase amodo nel aire y quémase rápido pa dar [[óxidu de disprosiodisprosiu (III)]]:

Ye bastante electropositivo y reacciona amodo cola agua frío y abondo rápido cola agua caliente pa formar hidróxidu de disprosiodisprosiu (III), con amenorgamientu del [[hidróxenu]] de l'agua a hidróxenu molecular:

El disprosiodisprosiu metálicu reacciona puxantemente con tolos [[halóxenos]] sobre los 200&nbsp;°C:

Amás eslleir rápido n'ácidu sulfúrico esleíu pa formar soluciones que contienen al ión Dy³⁺ en forma de complexu nonaaquo-disprosiodisprosiu (III), [Dy(OH₂)₉]³⁺, de color mariellu maciu:<ref>{{cita web| url =https://www.webelements.com/dysprosium/chemistry.html| títulu =Chemical reactions of Dysprosium| editorial=Webelements| fechaacceso=16 d'agostu de 2012}}</ref>

El compuestu resultante, [[sulfatu de disprosiodisprosiu (III)]], ye notoriamente paramagnético.

[[Archivu:Dysprosium-sulfate.jpg|left|thumb|upright|Sulfatu de disprosiodisprosiu (III), Dy₂(SO₄)₃]]

Los haluros de disprosiodisprosiu, como DyF₃ y DyBr₃, tienden a tomar colores amarellentaos. L'óxidu de disprosiodisprosiu (III), tamién conocíu como disprosia, ye un polvu blanco que ye altamente magnéticu, inclusive más que l'óxidu de fierro.<ref name="krebs"/>

El disprosiodisprosiu combinar con dellos non metales a altes temperatures pa formar compuestu binarios, con estaos d'oxidación +3 y dacuando +2, como por casu DyN, DyP, DyH₂ y DyH₃; DyS, DyS₂, Dy₂S₃ y Dy₅S₇; DyB₂, DyB₄, DyB₆ y DyB₁₂, según Dy₃C y Dy₂C₃.<ref name=patnaik>{{cita llibro|apellíos =Patnaik|nome =Pradyot|añu = 2003|títulu =Handbook of Inorganic Chemical Compounds|editorial = McGraw-Hill|páxines = 289–290| isbn =0-07-049439-8|url= http://books.google.com/?id=Xqj-TTzkvTEC&pg=PA243|fechaacceso = 6 de xunu de 2009}}</ref>

El carbonatu de disprosiodisprosiu (III), Dy₂(CO₃)₃, y el sulfatu, Dy₂(SO₄)₃, resulten de reacciones similares.<ref name=heiserman>{{cita llibro|títulu=Exploring Chemical Elements and their Compounds|autor = Heiserman, David L.|páxines = 236–238|editorial = TAB Books|isbn = 0-8306-3018-X|añu = 1992}}</ref> Munchos compuestos de disprosiodisprosiu son solubles n'agua, anque'l carbonatu de disprosiodisprosiu tetrahidratado (Dy₂(CO₃)₃·4H₂O) y el oxalato de disprosiodisprosiu decahidratado (Dy₂(C₂O₄)₃·10H₂O) son dambos insolubles n'agua.<ref name="perry">{{cita llibro |títulu = Handbook of Inorganic Compounds |autor=Perry, D. L. |páxines = 152–154|añu = 1995|isbn = 0-8493-8671-3|editorial = CRC Press}}</ref><ref>{{cita publicación|título = Zur Kenntnis der Verbindungen deas Dysprosiums|páxines = 1274–1280|nome = G.|apellíu = Jantsch|doi = 10.1002/cber.19110440215|publicación = Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft|volume = 44|númberu = 2|añu = 1911|last2 = Ohl|first2 = A.}}</ref>

El disprosiodisprosiu natural ta compuestu de 7 [[isótopu]]s: ¹⁵⁶Dy, ¹⁵⁸Dy, ¹⁶⁰Dy, ¹⁶¹Dy, ¹⁶²Dy, ¹⁶³Dy, y ¹⁶⁴Dy. Toos ellos considérense estables, a pesar de que ¹⁵⁶Dy aparra por [[desintegración alfa]] con una [[vida media]] de más de 1×10¹⁸&nbsp;años. De los isótopos naturales, ¹⁶⁴Dy ye'l más abondosu correspondiendo a un 28%, siguíu por ¹⁶²Dy con un 26%. El menos abondosu ye ¹⁵⁶Dy con 0.06%.<ref name="nubase">{{cita publicación|título=Nubase2003 Evaluation of Nuclear and Decay Properties|publicación=Nuclear Physics A|volume=729|páxines=3–128|editorial=Atomic Mass Data Center|añu=2003|doi=10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001|autor=Audi, G.|bibcode=2003NuPhA.729....3A|last2=Bersillon|first2=O.|last3=Blachot|first3=J.|last4=Wapstra|first4=A.H.}}</ref>

Ventinueve [[radioisótopo]]s fueron sintetizaos, con mases atómiques que varien ente 138 y 173. El más estable d'ellos ye ¹⁵⁴Dy con una vida media d'aprosimao 3{{y|6}}&nbsp;años, siguíu por ¹⁵⁹Dy con una vida media de 144.4&nbsp;díes. El menos estable ye ¹³⁸Dy con una vida media de 200&nbsp;[[milisegundo|ms]]. Los radioisótopos que son más llixeros que los isótopos estables tienden a aparrar principalmente por [[desintegración beta]] β⁺, ente que aquellos que son más pesaos tienden a aparrar por desintegración β⁻, con delles esceiciones. ¹⁵⁴Dy aparra principalmente por desintegración alfa, y ¹⁵²Dy y ¹⁵⁹Dy aparren principalmente por [[captura electrónica]].<ref name="nubase"/> El disprosiodisprosiu tien amás siquier 11 isómeros metaestables, con mases atómiques ente 140 y 165. El más estable d'ellos ye ^165mDy, que tien una vida media de 1.257&nbsp;minutos. ¹⁴⁹Dy tien dos isómeros metaestables, de los cualos el segundu, ^149m2Dy, tien una vida media de 28&nbsp;[[nanosegundo|ns]].<ref name="nubase"/>

En 1878, afayáronse minerales de [[erbiu]] que conteníen óxidos de [[holmiu]] y [[tuliu]]. En París en 1886 el químicu francés [[Paul Emile Lecoq de Boisbaudran|Paul Émile Lecoq de Boisbaudran]], mientres trabayaba col óxidu de [[holmiu]], consiguió dixebrar óxidu de disprosiodisprosiu a partir d'este.<ref>{{cita publicación|publicación = Comptes Rendus|volume = 143|páxines = 1003–1006|url = http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k3058f/f1001.chemindefer|títulu = L'holmine (ou terre X de M Soret) contient au moins deux radicaux métallique (Holminia contains at least two metal)|idioma = francés|añu = 1886|autor = Paul Émile Lecoq de Boisbaudran}}</ref> El so procedimientu pa dixebrar el disprosiodisprosiu basar n'eslleir l'óxidu de disprosiodisprosiu n'ácidu, y depués añedir [[amoniacu]] pa bastiar el [[hidróxidu]]. Sicasí namá lo llogró a partir del so óxidu dempués de 30 intentos. Por ello denominó ''disprosiodisprosiu'' al nuevu elementu, del griegu ''dysprositos'' (δυσπρόσιτος), que significa "malo de llograr". Aun así, l'elementu nun foi dixebráu nuna forma pura hasta dempués del desenvolvimientu de les técniques d'intercambiu d'iones desenvueltes por [[Frank Spedding]] na [[Iowa State University]] a empiezos de la década de 1950.<ref name=nbb/>

Como anécdota, en 1950, [[Glenn T. Seaborg]], [[Albert Ghiorso]], y Stanley G. Thompson bombardearon ²⁴¹[[Americium|Am]] con iones d'heliu, produciendo átomos con un númberu atómicu 97 y que se paecía enforma al so vecín lantánido [[terbiu]]. Por cuenta de que terbioterbiu foi nomáu asina por [[Ytterby]], la ciudá onde esti y dellos otros elementos fueron descubiertos, esti nuevu elementu foi llamáu [[berkeliu]] pela ciudá na cual foi sintetizáu. Sicasí, cuando l'equipu d'investigación afayó l'elementu 98, nun pudieron pensar nuna bona analoxía col disprosiodisprosiu, y en cuenta de eso nomaron al elementu [[californiu]] pol estáu nel cual foi sintetizáu. L'equipu d'investigación llegó a señalar que "nomóse asina en reconocencia al fechu de qu'el disprosiodisprosiu foi nomáu sobre la base d'una palabra griega que significa 'malo de consiguir', asina mesmu a los [[Fiebre del oru de California|buscadores d'otru elementu]] va un sieglu tras (l'oru) foi-yos difícil consiguir dir a California."<ref name="weeks">{{cita llibro| títulu = Discovery of the Elements|páxines = 848–849|autor = Weeks, M. Y.|añu= 1968|edición = 7|editorial = Journal of Chemical Education| isbn = 0-8486-8579-2| oclc = 23991202}}</ref>

El disprosiodisprosiu úsase, en conxunción con [[vanadiu]] y otros elementos, como componente de materiales pa [[láser]]ye; la so alta sección eficaz d'absorción de neutrones térmicos y el so altu puntu de fusión tamién suxuren la so utilidá pa barres de control nuclear. Un óxidu mistu de disprosiodisprosiu y níquel forma materiales qu'absuerben los neutrones y nun se contraer nin dilaten baxu bombardéu de neutrones enllargáu, y que s'usen pa barres de control en [[reactor nuclear|reactores nucleares]]. Dellos calcogenuros de disprosiodisprosiu y [[cadmiu]] son fontes de radiación infrarroxo pal estudiu de reacciones químiques. El disprosiodisprosiu tamién s'usa na fabricación de [[discos compactos]].

{{Tradubot|disprosiodisprosiu}}

[[es:disprosiodisprosiu]]